«Με τιμάτε με τη συνέντευξή σας», δήλωσε ευγενικά. Δημοσιογράφος στους New York Times, η Φαρά Ναγιέρι (Farah Nayeri) διακρίνεται για την ταπεινοφροσύνη που συναντά κανείς σε βαθιά μορφωμένους, εξειδικευμένους μελετητές.

Η ρεπόρτερ και αρθρογράφος Πολιτισμού Φαρά Ναγιέρι επισκέφτηκε την Ελλάδα για να συμμετέχει στα Talks της Art Athina. Η μεγάλη φουάρ του Σεπτεμβρίου εγκαινιάστηκε μόλις εχθές βράδυ.

1

Το δημοφιλές πρόγραμμα των συζητήσεων συντονίζει η δραστήρια διευθύντρια Ανάπτυξης της φουάρ Μαριλένα Κουτσούκου Καλλιτσάντση. Σε δική της πρωτοβουλία οφείλεται η εμφάνιση της περίφημης ιρανής δημοσιογράφου στο πλαίσιο των Talks.

Η Φάρα Ναγιέρι γεννήθηκε στην Τεχεράνη αλλά ως επαγγελματίας εξακοντίστηκε σύντομα στις κορυφογραμμές του δυτικού πολιτισμού. Συνεργάστηκε με την Wall Street Journal, τον Economist και το Bloomberg προτού καταλήξει τα τελευταία (πολλά) χρόνια στους New York Times. Αρχικά εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, ύστερα μετοίκησε στη Ρώμη και τέλος στο Λονδίνο όπου και παραμένει.

Εμποτίστηκε εξ απαλών ονύχων με τις απαρασάλευτη ποιότητα της δυτικής παιδείας. Στο κλασικό πιάνο εκπαιδευόταν επί είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια (από πέντε ετών) φτάνοντας παρά λίγο σε επίπεδο επαγγελματικό.

Ιδιορρυθμίες και φαντασιώσεις

«Η μουσική αποτελεί μεγάλο κομμάτι του εαυτού μου —το πρωταρχικό μου λεξιλόγιο, κάτι πηγαίο», παρατηρεί η Φαρά Ναγιέρι. Οι σπουδές της στο πιάνο την οδήγησαν σε βαθύτερη κατανόηση της καλλιτεχνικής έκφρασης και των αθέατων, λεπτών ελατηρίων της.

«Συνολικά, ήμουν καλλιτεχνικό παιδί: Παθιασμένη με τη μουσική αλλά και με το τραγούδι, το χορό και βεβαίως τη γραφή. Το συγκεκριμένο υπόβαθρο με βοήθησε όταν εισχώρησα στον καλλιτεχνικό τομέα της δημοσιογραφίας. Πολύ συχνά αισθάνομαι ότι καταλαβαίνω καλύτερα τους καλλιτέχνες, ότι έχω την ικανότητα να συμπάσχω μαζί τους.

Ενώ ορισμένοι δημοσιογράφοι ενίοτε κρίνουν τους καλλιτέχνες αυστηρά για τις εκκεντρικότητες και τις υπερβολές τους, εγώ προσπαθώ να αντιληφθώ τον κόσμο μέσα από τα μάτια τους. Να κατανοήσω τις ιδιορρυθμίες και τις φαντασιώσεις τους. Η δημιουργική μου διάσταση υπήρξε ευεργετική για τα κείμενά μου για την τέχνη και τους καλλιτέχνες» εξηγεί.

Πολιτιστική διπλωματία

Η χώρα καταγωγής της συνομιλήτριας μοιράζεται με την Ελλάδα ένα πλούσιο ιστορικό παρελθόν που άλλωστε τις έφερε κάποια στιγμή και αντιμέτωπες. Σε μικρότερο βαθμό από το Ιράν, όμως και ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός παρεμποδίζεται από οικονομικούς και γεωπολιτικούς παράγοντες που δεν έχουν επιτρέψει την απρόσκοπτη ευόδωσή του.

