Γιατί το μοναδικό στα χρονικά πείραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέτυχε

Η κρίση σε αργή κίνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης φαίνεται ότι φθάνει στο τέλος της.«Η Ευρώπη μπορεί να χάσει το ιστορικό της εκτόπισμα και μπορεί να διαλυθεί σύντομα», είπε χωρίς ενδοιασμούς ο πρωθυπουργός της Γαλλίας, Emmanuel Vals , από το Davos, στο περιθώριο του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ. «Τα πράγματα μπορεί να χειροτερέψουν τους επόμενους μήνες», προειδοποίησε και ο τσάρος της γερμανικής οικονομίας, Wolfgang Schäuble. « Αυτό θα είναι μία τραγωδία», συμπλήρωσε..

Ο καταλύτης αυτών των φόβων είναι το επικείμενο δημοψήφισμα στη Βρετανία για την παραμονή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο αναμένεται να πραγματοποιηθεί έως το τέλος του 2017.Ο Βρετανός πρωθυπουργός David Cameron  έδωσε μία ομιλία στο Davos με τίτλο η Βρετανία στον κόσμο.Αυτό τουλάχιστον επρόκειτο να πει σε εκείνη την αίθουσα,στην οποία είχαν συγκεντρωθεί πολλοί επιχειρηματίες για να τον ακούσουν.

Στην πραγματικότητα ,όμως, η ομιλία του επικεντρώθηκε στη σχέση της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ποια είναι τα στοιχεία που δεν του αρέσουν σε αυτή τη σχέση. Υπάρχουν στοιχεία που αρέσουν στον Cameron, κυρίως η δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δημιουργεί μία ενιαία αγορά προϊόντων και παροχής υπηρεσιών, αλλά υπάρχουν και αυτά τα οποία δεν εγκρίνει, όπως τόνισε.

Ο πυρήνας της ομιλίας του, που συμπυκνώνει την ουσία της, είναι  ότι εάν η Ευρώπη συνεχίσει να έχει την πρόθεση να εμβαθύνει την πολιτική της ένωση, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο τους πολιτικούς της θεσμούς, τότε δεν υφίσταται για εμάς ως οργάνωση» διευκρίνισε ο Βρετανός πρωθυπουργός

Τι σημαίνει η έκφραση «Διεθνείς υποθέσεις»

Ο Cameron παραδέχτηκε ,βέβαια, ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ξεχάσει ότι κάποτε όλες αυτές οι χώρες είχαν βρεθεί στο σημείο να « σφάζονται» την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αυτός ο θεσμός τις έκανε να έχουν ένα κίνητρο να πιστέψουν σε έναν κοινό στόχο.

Αυτό όμως τόνισε δεν ήταν αποτέλεσμα του στόχου που ετέθη αργότερα- δηλαδή της πολιτικής ενοποίησης- αλλά των κοινών αξιών που έχουν όλες αυτές οι χώρες « που εδώ στη Βρετανία είμαστε πολύ υπερήφανοι που τις έχουμε και δεν είναι άλλες από τη δημοκρατία , την ελευθερία και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων»

Εάν η Ευρώπη συνεχίσει να έχει την πρόθεση να εμβαθύνει την πολιτική της ένωση, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο τους πολιτικούς της θεσμούς, τότε δεν υφίσταται για εμάς ως οργάνωση, διευκρίνισε ο Βρετανός πρωθυπουργός

 

Πολύ μελάνι έχει χυθεί,για το εάν οι λόγοι που κατά καιρούς έχει εκφωνήσει ο Βρετανός πρωθυπουργός αντικατοπτρίζουν τις προσωπικές του απόψεις, ή εκείνες του κόμματος του ή είναι απλά μία προσπάθεια να ισορροπήσει τον αυξανόμενο ευρωσκεπτικισμό των πολιτών.Όποια και αν είναι τα κίνητρα του Cameron, λαμβάνοντας υπόψη τη μακρά πορεία των 70 χρόνων της διαδικασίας πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ , ως ένα μέρος μίας μακρόχρονης ιστορίας για τη δημιουργία ενός μορφώματος ομοσπονδίας κρατών, σίγουρα αποκαλύπτουν μία άγνωστη πτυχή των επιχειρημάτων του Βρετανού πρωθυπουργού για το θέμα.

