Κατά τα αναμενόμενα η Ε.Ε. βρίσκεται πλέον μεταξύ δύο πυρών, αν και η έκταση της κρίσης δεν είχε προβλεφθεί. Από την μία πλευρά υφίσταται την πολιτισμική επίθεση από τις ΗΠΑ και από την άλλη την γεωπολιτική από την Ρωσία.

Ανέτοιμη πνευματικά, ψυχολογικά, υλικά, η Γηραιά Ήπειρος καλείται να επανεφεύρει τον εαυτό της καθώς η σημερινή μορφή της αποδεικνύεται ανεπαρκής να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της πεντάδας των σύγχρονων καιρών μας – τεχνητή νοημοσύνη, ανισότητες, μετανάστευση, πολιτισμική ταυτότητα, κλιματική κρίση—και ταυτόχρονα να διαφυλάξει το κύριο επιτεύγματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας: την αντιπαλότητα αντί της έχθρας, τον πνευματικό διάλογο αντί της ρητορικής του μίσους, την ανοχή αντί της μισαλλοδοξίας. 

Είναι απόλυτα σαφές ότι η εισβολή των Ρωσικών drones στην Ρουμανία και Πολωνία είχαν στρατηγικό στόχο να δοκιμάσουν την συνοχή του ΝΑΤΟ (δηλαδή στην συγκεκριμένη περίπτωση της Ευρώπης), να συλλέξουν πληροφορίες και να δούνε την αντίδραση των ΗΠΑ. Η Ρωσία επιβεβαιώνει, πλέον, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την γεωπολιτικά αναθεωρητική της στρατηγική της, στέλνοντας ταυτόχρονα μήνυμα από την στρατιωτική παρέλαση στο Πεκίνο πως δεν είναι μόνη, ενώ η Ευρώπη δεν μπορεί να βασίζεται στις ΗΠΑ.

Αν, για να φέρουμε ένα παράδειγμα, ο Πούτιν δεν αναγνωρίζει την Ουκρανία ως έθνος, τότε να αναγνωρίσει τις χώρες της Βαλτικής; Εξάλλου, για ποια Ευρώπη μιλάμε όταν ο Γαλλογερμανικός Άξονας είναι υπό κατάρρευση λόγω εσωτερικών προβλημάτων και στις δύο χώρες, και η Ιταλία αναδεικνύεται σε προνομιακό συνομιλητή του Τραμπ;

Αν η Ευρώπη εμφανίζεται αμυντικά ευάλωτη στην γεωπολιτική επίθεση της Ρωσίας, πολιτικά έχει ήδη βαθιά υπονομευτεί από την πολιτισμική επίθεση των ΗΠΑ. Η άνοδος δεξιών και ακροδεξιών κομμάτων είναι εντυπωσιακή.

Με μία μορφή ή άλλη κυβερνούν ή συμμετέχουν στην κυβέρνηση στις Ιταλία, Ουγγαρία, Φινλανδία, Σλοβακία, Τσεχία και Κροατία. Στην ίδια βάση ασκούν εντυπωσιακή επιρροή στις Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία, Νορβηγία και Σουηδία. 

Η εξέλιξη δεν είναι νέα. Τα πρώτα σημάδια εμφανίστηκαν ήδη λίγο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την τραγική άνοδο του νεοφιλελευθερισμού ως την επιθυμητή μορφή του καπιταλισμού.

Η δεκαετία του 2000 γνώρισε τον ευρωσκεπτικισμό και την έχθρα στην μετανάστευση. Ακολούθησε η άνοδος του λαϊκισμού, στην πενταετία 2015-2020 επανήλθαν τα θέματα της μετανάστευσης και των ανισοτήτων και ο κύκλος των εξελίξεων συνεχίζει σήμερα,  μετά την πανδημία και τις ακρότητες της, με ουσιαστική σύγκρουση πολιτισμών.

Οι ΗΠΑ είναι σαφείς: έχουν ανοιχτά στραφεί κατά του δικαιωματισμού (προσωπικά προτιμώ την πιο παλιά αλλά πιο σαφή λέξη «ατομικισμός») με τρόπο κινηματικό, οπότε και αυταρχικό. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο Τραμπ ως πρόσωπο είναι το κίνημα—γύρω του κινητοποιούνται οι οπαδοί, μπροστά του σιωπούν οι διαφωνούντες.

Η ρητορική του μίσους χρησιμοποιείται ακόμη και με αντιφατικό τρόπο (είναι «ορθός λόγος» για την δεξιά, «καταδικαστέος» για την μη δεξιά)—οπότε τα άκρα εμφανίζονται ως οι πραγματικοί, αποτελεσματικοί ρυθμιστές. Από την μία πλευρά οι ΗΠΑ του Τραμπ, από την άλλη ο άξονας Ρωσίας-Κίνας (Β. Κορέα και Λευκορωσία είναι εκεί ως τσιράκια).    

Η Ευρώπη βρίσκεται ανάμεσα στις δύο πλευρές και δέχεται πυρά, τώρα πιά, και από τις δύο. Δεν είναι απόλυτα σαφές αν ο ιστορικός ρόλος της τελεύτησε οριστικά ή αν της έχουν απομείνει δυνάμεις και, πάνω απ’ όλα, βούληση να διατηρήσει τα επιτεύγματα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης και του Διαφωτισμού.

Η διασφάλιση τους απαιτεί μία πνευματική και κοινωνικό-οικονομική επανεκκίνηση που δεν διαφαίνεται απαραίτητα στον ορίζοντα. Σαν αρχαία τραγωδία, η Ευρώπη στέκει στο μέσον δύο κόσμων που συγκρούονται, παλεύοντας να θυμηθεί ποια ήταν πριν ξεχάσει ποια θέλει να γίνει και οδηγηθεί στην αφάνεια. 

Διαβάστε επίσης: 

Από τον Brin στον Dimon: Το νέο πρόσωπο του καπιταλισμού σε κρίση;

 Από το «φάε και ψήφισε» στο «δούλεψε και αμφέβαλε»

Μητσοτάκης: Tο στοίχημα του σιωπηλού αφηγήματος