Κομισιόν: Απόφαση σταθμός “απενεργοποιεί” το ETS2- Τι αλλάζει για τα ορυκτά καύσιμα και τον εξηλεκτρισμό

Σε μια απόφαση σταθμό για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται πλέον η Ευρώπη την απανθρακοποίηση προχώρησε χθες η Κομισιόν, απαντώντας στο αίτημα 19 κρατών μελών να περιοριστεί το κόστος των στόχων μείωσης εκπομπών σε οδικές μεταφορές και κτήρια.

Τα μέτρα που αποφάσισε χθες η Κομισιόν για το ETS2 (το νέο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών για κτήρια και οδικές μεταφορές) είναι τόσο γενναία που ουσιαστικά το απενεργοποιούν για λίγα χρόνια, ακόμη και όταν ξεκινήσει να λειτουργεί (από το 2028 σύμφωνα με την τελευταία απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος). Συνολικά, το ETS2 αποτελεί έναν από τους κεντρικούς μηχανισμούς της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την επίτευξη των κλιματικών στόχων του 2030 και του 2050, δημιουργώντας κόστη στις εκπομπές άνθρακα  σε κλάδους που μέχρι σήμερα έμεναν εκτός του βασικού ETS, ώστε να επιτευχθεί η απανθρακοποίησή τους. Το κόστος των δικαιωμάτων θα λειτουργούσε σαν μοχλός για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και σαν κίνητρο για ενίσχυση του εξηλεκτρισμού.

Πλέον όμως τα νέα μέτρα, εξασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρξει για μια τριετία αύξηση στην τιμή των δικαιωμάτων για τα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούν τα κτήρια και οι  μεταφορές, δίνοντας σήμα στην αγορά να συνεχίσει να τα χρησιμοποιεί. Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει μετά.  Και αν μετά το 2030,  ή όποτε λειτουργήσει κανονικά το ETS2, αυξάνεται ο κίνδυνος εκτόξευσης των τιμών των δικαιωμάτων και τότε θα συμπέσει με μια αγορά που δεν θα έχει εξηλεκτριστεί και  θα χρησιμοποιεί εκτενώς τα ορυκτά καύσιμα.

Γιατί ελήφθη η χθεσινή απόφαση

Υπό την πίεση των δεσμεύσεων της Ευρώπης να αποκτήσει ενεργειακά προϊόντα από τις ΗΠΑ αξίας 750 δισ. ευρώ για τα επόμενα τρία χρόνια, και του πολιτικού βάρους του οικονομικού κόστους της μετάβασης στον εξηλεκτρισμό κτηρίων και οχημάτων, ουσιαστικά δίνεται μια περίοδος χάριτος τριών ετών. Η χθεσινή απόφαση που αφορά τους τρόπους με τους οποίους θα κρατηθεί χαμηλά η τιμή των δικαιωμάτων στο ETS2,  ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται χωρίς οικονομικό άγχος  για άλλα τρία χρόνια τα ορυκτά καύσιμα, αναβάλλει την ανάγκη για ηλεκτροκίνηση και τη χρήση ηλεκτρισμού για θερμότητα στα κτήρια για ακόμη τρία χρόνια.

Το ETS2 είναι το νέο, παράλληλο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο θα τεθεί σε εφαρμογή από το 2028 ( αρχικά προβλεπόταν το 2027 αλλά αναβλήθηκε) και αφορά αποκλειστικά τα καύσιμα που χρησιμοποιούνται στα κτίρια και στις οδικές μεταφορές. Σε αντίθεση με το υφιστάμενο ETS που εφαρμόζεται στη βιομηχανία και την ηλεκτροπαραγωγή, το ETS2 στοχεύει άμεσα στους τομείς όπου οι εκπομπές CO₂ προέρχονται από τη θέρμανση νοικοκυριών και επιχειρήσεων, καθώς και από τη χρήση βενζίνης και πετρελαίου στα οχήματα.

Στο νέο σύστημα, οι εταιρείες που προμηθεύουν τα συγκεκριμένα καύσιμα θα είναι υποχρεωμένες να αγοράζουν δικαιώματα εκπομπών για το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπουν οι πελάτες τους. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος των ρύπων δεν θα το επωμίζεται άμεσα ο καταναλωτής, αλλά θα ενσωματώνεται σταδιακά στις τιμές των καυσίμων μέσω της αλυσίδας προμήθειας. Ο μηχανισμός έχει σχεδιαστεί ώστε να ωθήσει την αγορά προς τη μείωση της κατανάλωσης ρυπογόνων καυσίμων, ενισχύοντας συγχρόνως την ανάπτυξη καθαρότερων τεχνολογιών για οικιακή θέρμανση και μετακίνηση.

Επειδή το νέο σύστημα αναμένεται να έχει κοινωνικές επιπτώσεις — ιδιαίτερα για τα ευάλωτα νοικοκυριά που εξαρτώνται από συμβατικά καύσιμα — η ΕΕ έχει θεσπίσει το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα. Αυτό θα χρηματοδοτεί δράσεις για την προστασία των ευάλωτων ομάδων, όπως προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών, επιδοτήσεις για καθαρότερα οχήματα και μέτρα μείωσης του κόστους θέρμανσης.