Εντούτοις, ύστερα από την οικονομική κρίση του 2010 η Αθήνα άρχισε να στήνεται ως πόλος έλξης για διεθνώς αναγνωρισμένους καλλιτέχνες.

«Η Αθήνα αποτελεί μία από τις κοιτίδες του δυτικού πολιτισμού —αρχαία πόλη με τεράστια καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Εύλογα -και για πολύ καιρό- επικεντρωνόταν στο ένδοξο παρελθόν της.

Με την οικονομική κρίση του 2010 —ένα τόσο επώδυνο κεφάλαιο στη σύγχρονη ελληνική ιστορία—η Αθήνα προκάλεσε το ενδιαφέρον αρχικά ως λύση πιο προσιτή. Παρατηρήθηκε εισροή καλλιτεχνών από παντού, άνθηση της τέχνης του δρόμου (street art), ίδρυση νέων γκαλερί και καλλιτεχνικών στούντιο σε διάφορες γωνιές της πόλης.

Τότε ενισχύθηκε το προφίλ της πρωτεύουσας ως διεθνές κέντρο σύγχρονης τέχνης.

Παρομοίως, δημιουργήθηκαν ιδιωτικά ιδρύματα ενώ το 2020 εγκαινιάστηκε επιτέλους το ΕΜΣΤ».

Η διεθνής κοινότητα αναζητά και επενδύει σε καλλιτέχνες που αναβιώνουν και επανεξετάζουν τοπικές παραδόσεις. Σε αυτό το πνεύμα εκφράζει ζωηρό ενδιαφέρον για τη διαφαινόμενη άνθηση της εικαστικής σκηνής στην Ελλάδας.

Fara Nayeri

Ετερόφωτη ή αυτόφωτη;

Από την άλλη, όπως έχει υποστηριχθεί, η εγχώρια καλλιτεχνική έκφραση δεν αποτελεί προϊόν αναθεώρησης και εκσυγχρονισμού της παράδοσης -ούτε καν πηγάζει από αυτήν. Διυλίζεται μέσα από τη διασύνδεσή της με τους δυτικούς συγγενείς της. Φιλτράρεται μέσα από τις ξένες επιρροές και προτιμήσεις. Και ενώ δεν μπορεί κανείς να απαιτεί παρθενογένεση στην τέχνη, αρκετοί ειδικοί ανησυχούν ότι η εγχώρια καλλιτεχνική έκφραση μοιάζει ετερόφωτη. Ένα είδος «προτεκτοράτου» και στον πολιτισμό (πολιτιστική αποικιοκρατία).

Η Φαρά Ναγιέρι βρίσκεται στην καταλληλότερη θέση για να διασαφηνίσει τα πράγματα από τη διεθνή της εμπειρία καθώς και από τη διαμονή της στο Λονδίνο —μια παγκόσμια χοάνη διαφορετικών πολιτισμών…

«Αλληλογονιμοποίηση»

«Ο εικοστός αιώνας διαμορφώθηκε και καθορίστηκε από γενιές δυτικών καλλιτεχνών τόσο επαναστατικών, που αποτελούν σημεία αναφοράς, νέας μελέτης και αναθεώρησης μέχρι σήμερα», εξηγεί η Φαρά Ναγιέρι.

«Ο Πάμπλο Πικάσο συνιστά προφανές παράδειγμα, αλλά σίγουρα όχι και μοναδικό.

Στη Δύση αναπτύχθηκαν δυναμικά, πρωτοποριακά κινήματα όπως ο Μοντερνισμός, ο Κυβισμός, ο Σουρεαλισμός και ο Αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Καθόρισαν τη μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη.

Καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο —είτε στην Ελλάδα είτε στο Ιράν είτε αλλού— γαλουχήθηκαν σε σχολές τέχνης στη Δύση μελετώντας τις τεχνικές και τα στιλ της μοντέρνας τέχνης. Στη συνέχεια επέστρεψαν στην πατρίδα τους και δημιούργησαν έργα που αξιοποίησαν τη δυτική γλώσσα έκφρασης και τις τεχνικές, με σκοπό αναπαραστήσουν τις δικές τους εγχώριες πραγματικότητες», επισημαίνει.

