Ιλεάνα Τούντα: Η κυρία της Τέχνης και η Τέχνη του τοπίου

Ιλεάνα Τούντα, πάντα γοητευτική

Περιεχόμενα

«Μέσα από την τέχνη έμαθα να σκέφτομαι και να αντιλαμβάνομαι τα πράγματα», είχε δηλώσει η Ιλεάνα Τούντα. Αυτή τη στιγμή παρουσιάζει δύο νέες εκθέσεις, που συζητιούνται ιδιαιτέρως.

Πρόκειται σήμερα για τη σπουδαία κυρία στο πάνθεον της Τέχνης. Μετρημένες στα δάχτυλα της μιας παλάμης στην Ελλάδα.

Αλλά τη δεκαετία του 1980, όταν ίδρυσε την ομώνυμη γκαλερί της στην Αθήνα, δημιούργησε αίσθηση. Τάραξε τα εφησυχασμένα νερά τόσο για τους φιλότεχνους όσο και για τους συλλέκτες και τους επιμελητές. Ήταν το κορίτσι που με το βάθος της γνώσης, τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και το νεαρό της ηλικίας (και την οίηση αλλά όχι την προπέτεια), ανορθώθηκε και υπέδειξε στο κατεστημένο τη νέα τάξη πραγμάτων. Ευθυγράμμισε την ελληνικότητα με την δυτική τέχνη και την εξωστρέφεια.

Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα

Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα (ΚΣΙΤ) ιδρύθηκε το 1988 στους χώρους του παλιού εργοστασίου της Αρματολών και Κλεφτών 48 (πίσω από το στάδιο του Παναθηναίκού), στο πάλαι ποτέ τυπογραφείο και επιπλοποιείο. Είχε εξαρχής ως στόχο την προώθηση της σύγχρονης ελληνικής τέχνης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, την ανάδειξη νέων ελλήνων καλλιτεχνών μόνο εάν όντως τής υπεδείκνυαν τους χυμούς μιας δικής τους νεωτερικότητας. Η Ιλεάνα Τούντα επικεντρώθηκε στην οργάνωση εκθέσεων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, σε συνεργασίες με γκαλερί στην Ευρώπη, τη συμμετοχή σε διεθνείς φουάρ.

Αλλά και τούμπαλιν: Μέσα από το ΚΣΙΤ ανέδειξε στο ελληνικό κοινό τη σημαντική γενιά των Ελλήνων εικαστικών, που δρούσαν στο εξωτερικό από το 1950. Παρουσίασε έργα των Κουλεντιανού, Μολφέση, Στάμου, Αντωνάκου, Δάφνη, Δανιήλ, Θεοφυλακτόπουλου μεταξύ άλλων.

Τα «παιδιά» της

Τούντα και Θεοφυλακτόπουλος στα πρώτα τους βήματα

Τους έλληνες καλλιτέχνες τούς προσέχει με την ψυχή της.

«Σήμερα αποχαιρέτησα με μεγάλη λύπη και πολλές σκέψεις τον καλό μου φίλο και κορυφαίο ζωγράφο Μάκη Θεοφυλακτόπουλο», είχε σημειώσει τον περασμένο Ιούνιο με αφορμή την απώλεια του σπουδαίου ζωγράφου. «Με τον Μάκη συμπορευτήκαμε μαζί από την αρχή της παρουσίας μου στον χώρο της Τέχνης μέχρι σήμερα. Μπορεί να χανόμασταν κατά καιρούς, να διαφωνούσαμε και να θυμώναμε αλλά στο τέλος πάντα υπερίσχυε η βαθειά μας φιλία και η αγάπη που είχαμε ο ένας για τον άλλον. Αν θα ήθελα να πω μια μόνο λέξη που χαρακτήριζε τον Μάκη αυτή θα ήταν “Πάθος”. Ο Μάκης ζωγράφιζε με πάθος και ζούσε μια ζωή μέσα στα πάθη του, παίζοντας την ζωή του συνεχώς Κορώνα-Γράμματα.