Σφυρηλατείται ένα καινούριο μονοπάτι για την ειρήνη;

Η αλήθεια είναι ότι τη δεκαετία του 70 , στη Βρετανία, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής κοινότητας που στη συνέχεια έγινε Ευρωπαϊκή Ένωση το 1993, κανένα θέμα δεν ήταν περισσότερο βαρετό από το να μιλάς για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλοί νέοι της εποχής έκλειναν την τηλεόραση όσο πιο γρήγορα μπορούσαν εάν στις ειδήσεις το θέμα ήταν άλλη μία ανακοίνωση από τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών για το τι επιτρέπεται να τρώμε ή να πίνουμε. Αλλά σίγουρα , όλοι εμείς που αντιδρούσαμε έτσι κάναμε λάθος.

Για 5 χιλιάδες χρόνια, από τότε που δημιουργήθηκαν τα πρώτα κράτη στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το νότιο Ιράκ, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούσαν τη βία για να πετύχουν μια πολιτική ένωση και αν ήταν απαραίτητο γίνονταν ακόμα πιο βίαιες για να επιβάλλουν οικονομική και πολιτιστική ενότητα. Από 3000 π.Χ έως το 1940, δύσκολα μπορούμε να βρούμε έστω και ένα παράδειγμα που η Δύση να έχει επινοήσει πιο πετυχημένη φόρμουλα όπως η δημιουργία της ΕΕ.

Η αλήθεια είναι ότι τη δεκαετία του 70 , στη Βρετανία, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής κοινότητας που στη συνέχεια έγινε Ευρωπαϊκή Ένωση το 1993, κανένα θέμα δεν ήταν περισσότερο βαρετό από το να μιλάς για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλοί νέοι της εποχής έκλειναν την τηλεόραση όσο πιο γρήγορα μπορούσαν εάν στις ειδήσεις το θέμα ήταν άλλη μία ανακοίνωση από τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών για το τι επιτρέπεται να τρώμε ή να πίνουμε. Αλλά σίγουρα , όλοι εμείς που αντιδρούσαμε έτσι κάναμε λάθος.

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε το πιο εκπληκτικό πείραμα στην ιστορία των πολιτικών θεσμών αλλά ο λόγος που τα επιτεύγματα της φαίνονται τόσο βαρετά είναι η νωθρότητα του εγχειρήματος. Σύνοδοι και πάλι Σύνοδοι, συσκέψεις, ολομέλειες, αφανείς γραφειοκράτες ήρωες που προσπαθούν να ξετυλίξουν το πλέγμα ενός δικτύου κανόνων και κανονισμών που ενώνουν τα κράτη – μέλη της ΕΕ, σε μία οικονομική και πολιτισμική ενότητα και μετά χρησιμοποιούν αυτούς τους οικονομικούς και πολιτιστικούς όρους για να δημιουργήσουν μια πολιτική ενότητα.

«Ο τελικός στόχος» όπως είπε ο Helmut Schlesinger, ο επικεφαλής της Γερμανικής Bundesbank, το  1994, « είναι πολιτικός. Δηλαδή να καταφέρουμε να επιτύχουμε μία οποιαδήποτε πολιτική ενοποίηση στην Ευρώπη , μια ομοσπονδοποίηση κρατών, μία ένωση κρατών – μελών ή μία καινούρια δυνατή φόρμουλα Ευρωπαϊκής Ένωσης».Σε αυτό το πρόγραμμα, «η οικονομική ένωση είναι [απλώς] ένα σημαντικό μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου.”