Αυτό το φαινόμενο «δεν θα το ονόμαζα πολιτιστική αποικιοκρατία· το θεωρώ πολιτιστική αλληλογονιμοποίηση».

Στην επίκαιρη μελέτη της Takedown: Art and Power in the Digital Age (Astra House, 2022) η Φαρά Ναγιέρι υποστηρίζει (μεταξύ άλλων) ότι η λογοκρισία στην καλλιτεχνική σκηνή επιβάλλεται από τη βάση προς τα επάνω. Ελέγχεται από ακτιβιστές, οργανώσεις και μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Ο θρίαμβος της δημοκρατίας

«Η τέχνη έχει εν πολλοίς εκδημοκρατιστεί», παρατηρεί.

«Πριν από αιώνες, οι πλούσιοι και ισχυροί, οι Πάπες και οι πρίγκιπες, όριζαν την τύχη των καλλιτεχνών με τις κατά παραγγελία αναθέσεις τους. 

Ύστερα, οι καλλιτεχνικές συνθέσεις τους στόλιζαν τις σάλες των μεγάρων τους, που τελικά έμοιαζαν με αίθουσες τέχνης. 

Άλλοτε οι ίδιοι τύχαινε και ασκούσαν λογοκρισία στην καλλιτεχνική έκφραση.  

Αντιθέτως, στις σημερινές δημοκρατικές κοινωνίες, οι μεγάλες εθνικές συλλογές τέχνης ανήκουν στο έθνος ως σύνολο, όχι σε μεμονωμένους ηγέτες.

Εξ ορισμού, κάθε πολίτης δικαιούται πρόσβαση σε αυτές τις συλλογές και τα οικουμενικά αριστουργήματα.

Αυτό το δικαίωμα οπλίζει ταυτόχρονα κάθε πολίτη με τη δύναμη να αποδοκιμάσει καλλιτέχνες και την αξία έργων τέχνης. Δύναμη που ενισχύθηκε από το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».

«Διατηρώ αποστάσεις»

Η Φαρά Ναγιέρι οργάνωσε παγκόσμια φόρουμ για την τέχνη στο πλαίσιο των New York Times. Ως ένα βαθμό και τηρουμένων των αναλογιών, την έχει αναδείξει σε υποστηρίκτρια («πάτρονα» τρόπον τινά) της τέχνης στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

«Ως δημοσιογράφος και δημόσιος ομιλητής ή συντονιστής, τείνω να διατηρώ απόσταση από κάθε είδους υπεράσπιση, υιοθέτηση, προώθηση. Αυτή η στάση μου επιτρέπει να συνδιαλέγομαι με μεγάλη γκάμα ομιλητών χωρίς εκείνοι να αισθάνονται ότι ασπάζομαι τη μία ή την άλλη πλευρά».

Ωστόσο, σε προσωπικό επίπεδο παραδέχεται ότι «αναμφίβολα παραμένω υπέρμαχος των τεχνών και πιστεύω στη δύναμή τους να αλλάξουν ανθρώπους και τόπους».

Έχει επίσης συντονίσει συζητήσεις πάνελ για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στην Ιορδανία το 2003. Εμμέσως ίσως αναγνωρίζει ότι η σύγχρονη τέχνη θεωρείται επενδυτικό εργαλείο;

«Εκείνη την εποχή εργαζόμουν ως πολιτικός και οικονομικός ανταποκριτής του Bloomberg, με έδρα το Λονδίνο. Δεν κάλυπτα τον πολιτισμό. Βρέθηκα απεσταλμένη στη Μέσα Ανατολή, πρώτα στην Ιορδανία και στη συνέχεια στη Βαγδάτη όπου παρέμεινα για έναν μήνα ώστε να καλύψω τα επακόλουθα του πολέμου στο Ιράκ», διευκρινίζει η Φαρά Ναγιέρι.

