Τα μαθήματα που πρέπει να μάθουμε

Σταχυολογώ από τα ΜΜΕ: στενότητα στην ελληνική αγορά, καθώς οι προμηθευτές μειώνουν την πίστωση – πολλοί ζητούν αποπληρωμή χρωστούμενων πριν παραδώσουν νέο εμπόρευμα.

Στις ΗΠΑ οι πλούσιοι έγιναν πολύ πλουσιότεροι—οι οικονομικές δυναστείες κυριαρχούν. Ταχέως προχωρά η Lamda Development στο Ελληνικό. Επίθεση του καθηγητή Mu Lu στους ηγέτες του G7, που υπογραμμίζει ότι ο νέο-φιλελευθερισμός αντιμετωπίζει προβλήματα και υπεραμύνεται της Κίνας.

Προειδοποιεί για τους κινδύνους στην ανάπτυξη που φέρνει η αβεβαιότητα το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στην Βουλή.

Επιστροφή στην κανονικότητα ευαγγελίζονται πολλοί, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. «Δεν μπορώ να φανταστώ τίποτα χειρότερο από την επιστροφή στην κανονικότητα», τονίζει άρθρο των Financial Times.

Ζούμε στην εποχή των άκρων. Στις πράξεις και αντιδράσεις, στις σκέψεις και στις προοπτικές, στην κοινωνία και την πολιτική. Ο ξύλινος λόγος είναι της μόδας, οι θεωρίες συνομωσιών εξαπλώνονται πιο γρήγορα από τον κορονοϊό, η ταχύτητα και ευκολία της αποδοχής του τρομάζει ως προς την πνευματική και ψυχολογική κατάσταση μεγάλους μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η μάθηση και η παιδεία έχουν χάσει την μάχη. Ζούμε την εποχή των ψευδαισθήσεων, των συνθημάτων και των ψεμάτων.

Τώρα είναι η στιγμή όπου οι θεσμοί της παγκόσμιας διακυβέρνησης οφείλουν να αυτοπροσδιοριστούν και να αποκτήσουν κόκαλα και σάρκα. Στην δεκαετία που πέρασε, ατόνησαν, υποβαθμίστηκαν, παραμερίστηκαν.

Η ευθύνη είναι κοινή. Αυτή της Γερμανίας, όμως, πολύ μεγάλη.

Μετά την επικράτηση της άλογης πίστης στην απόλυτη λογική του ατόμου και των αγορών, η κρίση του 2008/9 πρόσφερε μία ευκαιρία.

Και πράγματι, για μία μικρή χρονική περίοδο φάνηκε φως στον ορίζοντα: Η δημοσιονομική πολιτική ήρθε ξανά στο προσκήνιο, καθώς η νομισματική είχε ακυρωθεί (είχε φτάσει στο λεγόμενο zero bound, όπου δηλαδή το επιτόκιο δεν ήταν αποτελεσματικό ως όπλο).

Και τα κράτη – μέλη του G-20 πρωτοστάτησαν στην αντιμετώπιση της ύφεσης, με πολιτικές αποφάσεις που στήριξαν στην τεράστια δημοσιονομική επέκταση.

Το 2012, όμως, ήρθε η αντίδραση. Με επικεφαλής τον Wolfgang Schäuble επιδιώχτηκε η επιστροφή στην κανονικότητα της σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής.

Η Γερμανία χρησιμοποίησε την ισχύ της μέσα στην Ε.Ε. για να επιβάλει την θέληση της. Στις ΗΠΑ οι αντίθετες απόψεις του Obama και του Summers συνετρίβησαν στον τοίχο της αντίδρασης των Ρεπουμπλικάνων που ήλεγχαν το Κογκρέσο. Το 2014 η Αυστραλία, ως επικεφαλής εκείνη την χρονιά του G-20 προσπάθησε για αλλαγή πορείας, αλλά οι διάδοχοι της, το 2015 η Τουρκία και το 2016 η Κίνα, απλά σιώπησαν. Η εκλογή του Τραμπ το 2016 σφράγισε την ιστορία.

Χρειάστηκε να ξεσπάσει μία πανδημία που έφερε την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση μεγαλύτερη κι από αυτήν του 1929/30, για να σπάσει η γερμανική ορθοδοξία και να αναπνεύσει η παγκόσμια οικονομία. Ο R. Skidelsky μπορεί να βιάστηκε το 2010 όταν έγραψε το βιβλίο «Keynes—The Return of the Μaster”, σίγουρα όμως δικαιώθηκε το 2019.

Το κακό έχει γίνει, όμως. Όπως ορθά υποστηρίζει η τελευταία έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής, στην Ελλάδα και μόνο η μόνιμη ζημιά στο ΑΕΠ (δηλαδή η μόνιμη ζημιά στην ικανότητα παραγωγής – scarring κατά τον αγγλικό όρο) ανέρχεται στο 3%. Και η παγκόσμια διακυβέρνηση είναι στα τάρταρα.

Η ανακοίνωση των G7 προσπαθεί να αναβιώσει την λογική της παγκόσμιας συνεργασίας. Η ανακοίνωση της συνόδου που είναι πλέον γνωστή ως το Cornwall Consensus (από την περιοχή της Αγγλίας όπου συναντήθηκαν οι επτά ηγέτες) ήδη αναδεικνύει αδυναμίες: προσφέρει στον παγκόσμιο Νότο 1 δισ. εμβόλια όταν απαιτούνται 11 δισ., δεν αναφέρει τίποτα για την κατάργηση του άνθρακα, δεν εξηγεί πως και πότε θα χρησιμοποιηθούν τα $100 δισ. που έχουν ήδη αποφασιστεί πως θα διατεθούν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Και όλα αυτά εν μέσω της εξελισσόμενης διαμάχης ΗΠΑ-Κίνας, όπου η μάχη θα δοθεί στο επίπεδο της τεχνολογίας – με επεκτάσεις σε όλους τους τομείς από την οικονομία μέχρι την άμυνα.

Παρά ταύτα, υπάρχει και πάλι αχτίδα ελπίδας. Αναγνωρίζεται ότι η σχέση κράτους και ιδιωτικής οικονομίας οφείλει να αλλάξει. Ότι οι αγορές δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις λεγόμενες externalities –όπως την κλιματική αλλαγή και τις πανδημίες. Και, τέλος, έμμεσα υπάρχει η παραδοχή ότι το θέμα των ανισοτήτων πρέπει να αντιμετωπιστεί – σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις εκφάνσεις του.

Το 2008/9 η κρίση δεν μπόρεσε να αποτελέσει έναυσμα για αλλαγή. Το 2020 ξεκίνησε με καλύτερους οιωνούς: είναι πολλά τα κράτη που είδαν την κρίση ως ευκαιρία. Το παιγνίδι θα κριθεί με αναφορά σε δύο παράγοντες: την ικανότητα του κάθε κράτους να αξιοποιήσει τους πόρους που θα έχει στην διάθεση του και την ερμηνεία της «ευκαιρίας»: διότι αλλιώς την βλέπει ο Ορμπάν και αλλιώς ο Biden.