Για πρώτη φορά στην ιστορία, τόσοι άνθρωποι – 500 εκατομμύρια στον αριθμό μέχρι στιγμής – έχουν ενωθεί για να σχηματίσουν μία τεράστια κοινωνία, χωρίς κανείς να χρησιμοποιήσει βία για να τους να το επιβάλλει. Οι συνέπειες ήταν εκπληκτικές: Μεταξύ 1914 και 1945, στην Ευρώπη σκοτώθηκαν πάνω από 60 εκατομμύρια άνθρωποι σε δύο παγκόσμιους πολέμους, αλλά τα τελευταία 70 χρόνια  η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε γίνει το ασφαλέστερο μέρος στη Γη. Οι δολοφονίες ήταν λιγότερες από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη, οι κυβερνήσεις της είχαν καταργήσει τη θανατική ποινή, και δεν έκανε ξανά πόλεμο εντός των συνόρων της.

 Το 2003, οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι μόλις το 12 % των Γάλλων και των Γερμανών πιστεύουν ότι ο πόλεμος ήταν δικαιολογημένος, συγκριτικά με το 55% των Αμερικανών.Ακόμα και στα  μεγάλα στρατηγικά και διεθνή ερωτήματα σήμερα,” ο στρατηγικός αναλυτής των ΗΠΑ Robert Kagan κατέληξε στο συμπέρασμα , «οι Αμερικανοί είναι από τον Άρη και οι Ευρωπαίοι από την Αφροδίτη.”

Για πρώτη φορά στην ιστορία, τόσοι άνθρωποι – 500 εκατομμύρια στον αριθμό μέχρι στιγμής – έχουν ενωθεί για να σχηματίσουν μία τεράστια κοινωνία, χωρίς κανείς να χρησιμοποιήσει βία για να τους να το επιβάλλει.

 

Η διαφορά φαίνεται περισσότερο στα ανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι Ρώσοι ηγέτες δεν δίστασαν να δολοφονήσουν τους επικριτές τους και να χρησιμοποιήσουν βία εις βάρος των ασθενέστερων γειτόνων, δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη. Μικρή έκπληξη το γεγονός ότι η Επιτροπή Νόμπελ αποφάσισε το 2012 να απονείμει το Βραβείο της Ειρήνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της.

Τα μειονεκτήματα του ευρωπαϊκού πειράματος

Γιατί, τότε, ο Cameron επιμένει  ότι «η Βρετανία δεν ήταν ποτέ συμφιλιωμένη με την ιδέα ότι είναι μέρος μιας ολοένα στενότερης πολιτικής ένωσης;”  Ο πιο βασικός λόγος , μια και μιλάμε για τη Βρετανία, είναι  σωβινιστικός. ‘Αλλωστε πάντα ήταν καθώς από την αρχή της ίδρυσης της ΕΕ η Βρετανία επιχειρούσε να είχε μία ιδιαίτερη σχέση και όχι να είναι πλήρες μέλος. Ο ευρωσκεπτικισμός που υπήρχε σχεδόν από την αρχή κορυφώθηκε και επί πρωθυπουργίας της Μάργκαρετ Θάτσερ, που έθετε πολλές φορές το θέμα αυτής της διαφοροποίησης με  τα άλλα κράτη – μέλη.Οι Βρετανοί, λοιπόν, ποτέ δεν πείστηκαν ότι τα κέρδη από την εκχώρηση της ανεξαρτησίας του κράτους υπερκάλυψαν το κόστος.

Το δεύτερο επιχείρημα, είναι η  γεωστρατηγική της θέση. Από τον 17ο αιώνα, η Βρετανία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ισορροπιών και στους συσχετισμούς των υπολοίπων κρατών. Κύριος στόχος της ήταν να μην αφήσει καμία άλλη δύναμη να της επιβληθεί ή να επιβληθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο. “Δεν έχουμε αιώνιους συμμάχους και  φίλους,”  είπε ο Λόρδος Πάλμερστον, Βρετανός  υπουργός Εξωτερικών,  το 1848 για να συμπληρώσει μόνο “τα συμφέροντά μας είναι αιώνια και διηνεκή.”

