Requiem για την επόμενη ημέρα

Στην ενδιάμεση έκθεση της των 122 σελίδων, η Επιτροπή Πισσαρίδη προτείνει 14 δράσεις για την οικονομία, που συνεπάγονται κατ’ ελάχιστο περίπου 50 μεταρρυθμίσεις. 

Με ρεαλισμό και σχεδόν χειρουργική ακρίβεια η Επιτροπή επισήμανε τις βασικές παραμέτρους που πρέπει να υιοθετηθούν για να αποκτήσει η Ελλάδα μία σύγχρονη ανταγωνιστική οικονομία. 

Το τραγικό για τον πολιτικό κόσμο και ευρύτερα για την ελληνική κοινωνία, εστιάζεται στο γεγονός ότι, στην μεγάλη πλειοψηφία τους, οι μεταρρυθμίσεις αυτές εμπεριέχονται στα μνημόνια – που η χώρα υπέγραψε και αποκήρυξε. 

Ανάγλυφα αναδεικνύεται, έτσι, το θέμα της υλοποίησης. Θέμα που εύστοχα έθεσε πριν από λίγες ημέρες με διαδικτυακή ανάρτηση του (fc) ο Νίκος Χαριτάκης και με άρθρο του στην Καθημερινή (23/8) ο Νίκος Οικονομίδης. 

Ουσιαστικά, η αναφορά είναι φυσικά στην έλλειψη πολιτικής βούλησης. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη καλείται έτσι να υπερβεί τα εσκεμμένα προκειμένου να επιβιώσει ο τόπος και μαζί του η ίδια. 

Η επισήμανση του προβλήματος, όμως, συνεπάγεται μία πρόκληση προς το κοινωνικό σύνολο. 

Έμμεσα, η Επιτροπή, και μαζί της η πληθώρα των διανοούμενων που έχουν επισημάνει το έλλειμμα ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις, ζητούν από τους Έλληνες να γίνουν ενεργοί πολίτες και να σταματήσουν να αφήνουν παθητικά την διαχείριση των αλλαγών σ’ ένα πολιτικό κόσμο που είναι ειδικευμένος στις πελατειακές σχέσεις, στην αντίδραση και στην ακινησία. 

Η έκθεση της Επιτροπής εγείρει, όμως, ένα ακόμη θέμα: την μορφή της σύγχρονης οικονομίας που (πρέπει;) να αποκτήσει η χώρα. 

Στην ουσία, έμμεσα, η Επιτροπή υπονοεί ότι εφόσον θα υλοποιηθούν οι δράσεις και μεταρρυθμίσεις που επισημαίνει τότε, κατά μία έννοια αυτόματα, κατά μία έννοια αναγκαστικά, η οικονομία θα είναι διεθνώς ανταγωνιστική – οπότε και επιθυμητή. 

Αυτό, όμως, είναι θέμα ηθικής αξίας. Διότι, μετά τις εξελίξεις της περιόδου 1990-2010 και την καταιγίδα του covid-19 είναι απαραίτητο πλέον να απαντήσουμε στο ερώτημα  «ποια μορφή καπιταλισμού θέλουμε να έχουμε;» Στο θέμα αυτό, η Επιτροπή εμμένει στην θέση των «ουδέτερων» οικονομολόγων-τεχνοκρατών. 

Στην εποχή των παγκόσμιων προκλήσεων, οι οικονομολόγοι οφείλουν να επιστρέψουν στην παράδοση της πολιτικής οικονομίας. 

Διαφορετικά, οι προτάσεις τους θα είναι έωλες. Και το πολιτικό προσωπικό οφείλει να αφουγκράζεται την κοινωνία. Διαφορετικά θα παραμένει δέσμιο ιδεολογικών προκαταλήψεων και συντηρητικών συμφερόντων.

Τα τρία συν ένα «θανάσιμα» προβλήματα

Η επέλαση των κορωνοϊών, η κλιματική αλλαγή και η τραγική αύξηση των ανισοτήτων κάθε μορφής είναι τα τρία μεγάλα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν όλα  τα κράτη. 

Και τα τρία είναι παγκόσμια, και χρήζουν παγκόσμιας ανταπόκρισης. Ο τρόπος αντιμετώπισής τους αποτελεί το τέταρτο πρόβλημα, κι αυτό είναι η επιλογή ανάμεσα στον αυταρχισμό και την δημοκρατία—ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, η ισορροπία ανάμεσα στα δύο. 

Αυτά τα 3+1 προβλήματα καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την μορφή της οικονομίας που θέλουμε(;)/πρέπει(;) να έχουμε. 

Οι κορωνοϊοί ήρθαν για να μείνουν: Ebola, Lassa, Marburg, AIDS, SARS, MERS, και τώρα ο covid-19, στον οποίο κανένα σύστημα υγείας δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Η επέλαση σταθερά επεκτείνεται. 

Είναι σαφές ότι απαιτείται η επανίδρυση του συστήματος υγείας ώστε να μπορεί τουλάχιστον να ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις. Είναι απόφαση πολιτική, που συνεπάγεται κρατικό παρεμβατισμό ως προς την κατανομή των πόρων και την ταχύτητα υλοποίησης των αλλαγών. 

Σημαίνει, επίσης, ότι μοντέλα ανάπτυξης που στηρίζονται πρωταρχικά στις ανθρώπινες επαφές θα υποστούν ριζικό πλήγμα και θα πρέπει να υπάρξει αλλαγή στόχων και προτεραιοτήτων. 