Συλλέκτες όπως ο Δάκης

Η ίδια έχει επίσης συνομιλήσει ως δημοσιογράφος με κορυφαίους καλλιτέχνες από κάθε στράτα της τέχνης.

Το σχόλιο για το λεγόμενο «χρηματιστήριο» της σύγχρονης τέχνης δεν αναφέρεται ίσως σε περιπτώσεις όπως ο οραματιστής και καλλιτέχνης Δάκης Ιωάννου, inter alia. Ωστόσο, η συζήτηση μοιραία τον εμπεριέχει αφού η Φαρά Ναγιέρι έχει πάρει συνέντευξη από τον Τζεφ Κουνς, εν πολλοίς «συν-δημιούργημα» του Δάκη. Η γόνιμη σχέση ανάμεσά τους αν μη τι άλλο πάντως αποκαλύπτει τις δυναμικές ανάμεσα στην καλλιτεχνική έκφραση και την επίδραση των συλλεκτών.

«Σίγουρα δεν θεωρώ ότι διατηρώ εκ των έσω κατανόηση της δυναμικής μεταξύ τέχνης, καλλιτεχνών και συλλεκτών.

Όλοι με γνωρίζουν ως δημοσιογράφο, οπότε δεν μου παρέχουν προσωπικές πληροφορίες για οτιδήποτε συμβαίνει.

Έχοντας πάρει συνέντευξη από τον Κουνς και πολλούς άλλους εν ζωή καλλιτέχνες όλα αυτά τα χρόνια, έχω αναπτύξει μια αντίληψη του πώς οι συλλέκτες μπορούν να διαμορφώσουν και να επηρεάσουν την καριέρα ενός καλλιτέχνη», απαντά εκείνη.

Ωστόσο, μία από τις ομιλίες στην Art Athina θα εξετάσει τη δύναμη των συλλεκτών να δρουν ως πολιτιστικοί καταλύτες. Ο Δάκης Ιωάννου αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα όπως ανάλογα και ο Οργανισμός Neon που ίδρυσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος με διευθύντρια την Ελίνα Κουντούρη.

Έτσι η Ελλάδα, παρά το μέγεθός της, ξεχωρίζει ως χώρα με αρκετή επιρροή πλέον στη σύγχρονη τέχνη.

«Απολύτως. Όπως ανέφερα προηγουμένως, ιδιωτικά ιδρύματα όπως το Deste, το Neon και το Ίδρυμα Ωνάση (για να αναφέρω μόνο μερικά από αυτά) διαδραματίζουν βασικό ρόλο όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην ανάδειξη των καλλιτεχνών διεθνώς».

Η «περιφορά» των συλλογών

Αναφορά στο άρθρο της στους New York Times με αφορμή τον πρόωρο θάνατο του προέδρου στο περίφημο Μουσείου Ορσέ (Musée d’Orsay) Σιλβέν Αμίκ (Sylvain Amic 1967-2025). Η Φαρά Ναγιέρι αναφέρθηκε στη δήλωση της πρώην υπουργού Πολιτισμού στη Γαλλία Ριμά Αμπντούλ Μαλάκ (Rima Abdul Malak), που τον είχε διορίσει, ότι το όραμά του αφορούσε τη δυνατότητα μετακίνησης των μουσειακών συλλογών σε διάφορα σημεία της χώρας.

Μία έξοχη ιδέα και για τα ελληνικά μουσεία ενδεχομένως.

Άλλωστε ένα από τα θέματα στα Talks της Art Athina αφορά το μέλλον του σύγχρονου Μουσείου.