{…} Ήταν χειμαρρώδης στις διηγήσεις του –οι οποίες συνοδευόντουσαν και με πολύ χιούμορ, κάτι που τον χαρακτήριζε,- και όταν τέλειωνε μια συνάντηση μας, ή ένα από αυτά τα ατελείωτα σε διάρκεια τηλεφωνήματα μας, αισθανόμουνα σαν να ήμουνα παρούσα στις περιπέτειές του αυτές, που η κάθε μια θα μπορούσε να αποτελεί ένα κινηματογραφικό έργο. Χίλιες ζωές έζησε ο Μάκης, αλλά όλοι θα θέλαμε να είχε μείνει ακόμη εδώ και να τον έχουμε κοντά μας…».

Μια ένδειξη μόνο του πόσο πολύ νοιάζεται για τους καλλιτέχνες της.

Στο 48

Το 2001 – 2003 το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τοόυντα αναικαινίστηκε ολοσχερώς διατηρώντας όμως την ιδιαίτερη πρόσοψή του, μιας βιοτεχνικής, παλιάς Αθήνας χειρονακτικής.

Το σπίτι της Ιλεάνας Τούντα βρίσκεται κοντά στην γκαλερί. Στο ισόγειό της στεγάζεται πάντα το εξαίσιο εστιατόριο 48. Τέλειο φαγητό, σύγχρονο κόσμο, αρχιτεκτονική, ντιζάιν, ατμόσφαιρα με αέρα της Νέας Υόρκης.

Το σπίτι συμπυκνώνει το στιλ της. Σαν να βρίσκεται κανείς σε λοφτ στην ίδια μητρόπολη. Με τέχνη που δεν γερνάει ποτέ, πάντα πρωτοποριακή. Όπως το έργο The island and the sun της Κάριν Ελμπεργκ. Όταν την είχε εκθέσει στην γκαλερί το 2005, ελάχιστοι την γνώριζαν. Την ίδια χρονιά όμως η καλλιτέχνης κέρδισε το βραβείο γλυπτικής από το Σωματείο Φίλων του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Σουηδίας.

Τέχνη τοπίου αναθεωρημένη

Δεν έχει σταματήσει να αναδεικνύει την πρωτοπορία. Τώρα παρουσιάζει την έκθεση Όψεις μας με νέα έργα της Φωτεινής Παλπάνα σε επιμέλεια Δημήτρη Φούτρη. Πρόκειται για εξέλιξη της μελέτης που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του πρώτου Ios Art Residency στο νησί της Ίου τον Αύγουστο του 2022.

Η Φωτεινή Παλπάνα συνεχίζοντας τη διαχρονική της ενασχόληση και απόπειρα σύλληψης του φυσικού κόσμου στην κατηγορία τέχνης του τοπίου (landscape art), καλεί το θεατή να περιηγηθεί σε περιβάλλον αποσπασματικό, ιμπρεσιονιστικό. Όγκοι και επιφάνειες σε ασυνέχειες ανακύπτουν στο χώρο ατάκτως εριμμένοι, παραπέμποντας στα χαρακτηριστικά των γεωλογικών διαμορφώσεων αλλά ταυτόχρονα και των ανθρώπινων μορφών.

Φωτεινή Παλπάνα, άποψη της έκθεσης στο ΚΤΙΤ

Μορφές της φύσης

«Το έργο της αναπτύσσεται επιδαπέδια και καθ’ ύψος σε μια γλυπτική εγκατάσταση που συνδυάζει αδρά οικοδομικά υλικά, σχέδια γαζωμένα σε ύφασμα και βίντεο. Βραχώδεις σχηματισμοί και λεπτές κοίλες φόρμες, έντονα ζωγραφικό πλάσιμο και αφαιρετικά σχήματα, συστήνουν μια αφήγηση για πράγματα τόσο θεμελιώδη και οικεία όσο τα σώματά μας ή ο γεωλογικός μας περίγυρος», γράφουν στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Μακρή.