Τι λέει η απόφαση της Κομισιόν

Η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για την τροποποίηση της Απόφασης για το Αποθεματικό Σταθερότητας της Αγοράς όσον αφορά το Αποθεματικό Σταθερότητας της Αγοράς (MSR) για το νέο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών για τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια (ETS2). Πρόκειται για ένα βήμα ώστε να διασφαλιστεί η σταδιακή και ομαλή έναρξη του ETS2 και να επιταχυνθούν οι έγκαιρες επενδύσεις.

 Η πρόταση τροποποίησης του MSR για το ETS2 ανταποκρίνεται στο αίτημα της μεγάλης πλειοψηφίας των κρατών μελών και πολλών ευρωβουλευτών και μπορεί να εφαρμοστεί πριν από την έναρξη της αγοράς ETS2. Προβλέπει ισχυρότερη παρέμβαση εάν η τιμή υπερβεί ένα ορισμένο επίπεδο και  μακροπρόθεσμη λειτουργία του μηχανισμού παρέμβασης και μετά το 2030.

Ειδικότερα, προσθέτει ένα μηχανισμό συμπληρωματικής ενίσχυσης για τον διπλασιασμό του αριθμού των δικαιωμάτων που θα εγχυθούν εάν η τιμή του άνθρακα υπερβεί τα 45 ευρώ ανά τόνο (σε τιμές 2020), εξασφαλίζοντας ισχυρότερη παρέμβαση εάν η τιμή υπερβεί αυτό το επίπεδο. Με την συμπληρωματική ενίσχυση, θα μπορούσαν να εγχυθούν έως και 80 εκατομμύρια δικαιώματα κάθε χρόνο από την έναρξη της δημοπρασίας έως το τέλος του 2029 (τετραπλάσια από τα 20  εκατομμύρια δικαιώματα που αρχικά προβλέπονταν). Σημειώνεται ότι ο στόχος με τη λειτουργία του ETS2 ήταν να επιτυγχάνεται   ετήσια μείωση των 60 εκατομμυρίων τόνων CO2 του ETS2, κάτι που ουσιαστικά  πλέον μπορεί να μη γίνει, αφού θα διατίθενται ως 80 εκ. δικαιώματα/ετησίως.

Δεύτερον, η πρόταση ενισχύει την ικανότητα του MSR να λειτουργεί μακροπρόθεσμα, με την παράταση της ισχύος των δικαιωμάτων ETS2 στο αποθεματικό πέραν του 2030, ενώ προηγούμενα προβλεπόταν ότι το 2030 παύει. Με αυτήν την τροποποίηση, και τα 600 εκατομμύρια δικαιώματα θα είναι διαθέσιμα για απελευθέρωση στην αγορά σε περίπτωση που αυτό χρειαστεί για τη σταθεροποίηση της τιμής. Αυτό το ποσό ισοδυναμεί με 10 χρόνια μείωσης των εκπομπών του ETS2, δηλαδή ουσιαστικά για μια δεκαετία θα μπορούσε να πει κανείς ότι θα μπορούσαν να μην πιαστούν οι στόχοι μείωσης των εκπομπών.

Οι οδικές μεταφορές και τα κτήρια είχαν ουσιαστική συμβολή στην επίτευξη του στόχου της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.

Τρίτον, προτείνεται ένα πρόσθετο απόθεμα για να διασφαλιστεί η νωρίτερη και ομαλότερη παρέμβαση για τη σταθεροποίηση της προσφοράς δικαιωμάτων ETS2 στην αγορά πάνω από ορισμένα επίπεδα. Εκτός από την προτεινόμενη αλλαγή στο MSR, η Επιτροπή θα συνεχίσει να εργάζεται για την ταχεία υλοποίηση των άλλων μέτρων στο πλαίσιο εφαρμογής του ETS2.

Η Επιτροπή προτείνει την πρόωρη έναρξη των δημοπρασιών του ETS2, η οποία θα καταστήσει διαθέσιμα έσοδα ήδη από το 2027 για πρώιμες επενδύσεις και θα δώσει ένα πρώιμο σήμα τιμών. Η Επιτροπή έχει ήδη συμβουλευτεί τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών σχετικά με το σχέδιο τροποποιήσεων του κανονισμού για τις δημοπρασίες, με σκοπό την έγκρισή τους από την Επιτροπή στις αρχές του 2026.

Τέλος, η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων διερευνούν έναν νέο Μηχανισμό Προκαταβολικής Εφοδιασμού του ETS2 για τα κράτη μέλη, ο οποίος θα ξεκινήσει σύντομα. Η προκαταβολική χρηματοδότηση των εσόδων του ETS2 θα μπορούσε να διαθέσει έως και 6 δισεκατομμύρια ευρώ κατά τα έτη 2026-2027. Αυτό προστίθεται στα εθνικά έσοδα του ETS2 και στο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα.

 Το προτεινόμενο μέτρο μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς τροποποίηση της οδηγίας για το ΣΕΔΕ. Μετά την σημερινή υιοθέτησή του, τα κράτη μέλη της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να συμφωνήσουν επ’ αυτού πριν τεθεί σε ισχύ. Ξεχωριστά όσον αφορά την έναρξη του συστήματος, και οι δύο συννομοθέτες έχουν εισαγάγει αναβολή του ΣΕΔΕ2 κατά 1 έτος, έως το 2028, στις αντίστοιχες θέσεις τους για την πρόταση για τον στόχο για το κλίμα του 2040. Οι διαπραγματεύσεις ξεκινούν σύντομα και αυτό θα πρέπει να συμφωνηθεί και να εγκριθεί πριν τεθεί πλήρως σε εφαρμογή.