Μεταξύ 1689 και 1945, η Βρετανία σύναψε και έσπασε συμμαχίες  πληρώνοντας το ανάλογο τεράστιο κόστος σε αίμα και χρυσό για να εμποδίσει την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης .Το 1945 , μάλιστα, ο μόνος λόγος που ασχολήθηκε τόσο πολύ με την ηπειρωτική Ευρώπη ήταν γιατί κατά βάθος ήθελε να υπονομεύσει οποιαδήποτε συνέχιση της εμβάθυνση της πολιτικής ένωσης.

Το τρίτο είναι αυτό που φαίνεται να είναι το πιο ισχυρό επιχείρημα απ ‘όλα: ότι η νέα  πορεία της « εξαναγκαστικής» ένωσης των κρατών – μελών απλά δεν λειτουργεί. Για σχεδόν 15 χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης Μάαστριχτ το 1992, έγινε το  αντίθετο από αυτό που συμβαίνει. Από την Ιρλανδία στην Εσθονία, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι άρχισαν να μοιράζονται το ενιαίο νόμισμα και κεντρική τράπεζα, την αποδοχή των αποφάσεων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και το κοινοβούλιο, και τα σύνορα διέλευση χωρίς διαβατήρια. Από το 2010, όμως , η επίπονη πορεία της επίτευξης συναίνεσης άρχισε να διαβρώνεται.

Από τη στιγμή που  οι χώρες που έχουν υιοθετήσει το ευρώ ως νόμισμά τους οδηγήθηκαν σε μια κρίση χρέους (ή, ακριβέστερα, μια ισοζυγίου πληρωμών κρίση μεταξύ του άκρως παραγωγικού  Βορρά και του  λιγότερο παραγωγικού Νότου) και  ανακάλυψαν τα όρια της- βασισμένης σε κανόνες ένωση- που στερούνταν οι κεντρικές εξουσίες ενός παραδοσιακού κράτους. Μια αυτοκρατορία παλαιού τύπου θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει βία για να λύσει τα προβλήματα, όπως η Βρετανία έκανε όταν έστειλε πολεμικά πλοία για την  πληρωμή του χρέους από την Ελλάδα το 1850. Στη  νέα Ευρώπη, όμως δεν κυκλοφορούν  γερμανικά τανκς στους δρόμους της Αθήνας για την αποκατάσταση της δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Έχοντας επιλέξει το μονοπάτι να μην επιβάλλει κανόνες κάνοντας χρήση βίας η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στα πρόθυρα της αβύσσου  τα τελευταία πέντε χρόνια. Μέχρι τα τέλη του 2011, η ελβετική τράπεζα UBS είχε εκφράσει την ανησυχία της για το  γεγονός ότι η έλλειψη κεντρικής εξουσίας εξαναγκασμού θα απελευθερώσει  βία  διαφορετικού είδους: «Σχεδόν καμία  μορφή νομισματικών ενώσεων δεν έχουν διασπαστεί χωρίς χωρίς κάποια μορφή αυταρχικών ή στρατιωτικών κυβερνήσεων ή ακόμα και εμφυλίου πολέμου» αναφέρουν αναλυτές.

” Ωστόσο, από τις αρχές του 2016, μπορεί η πολιτική της αδράνειας να έχει κρατήσει με νύχια και με δόντια στη ζωή τις υπερχρεωμένες  χώρες, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι μπορεί να  αποτρέψει την καταστροφή. Παρά  τις βίαιες διαμαρτυρίες στους δρόμους και τις συνεχείς πολιτικές κρίσεις, η Ελλάδα έχει κρεμαστεί  εντός της ευρωζώνης και παρά την αυξανόμενη πίεση σε Ιρλανδία,  Πορτογαλία, Ισπανία,  Ιταλία και Γαλλία, καμία δεν έχει καταρρεύσει.