Η κινούμενη εικόνα με το βίντεο View of Me δεσπόζει στην πρώτη ατομική έκθεση της Φωτεινής Παλπάνα. Το βίντεο που δημιουργήθηκε το 2017, αποτελεί έναυσμα για την συνολική εγκατάσταση. Αναφέρεται στη μηχανική και στους σωματικούς ρυθμούς που απαιτούνται για την κατασκευή του γλυπτού.

Εξερεύνηση των ορίων

Ταυτόχρονα στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα παρουσιάζεται και δεύτερη έκθεση. Πρόκειται για τη δεύτερη ατομική έκθεση της Ευγενίας Αποστόλου με τίτλο Ασκήσεις Αυτοτομίας.

Τα έργα της αποτελούνται από γάζες με κολλημένα συμπαγή κομμάτια χρώματος, που προσπερνούν τα όρια του καμβά άρα και τα όρια της συμβατικής ζωγραφικής σε μια πειστική προσπάθεια αναθεώρησης του μέσου.

Ο επιμελητής της έκθεσης Δημήτρης Αντωνίτσης σημειώνει ότι «η Απόστολου καταφεύγει σε ένα είδος περιγραφής, σίγουρα μη ρεαλιστικής, αλλά με ένα τέχνασμα που ο αμερικανός ποιητής Wallace Stevens έχει αποκαλέσει “περιγραφή χωρίς τόπο”. Δημιουργεί εν είδει φόντου ένα δικό της δυνητικό χώρο: συμπαγή κομμάτια μπογιάς αποσπασμένα από παλαιότερα συντετριμμένα έργα επικαλύπτονται με γάζες. Με αυτό τον τρόπο η καλλιτέχνης αποσυνδέεται από το τελάρο και τα όριά του, τα οποία άλλωστε αντιμαχόταν τις τελευταίες δεκαετίες. Πλέον τα καινούργια έργα αποκτούν ένα καινοτόμο βάθος, το οποίο με τη σειρά του συμπίπτει με το πραγματικό Είναι της ζωγράφου».

Από τα εγκαίνια της έκθεσης με φόντο έργο της Αποστόλου

Και τι σημαίνει Αυτοτομία;

Η Αποστόλου αποστάζει από τη συγκεχυμένη πραγματικότητα το εσωτερικό της λεξιλόγιο. Παραμένοντας δωρική στην δισδιάστατη επιφάνεια εγκαθιστά με χειρονομιακότητα την τρίτη διάσταση. Η γλυπτικότητα των έργων της Αποστόλου έχει προκύψει από το συστηματικά προμελετημένο έλεγχο του πρώτου επιπέδου, της καθαρής ζωγραφικής. Κατόπιν εφορμά με ελευθεριότητα στη δημιουργία της τρισδιάστατης διαφάνειας. Άλλωστε, οι γάζες με τη μεταφορική τους έννοια καθιστούν τα συγκεκριμένα έργα μια στρατηγική επιβίωσης.

Κάτω από αυτό το πρίσμα της επιβίωσης και της διαχείρισης του αιφνιδιασμού, η αυτοτομία της Αποστόλου ομοιάζει με τη στρατηγική ενός ταχυδακτυλουργού. Ο “μάγος”, ενώ φροντίζει με διάφορα κόλπα να κατευθύνει την προσοχή του κοινού σε άσχετα σημεία της σκηνής, πραγματοποιεί απαρατήρητος τα αναγκαία για να εμφανισθεί “το θαύμα”, να δημιουργηθεί “η μαγεία”. Πράγματι η Αποστόλου μας σαγηνεύει με την καινούργια της δουλειά, που κατά βάση είναι μια διαδικασία μετατόπισης και κυριολεκτικής ανακύκλωσης της ύλης».