Χαρης Παμπούκης: 1111 λέξεις για την αδικία

Θυμάμαι τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ: Υπόθεση Τζορτζ Φλόιντ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δυστυχώς οι ΗΠΑ για ιστορικούς λόγους έχουν μία προϊστορία ρατσισμού και αυτό παρά την δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και την εκλογή του Ομπάμα. Δεν έχουν καταφέρει μέχρι σήμερα να συνδυάσουν την λεπτή ισορροπία της ισότητας μέσα στη διαφορετικότητα.

Και όμως. Τη χρυσή δεκαετία της ελπίδας ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τα είχε πει όλα: “η αδικία οπουδήποτε, είναι απειλή για τη δικαιοσύνη παντού” (Injustice anywhere is a threat to justice everywhere) αλλά και: “η αναταραχή είναι η γλώσσα των αποκλεισμένων” [A riot is the language of the unheard] και κυρίως: το σκοτάδι δεν μπορεί να μας οδηγήσει έξω από το σκοτάδι. Μόνο το φως μπορεί. Το μίσος δεν μπορεί να μας οδηγήσει να μην μισούμε. Μόνο η αγάπη μπορεί. (Darkness cannot drive out darkness; only light can do that. Hate cannot drive out hate; only love can do that). Σε αυτές τις 3 φράσεις του Μάρτιν περικλείεται το δράμα του υπόθεσης Φλόυντ. Η αδικία ο αποκλεισμός και η αγάπη.

Ξεχάσαμε τις μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες των γιγάντων Γκάντι και όχι μακριά και πιο σύγχρονα του Μαντέλα. Ηγέτες που θυσίασαν τη ζωή τους για αρχές και αξίες και έδειξαν ότι η πολιτική μπορεί να είναι καταρχήν και κυρίως θέμα αρχών και αξιών.

Τα ξεχάσαμε. Και έτσι η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ (τον οποίο ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου όργανα της “τάξεως”) και κυρίως η ατιμωρησία τους προσέλαβε μία διάσταση συμβολική – που τέτοια είχαμε να δούμε από την εποχή του Λούθερ Κινγκ- η οποία κρύβει πολλές αιτίες. Ο συνδυασμός αδικίας και ρατσισμού, δηλαδή των δυνάμεων της διαίρεσης, προκάλεσε πρωτοφανή λαϊκή οργή (για την οποία οι κυβερνώντες, συχνότατα μακριά από το λαϊκό αίσθημα, πρέπει να θυμούνται το “φωνή λαού οργή Θεού”) με πολλές επιπτώσεις. Καταρχάς έχει διχάσει τις ΗΠΑ πράγμα που μειώνει την ισχύ της. Η στάση του Τραμπ της έχει αφαιρέσει την ηθική πρωτοπορία της ηγέτιδας δύναμης. Φυσικά η κυνική αντίδραση του Προέδρου Τραμπ (που με μάλλον πολιτικά κριτήρια – δεν είναι οι διαμαρτυρόμενοι το εκλογικό του κοινό- τάχθηκε υπέρ του αισθήματος της άμετρης τάξεως) δεν βοήθησε επίσης στην εκτόνωση. Ο Πρόεδρος, ο κάθε Πρόεδρος είναι Πρόεδρος όλων των πολιτών μετά την εκλογή του και είναι με τους πολίτες. Ένας έξυπνος Πρόεδρος αρχών θα ήταν πρώτος στο πεζοδρόμιο με τους διαδηλωτές. Γιατί θα είχε καταλάβει ότι διαδηλώνουν για τη δικαιοσύνη και κατά της αδικίας. Δεν θα είχε αντιδράσει με έλλειμμα ηθικής, ευαισθησίας και ηγεσίας. Ένας μεγάλος Πρόεδρος ενώνει δεν διχάζει. Πρώτη φορά έχουν φτάσει οι ΗΠΑ στα πρόθυρα εμφυλίου από την εποχή του εμφυλίου!

Η ουσία της υπόθεσης (εκτός από τον αδικοχαμένο Φλόιντ) είναι η αντίσταση, η οργισμένη αντίδραση, κατά της αδικίας. Και είναι εντυπωσιακό – και ελπιδοφόρο- ότι έγινε σε τέτοια κλίμακα, ένταση και διεθνοποίηση. Είναι θετικό ότι απασχολεί τους νέους. Ναι τους νέους. Ελπίδα αλλαγής. Μιλάνε και αντιπαρατίθενται για αυτό στη βάση αξιών. Είναι σημαντικό. Και ελπιδοφόρο ότι οι νεολαίες δεν είναι κυνικές όπως πολλοί πίστευαν.

Τι προκάλεσε αυτή την αντίδραση. Κατά τη γνώμη μου ο ρατσισμός (έγινε κατά έγχρωμου [αν και το λευκό, χρώμα είναι!]) ήταν τραγική μνήμη (μνήμες βασανισμού από τις οποίες φαίνεται ο μεγάλος Λίνκολν δεν απάλλαξε πλήρως τις ΗΠΑ) ήταν άδικο (κανείς δεν τιμωρήθηκε). Ο λαός ανέχεται την ανέχεια μέχρι κάποιου σημείου ακόμη και την αδικία σε κάποιο μέτρο αλλά ο πυρήνας της αξιοπρέπειας όταν θίγεται δεν γίνεται ανεκτός. Γιατί αφορά στο συναίσθημα και στην αδικία, στο είναι μας. Η αδικία είναι στο πυρήνα. Να ανεχτώ την εισοδηματική μειονεξία την εργασιακή επίσης αλλά δεν ανέχομαι να μου παίρνουν την ατομική και συλλογική αξιοπρέπεια μου. Να με κτυπάνε ελεύθερα μέχρι θανάτου επειδή απλώς…. γεννήθηκα μαύρος.