Η νέα τάση στα Μουσεία

«Μουσεία παγκόσμιας εμβέλειας μοιράζονται τις εμβληματικές συλλογές τους με θεατές από όλο τον κόσμο. Το Λούβρο στο Παρίσι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Υπάρχουν δύο τμήματα του Λούβρου εκτός Παρισιού: Το ένα βρίσκεται στο Άμπου Ντάμπι και το άλλο σε μια οικονομικά υποβαθμισμένη περιοχή της βόρειας Γαλλίας, το Λανς.

Ανά πάσα στιγμή, ένας επισκέπτης του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι ή στο Λανς βρίσκεται μπροστά σε σημαντικούς θησαυρούς που προηγουμένως παρέμεναν αποκλειστικό προνόμιο των θαμώνων στο Παρίσι.

Παρόμοια πράττει και το Κέντρο Πομπιντού (Centre Pompidou), που φέτος το φθινόπωρο κλείνει τις πύλες του για πενταετή ανακαίνιση.

Διαθέτει παραρτήματα σε όλο τον κόσμο με τα οποία μοιράζεται τις συλλογές του εδώ και χρόνια.

Πρόκειται για τάση που θα υιοθετήσουν ακόμη περισσότερα σε μουσεία από όλο τον κόσμο», εκτιμά η Φαρά Ναγιέρι.

Αναπόφευκτα, η συζήτηση στρέφεται στη σταθερή αξίωση της Ελλάδας να επαναπατριστούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί αν πραγματικά συμφέρει την ελληνική πλευρά να επιστραφούν ή αν ίσως η διεκδίκηση αποτελεί απλώς πολιτικό εργαλείο.

«Είχα την ευκαιρία να πραγματοποιήσω ρεπορτάζ για τα μάρμαρα του Παρθενώνα και επίσης να συντονίσω σχετικές συζητήσεις σε πάνελ», θυμάται η Φαρά Ναγιέρι. «Δεν διατηρώ προσωπική άποψη για το ζήτημα. Ωστόσο ακόμη και αν ίσχυε το αντίθετο, λόγο της ιδιότητάς μου ως ρεπόρτερ δεν θα την κοινοποιούσα».

Εκπαιδευμένη στην αγγλοσαξονική παράδοση της κλασικής δημοσιογραφικής δεοντολογίας, η εξαιρετική δημοσιογράφος αντιλαμβάνεται ότι η άποψή της οφείλει να μη φανερώνεται στα κείμενά της αλλά να παραμένει εν υπνώσει. Σέβεται την ευφυία του μέσου αναγνώστη της.

«Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για αυτή τη στοχαστική και ευφυή συζήτηση», δηλώνει η Φαρά Ναγιέρι καταλήγοντας ακριβώς όπως ξεκίνησε: Με παραδειγματική φινέτσα.

Πληροφορίες

Art Athina

Πρόγραμμα Art for Tomorrow Talks Powered by TATOÏ Club

Πρόκειται για νέο κύκλο δημόσιων συζητήσεων και ανταλλαγής ιδεών για τη σύγχρονη τέχνη. Το πρόγραμμα συνεπιτελούνται η Διευθύντρια Ανάπτυξης της φουάρ Μαριλένα Κουτσούκου Καλλιτσάντση και η διευθύντρια σύνταξης του Art for Tomorrow Κιμ Κονίφ Ταμπέρ (Kim Conniff Taber).

Θα τεθούν ερωτήματα όπως «πώς μπορούν όσοι συλλέγουν, εκθέτουν και στηρίζουν την τέχνη να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πιο συμπεριληπτικού και ευέλικτου πολιτιστικού μέλλοντος;». Τις απαντήσεις θα κληθούν να δώσουν οι

Σωτήρης Μπαχτσετζής – Καλλιτεχνικός Διευθυντής στο Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη,

Vincenzo de Bellis – Chief Artistic Officer, Global Director of Art Basel Fairs,

Αφροδίτη Παναγιωτάκου – Καλλιτεχνική Διευθύντρια στο Ίδρυμα Ωνάση,

Wim Pijbes – Ιστορικός Τέχνης και Διευθυντής στο Droom en Daad,

Durjoy Rahman – Ιδρυτής, Durjoy στο ίδρυμα Bangladesh Foundation.