Τομείς όπως, π.χ., ο τουρισμός και το κλασσικό λιανικό εμπόριο δεν θα έχουν στο μέλλον την δυνατότητα να συνεισφέρουν στο ΑΕΠ όπως στο παρελθόν. 

Η αλλαγή που θα επέλθει είναι ριζική και δεν μπορεί να αφεθεί ούτε την πρωτοβουλία ούτε στους χρόνους της ελεύθερης αγοράς. 

Η κλιματική αλλαγή – που στην καλύτερη περίπτωση είναι ένα φυσικό φαινόμενο που η ανθρώπινη δράση επιταχύνει – είναι επίσης εδώ. Τα φαινόμενα της είναι έντονα και αυξανόμενα. Υπάρχει η εμμονή, όμως, να χαρακτηρίζονται ως «ακραία». Είναι καιρός να κατανοήσουμε ότι το «ακραίο» σταδιακά αλλά σταθερά γίνεται «συνηθισμένο». 

Κι αυτό σημαίνει ότι μεγάλο μέρος των υποδομών μας δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει. 

Οπότε και πάλι απαιτείται κρατικός παρεμβατισμός για νέα κατανομή πόρων και την αποτελεσματική υλοποίηση των στόχων. 

Η αύξηση των ανισοτήτων έχει δημιουργήσει ισχυρές κοινωνικές εντάσεις με σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική ζωή και την κοινωνική συνοχή. Σε πολλά κράτη το πολιτικό κέντρο κινδυνεύει να υποβαθμιστεί. 

Σε ορισμένα αυτό έχει ήδη συμβεί. Σε άλλα, η πλάστιγγα έχει ήδη γύρει κατά της δημοκρατίας και σε μερικά ο αυταρχισμός όχι μόνο έχει εγκαθιδρυθεί αλλά επεκτείνεται με νέες μεθόδους και τεχνικά μέσα. 

Η ανισότητα, δεν είναι μόνο οικονομική – όπως βολεύει μερικούς να ισχυρίζονται. Ο covid -19 έδειξε αυτό που πολλοί οικονομολόγοι, αλλά δυστυχώς λιγότεροι πολιτικοί ,υποστηρίζουν εδώ και καιρό: η ανισότητα επεκτείνεται σε όλους τους τομείς – από την εκπαίδευση και την υγεία μέχρι την πρόσβαση στους θεσμούς και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Η δημοκρατία σε κίνδυνο

Η δικτατορία βασιλεύει ανεμπόδιστη π.χ. στην Ρωσία, στην Κίνα, στην Τουρκία. Ο αυταρχισμός κτυπά την πόρτα π.χ. της Ευρώπης –με τις εξελίξεις στην Πολωνία και την Ουγγαρία—αλλά και της Ινδίας. 

Στις ΗΠΑ, όπου το πολιτικό-κοινωνικό σύστημα έχει τους πιο αποτελεσματικούς θεσμούς ελέγχου και εξισορρόπησης των εξουσιών, η άνοδος του λαϊκισμού θέτει την δημοκρατία σε αμφισβήτηση.  

Η αντιμετώπιση των τριών μεγάλων προβλημάτων αναπόφευκτα απαιτεί μεγαλύτερο κρατικό παρεμβατισμό, σε μία εποχή όπου έτσι κι αλλιώς η δημοκρατία κινδυνεύει. 

Η αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στην δημοκρατία και τον αυταρχισμό θα είναι η νέα μεγάλη πρόκληση της εποχής μας. 

Είναι εύκολο να αποποιηθεί κανείς της ευθύνης, δηλώντας αδυναμία παρέμβασης ή αναρμοδιότητα. 

Αυτό είναι ο μεγάλος εχθρός της δημοκρατίας. Δεν υποστηρίζω ότι ήταν υποχρεωτικά δουλειά της Επιτροπής Πισσαρίδη να υποδείξει λύσεις στο θέμα αυτό. 

‘Όταν, όμως, προτείνονται βαθιές μεταρρυθμίσεις αυτές πρέπει (α) να συνάδουν με τα κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα της εποχής – δηλαδή να εντάσσονται στο πλαίσιο των παγκόσμιων προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε και, (β) να εμπεριέχουν και να αποσαφηνίζουν το σύστημα αξιών στο οποίο στηρίζονται. 

Οχι τα κεφάλαια της ΕΕ σε μείωση φόρων

Στην σημερινή εποχή μας, ο καπιταλισμός-καζίνο έχει εξελιχθεί σ’ ένα παρά φύσιν σύστημα με επικίνδυνες ρωγμές για την κοινωνική συνοχή, καθώς δημιουργεί εικονικό πλούτο για μία ελίτ σε βάρος της πραγματικής οικονομίας και καταδικάζει μεγάλη μερίδα της κοινωνίας στην μόνιμη ανέχεια. 

Τα κεφάλαια που θα έρθουν από την Ε.Ε. δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μείωση φόρων, όπως απαράδεκτα ανέφερε κυβερνητικό στέλεχος, αλλά οφείλουν να ενταχθούν σε πανευρωπαϊκό πλαίσιο για την οικονομική αναδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού. 

Διαφορετικά, η χώρα θα αποτελεί βορά όχι μόνο των κορωνοϊών.