Να τονίσω ότι είναι κατακριτέα η μορφή διαμαρτυρίας όταν η οργή ξεχειλίζει και προσβάλλει άλλα έννομα αγαθά (φωτιές, καταστροφές, μπαχαλάκηδες). Να το τονίσω. Το μεγαλείο της διαμαρτυρίας το έδειξε ο Γκάντι. Η διαμαρτυρία πρέπει να είναι ειρηνική. Όταν μετατρέπεται σε βία όχι μόνο δεν υποστηρίζει τη δίκαιη αιτία αλλά αντίθετα την αντιστρατεύεται.

Και τρία διαχρονικά μαθήματα: πρώτο ότι η δημοκρατία είναι δύσκολο πολίτευμα και η εξουσία έχει όρια και τα όρια είναι η δικαιοσύνη. Η υπόθεση Φλόιντ πρέπει να μας προβληματίσει και ως προς τη λειτουργία και την ανανέωση της Δημοκρατίας. Δεύτερο η ηγεσία θέλει ήθος και παιδεία. Ο ηγέτης είναι παράδειγμα και συγχρόνως εγγυητής της δικαιοσύνης (πατερούλης εάν θέλετε). Ο ηγέτης είναι με τον λαό και όχι εναντίον του. Ο Μακιαβέλι σωστά είχε πει : “Το καλύτερο κάστρο που θα μπορούσε να κατέχει ένας ηγεμόνας είναι η αγάπη του λαού του”) αλλά μάλλον ο Τραμπ δεν τον έχει διαβάσει. Δηλαδή τι μάλλον σίγουρα όχι. Τρίτο οι αρχές και οι αξίες του δυτικού πολιτισμού (δημοκρατία, κράτος δικαίου και ανθρώπινα δικαιώματα) είναι ένα πρόγραμμα και θέλει καθημερινή και καθολική μάχη. Ο εφησυχασμός σκοτώνει. Και η κανονικότητα (δηλαδή οι αξίες να είναι απλώς κανόνες δικαίου) δεν φθάνει. Θέλει και πολιτισμική συμμετοχή και εμπέδωση.

Η κοινωνία έχει βαρεθεί την πολιτική με μικρό π. Θέλει να ξανασυναντηθεί με αξίες και αρχές. Το κύριο πολιτικό αίτημα της εποχής μας που είναι αξιοπρέπεια. Οι πολίτες ζητούν αξιοπρέπεια και όχι δούλεμα και κυβερνήσεις αποτελεσματικές αλλά και αρχών. Και φαίνεται βάζουν τις αξίες (ευτυχώς) πάνω από τον οικονομισμό και το συμφέρον του its economy stupid. Όχι ! Its justice fellows. Η κοινωνία διψάει όχι για διαχείριση αλλά για αξίες. Στα αλήθεια όμως. Για να συνεννοηθούμε. Και στα αλήθεια σημαίνει ότι αυτός που τις υπερασπίζεται έχει την λαϊκή μαρτυρία της δημόσιας γνησιότητας και όχι της φτηνής συχνά σκοπιμότητας. Και είχε σίγουρα άδικο ο σημαντικός Μακιαβέλι στο σημείο αυτό όταν έλεγε: Politics have no relation to morals. Δεν είναι αλήθεια. Politics are inherently related to ethical principles.

Η υπόθεση Φλόιντ εκτός από την πρωτοφανή και αξιοσημείωτη διεθνή διάσταση της (λειτουργεί στις κοινωνίες και ιδίως στους νέους την ελπίδα του μέλλοντος καλύτερων κοινωνιών που δεν έχουν παραδοθεί στο άδοξο κυνισμό της κοινωνίας του χρήματος ευτυχώς!) θα έχει και σοβαρές πολιτικές επιπτώσεις αφού πιστεύω ότι θα είναι η λυδία πολιτική λίθος για τον Πρόεδρο Τραμπ ενόψει των επόμενων εκλογών. Γιατί δεν είναι φυσικά μόνο το δίλημμα ρατσισμός, αυταρχισμός, αξιοπρέπεια που είναι στο επίκεντρο της πρωτοφανούς αυτής αξιακής αντίδρασης (δεν διαμαρτύρονται για την ανεργία ούτε τα εισοδήματα αλλά για την αξία της αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης) αλλά και οι λάθος χειρισμοί που προδίδουν μία πολιτική ανηθικότητα.

Και δυστυχώς κλείνω με την διαπίστωση του ελλείμματος ηγεσίας στις ΗΠΑ ηγεσίες που ξέχασαν ότι οι ΗΠΑ έγιναν μεγάλη παγκόσμια δύναμη υπερασπιζόμενες το δίκαιο. Και αντίθετα κάθε φορά που πήγαιναν κόντρα σε αυτό έχαναν. Σε ισχύ και κύρος. Η τυχαιότητα είναι τελικά ο μεγάλος εχθρός της πάσχουσας δυτικής δημοκρατίας. Μπορεί να σου προκύψει πρόεδρος ή πρωθυπουργός με τις ευλογίες του λαού ένας ανήθικος, αγράμματος, ιδιοτελής. Αλλά η πάσχουσα δημοκρατία είναι μία άλλη ιστορία. Επί του παρόντος κλαίμε τον Φλόιντ και νοσταλγούμε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.