Συντονίστρια η Φάρα Ναγιέρι. 

Tα Art for Tomorrow Talks Powered by TATOÏ Club θα φιλοξενηθούν στην Αίγλη upstairs, που αναδεικνύεται
σε venue partner της Art Athina 2025.

 

ΣΑΒΒΑΤΟ 20 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Χώρος: Αίγλη Upstairs

15:05 – 15:15 Έναρξη, Χαιρετισμοί

Διευθύντρια Ανάπτυξης Art Athina Μαριλένα Κουτσούκου και Διευθύντρια σύνταξης Art for Tomorrow Kim Conniff Taber (Κιμ Κονίφ Ταμπέρ).

15:20 – 16:10 Συζήτηση:

Η Συλλογή Τέχνης για Κοινωνικό Αντίκτυπο

Οι σύγχρονοι συλλέκτες τέχνης αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο ρόλο πολιτιστικών καταλυτών, χρησιμοποιώντας τις πλατφόρμες τους για να δημιουργηθούν νέα έργα, να στηρίξουν ανερχόμενους καλλιτέχνες και να εμπλακούν σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Η συλλογή σήμερα συχνά υπερβαίνει την ιδιωτική κατοχή και περιλαμβάνει τη δημιουργία ιδρυμάτων, δημόσιων δράσεων και διεπιστημονικών συνεργασιών. Αυτές οι πρακτικές αναδιαμορφώνουν το πολιτιστικό τοπίο, τοποθετώντας τους συλλέκτες ως ενεργούς συμμετέχοντες στον δημόσιο διάλογο και την οικοδόμηση κοινοτήτων – και μερικές φορές ως αντικείμενα αμφισβήτησης. Ποιες ευθύνες συνεπάγεται αυτός ο διευρυμένος ρόλος και πώς επαναπροσδιορίζει το μέλλον της συλλογής;

Συντονισμός: Farah Nayeri, αρθρογράφος πολιτισμού The New York Times.

16:10 – 16:15 Ερωτήσεις από το κοινό.

16:15 – 16:35 Διάλειμμα.

16:35 – 17:20 Συζήτηση:

Το Μέλλον του Μουσείου: Τοπικές Ρίζες για Παγκόσμιους Θεσμούς;

Οι καλλιτεχνικοί θεσμοί καλούνται όλο και πιο συχνά να τιμούν την τοπική πολιτιστική κληρονομιά ενώ παράλληλα συμμετέχουν ενεργά στον παγκόσμιο καλλιτεχνικό διάλογο. Η διαχείριση αυτού του διπλού ρόλου απαιτεί συνδυασμό παράδοσης και καινοτομίας, φυσικής παρουσίας και ψηφιακής πρόσβασης.

Καθώς οι θεσμοί υιοθετούν πιο συμπεριληπτικές πρακτικές, βιώσιμα μοντέλα και στήριξη τοπικών καλλιτεχνών, επαναπροσδιορίζουν το τι σημαίνει να υπηρετείς την κοινότητα και τον πολιτισμό. Πώς μπορούν να παραμείνουν ανταποκρινόμενοι στις τοπικές ανάγκες ενώ συμβάλλουν ουσιαστικά σε ένα παγκοσμιοποιημένο τοπίο;

Συντονισμός: Farah Nayeri, αρθρογράφος πολιτισμού The New York Times.

17:20 – 17:25 Ερωτήσεις από το κοινό.

17:25 – 17:30 Λήξη, Χαιρετισμός:

Αχιλλέας Τσάλτας, Πρόεδρος ιδρύματος Democracy & Culture Foundation.

Art Athina 2025

18-22 Σεπτεμβρίου

Ζάππειον Μέγαρο

Ώρες λειτουργίας

Παρασκευή 19 έως και Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου: 12.00-21.00

Η Art Athina διοργανώνεται από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αιθουσών Τέχνης.