Από το 2014, ωστόσο, ένα δεύτερο πρόβλημα έχει προκύψει στην Ευρωπαϊκή πορεία της πολιτικής ολοκλήρωσης. Σχεδόν 2 εκατομμύρια πρόσφυγες – λιγότερο από το μισό τοις εκατό του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης- αλλά , παρόλαυτα, ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός έχουν πλημμυρίσει στην Ευρώπη από το νότο και την ανατολή. Η Ζώνη Σένγκεν, η οποία θα περιλαμβάνει τελικά 26 από τις 28 χώρες της ΕΕ συν την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία, παλεύει για να κρατηθειί στη ζωή  από τότε που δημιουργήθηκε το 1985. Εν μέσω τραγικών σκηνών δυστυχίας και βίας, τα εσωτερικά σύνορα επιστρέφουν. Ο σχηματισμός, λοιπόν, ενός τύπου ομόσπονδου κράτους πρέπει να περιμένει ακόμα.

Το πρόβλημα της διακυβέρνησης χωρίς δύναμη

Για περισσότερα από 60 χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του 1940, η επαναστατική πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης  προς το σχηματισμό ενός τύπου ομόσπονδου κράτους , χωρίς κεντρική εξουσία  άρχισε να ξεθωριάζει από τον « φυλετισμό»  των μελών της και των τοπικών στρατηγικών συμφερόντων. Με πολλούς τρόπους, αυτό ήταν μια εμπνευσμένη ιστορία, αμφισβητώντας κατά μέτωπο τον ισχυρισμό του Τόμας Χομπς στο κλασσικό έργο  ‘Leviathan ότι η μόνη δύναμη αρκετά ισχυρή για να αποτρέψει τους ανθρώπους από τη χρήση βίας, πέρα από το κοινό συμφέρον, «είναι μια κυβέρνηση που έχει περισσότερη βία στη διάθεσή της από ό, τι οποιοσδήποτε από τους υπηκόους της».

Ήταν ένας ευγενές και εμπνευσμένο πείραμα στην επίλυση των προβλημάτων συλλογικής δράσης χωρίς την απειλή του εξαναγκασμού. Αλλά αν Cameron είχε δίκιο στο Davos, το πείραμα έχει αποτύχει.

 

Από το 2010, ο ευρωπαϊκός δρόμος θα λειτουργήσει σωστά μόνο στην καλύτερη περίπτωση. Στη χειρότερη, η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με το δίλημμα του  Hobbes και απελπισμένων προσφύγων,  όπου οι περιορισμοί των κανόνων  έχουν αρχίσει να γίνονται  σαφείς.

Αν αυτό είναι σωστό, αυτό φαίνεται να αφήνει μόνο δύο επιλογές. Το πρώτο είναι ότι οι πρωταθλητές της πολιτικής ένωσης θα μετατρέψουν την κρίση του κρατικού σχηματισμού σε ευκαιρία, να πείθοντας τα μέλη του ευρωπαϊκού μπλοκ να ενισχύσουν τους κεντρικούς θεσμούς, εις βάρος των κρατικών συμφερόντων για να αντιμετωπιστούν οι δυνάμεις της διάλυσης.Αυτή τη στιγμή, πάντως, αυτό δε φαίνεται να είναι  η κατεύθυνση που ακολουθεί η Ευρώπη.

Η δεύτερη επιλογή είναι αυτή που είπε ο Cameron στο Davos. « Η απόρριψη της περαιτέρω πολιτικής ενοποίησης, και της εμβάθυνσης των πολιτικών θεσμών της ΕΕ» ως βασικός της στόχος.Ο Βρετανός πρωθυπουργός  πιστεύει ότι η ειρήνη στην Ευρώπη από το 1945 είναι αποτέλεσμα των δημοκρατικών της αξιών και όχι της επιθυμίας της για πολιτική ενοποίηση. Αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να χρυσώνει το χάπι αλλά αφήνει να εννοηθεί ότι ακόμα και αν τα κράτη δεν είχαν εκχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος της κυριαρχίας του στην ΕΕ, η ειρήνη θα είχε διατηρηθεί μεταξύ τους έτσι και αλλιώς

Προς επίρρωση της άποψης του βρετανού πρωθυπουργού είναι και τα στοιχεία που λένε ότι  η βία έχει μειωθεί στις περισσότερες χώρες του κόσμου τα τελευταία 70 χρόνια, ακόμη και αν ο αριθμός των ανεξάρτητων κρατών-εθνών έχει αυξηθεί. Εναντίον αυτής της θέσης, όμως,  είναι  το γεγονός ότι η βία έχει μειωθεί περισσότερο στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης από ό, τι οπουδήποτε αλλού.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός  πιστεύει ότι η ειρήνη στην Ευρώπη από το 1945 είναι αποτέλεσμα των δημοκρατικών της αξιών και όχι της επιθυμίας της για πολιτική ενοποίηση.

Κανείς δεν έχει μια κρυστάλλινη σφαίρα, και επειδή το πείραμα για το σχηματισμό του ενιαίου μορφώματος της Ευρώπης, χωρίς βία, είναι μοναδικό στα χρονικά της ιστορίας, δεν μπορούμε καν να προσφύγουμε με ασφάλεια σε επιχειρήματα για να δούμε που μπορεί να οδηγήσει. Μια από τις πιο ξεκάθαρες τάσεις των τελευταίων 10.000 χρόνων υπήρξε η δημιουργία όλο και μεγαλύτερων πολιτικών ενώσεων, το οποίο μπορεί να σημαίνει ότι η Cameron είναι λάθος και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση με κάποιο τρόπο θα τα καταφέρει να επιβιώσει. Από την άλλη πλευρά, επειδή αυτές οι μεγαλύτερες πολιτικές ενώσεις  έχουν σχηματιστεί από  κυβερνήσεις , που κάνουν  χρήση νόμιμης βίας εντός της επικράτειάς τους, και επειδή αυτή είναι η μία στρατηγική που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναφανδόν απορρίψει, ίσως θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο Cameron έχει δίκιο, και ότι η ολοένα  εμβάθυνση της πολιτικής ένωσης αποτελεί νεκρό γράμμα.

Πίσω στο 1651, o Hobbes υποθέτει ότι ο Leviathan  εμπνέει τις κυβερνήσεις να  αποτρέπουν τους υπηκόους τους από τη χρήση βίας σε δικά τους συμφέροντα με πολλούς τρόπους. Ο πιο συνηθισμένος είναι η δημιουργία Κοινοπολιτείας που θα επιβληθεί με εξαναγκασμό.Όπως ο πατέρας που επιβάλλει τιμωρία στα άτακτα παιδιά του.Ή με πόλεμο χαρίζοντας τους τη ζωή. Ισχυρίστηκε , επίσης , ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί μία « Κοινοπολιτεία θεσμική» όπου συμφωνούν να εκχωρήσουν την κυριαρχία τους σε έναν άνθρωπο ή σε μία κυβέρνηση ,σε εθελοντική  βάση.

Περισσότερο από τρεις αιώνες  από τη συγγραφή του Leviathan, η Ευρωπαϊκή Ένωση  είναι το πιο εξαιρετικό παράδειγμα θεσμικής  Κοινοπολιτείας, έχοντας περάσει  την πιο σοβαρή δοκιμασία που είχε ποτέ αναγκαστεί να περάσει. Ήταν ένας ευγενές και εμπνευσμένο πείραμα στην επίλυση των προβλημάτων συλλογικής δράσης χωρίς την απειλή του εξαναγκασμού. Αλλά αν Cameron είχε δίκιο στο Davos, το πείραμα έχει αποτύχει.