Σε μια περίοδο που η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στο παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό, η πράσινη μετάβαση δεν είναι μόνο περιβαλλοντική αναγκαιότητα – είναι και στρατηγική επιλογή για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Όμως το ερώτημα παραμένει: μπορεί η Ευρώπη να “πρασινίσει” και ταυτόχρονα να μείνει μπροστά στον διεθνή ανταγωνισμό;

Το διεθνές περιβάλλον εμπορικών πολέμων και δασμών υπενθυμίζει πως για να επιτευχθούν οι στόχοι ενεργειακής μετάβασης, η Ευρώπη χρειάζεται ανταγωνιστική βιομηχανία και επάρκεια ή έστω μειωμένη εξάρτηση σε πρώτες ύλες από τρίτες χώρες.

1

Μπορεί η κλιματική κρίση να μην επιτρέπει καθυστερήσεις αλλά το ίδιο επιτακτική είναι και η ανάγκη ενίσχυσης της βιομηχανικής παραγωγής στην Ευρώπη και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεών της. Η ΕΕ ηγείται διεθνώς με την Πράσινη Συμφωνία (Green Deal), επιδιώκοντας ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050. Ταυτόχρονα όμως η πρόκληση είναι οι δικές της βιομηχανίες να πρωτοστατήσουν ενισχύοντας την αυτονομία της αλυσίδας εφοδιασμού, μειωνοντας τις εξαρτήσεις και το υψηλό κόστος της μετάβασης.

Η πράσινη μετάβαση ως εργαλείο στρατηγικής αυτονομίας

Η ενεργειακή μετάβαση μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός επαναβιομηχάνισης της ΕΕ, μειώνοντας την εξάρτηση από εισαγόμενες πρώτες ύλες και ενέργεια. Οι ΑΠΕ, η υδρογόνο-οικονομία, η εξηλεκτρισμένη βιομηχανία και η κυκλική οικονομία δεν είναι απλώς τεχνολογικές καινοτομίες – είναι η βάση για ένα νέο, ανθεκτικό μοντέλο ανάπτυξης.

Από φέτος η Ευρώπη παράλληλα με τους στόχους για την πράσινη μετάβαση αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράσεις με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της με στόχο την αυτονομία των αλυσίφων εφοδιασμού. Κι αυτό γιατί έγινε κατανοητό ότι δεν αρκεί να στοχεύει στην ενεργειακή της αυτονομία μέσω του φιλόδοξου στόχου για τις ΑΠΕ. Για να πετύχει ο στόχος αυτός πρέπει και η αλυσίδα εφοδιασμού που χρειάζεται για να υλοποιηθούν τα έργα πράσινης μετάβασης να μην έχει εξαρτήσεις από τρίτες χώρες.

Στο πλαίσιο αυτό η Ευρώπη διαμόρφωσε τρια νέα σχέδια για να ενθαρρύνει την ευρωπαϊκή παραγωγή:

Σχέδιο Δράσης για τον Χάλυβα και τα Μέταλλα (Μάρτιος 2025)

Το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στοχεύει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας χάλυβα και μετάλλων. Το σχέδιο στοχεύει στην πρόσβαση σε καθαρή και προσιτή ενέργεια, στην πρόληψη διαρροής άνθρακα, στην ενίσχυση των ευρωπαϊκών βιομηχανικών δυνατοτήτων, στην προώθηση της κυκλικής οικονομίας για τα μέταλλα, στην προστασία ποιοτικών βιομηχανικών θέσεων εργασίας και σε μέτρα για την προστασία από αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας και την υποστήριξη της μετάβασης σε χαμηλές εκπομπές άνθρακα.

Readiness 2030 (πρώην ReArm Europe)

Το Readiness 2030 είναι μια στρατηγική πρωτοβουλία της ΕΕ για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης, με στόχο την κινητοποίηση έως και 800 δισεκατομμυρίων ευρώ για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας. Η πρωτοβουλία αυτή αναγνωρίζει τον κρίσιμο ρόλο της βιομηχανίας χάλυβα και μετάλλων στην παραγωγή αμυντικού εξοπλισμού και υποδομών.

Κανονισμός για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials Act – CRMA)

Ο Κανονισμός για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες στοχεύει στη διασφάλιση της πρόσβασης της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Οι στόχοι για το 2030 περιλαμβάνουν:

Τουλάχιστον 10% της ετήσιας κατανάλωσης να προέρχεται από εξόρυξη εντός της ΕΕ.

Τουλάχιστον 40% της κατανάλωσης να υποβάλλεται σε επεξεργασία εντός της ΕΕ.

Τουλάχιστον 25% της κατανάλωσης να προέρχεται από ανακύκλωση.

Ο κανονισμός περιλαμβάνει επίσης μέτρα για την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης και την υποστήριξη στρατηγικών έργων.

Προϋποθέσεις για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα

Για να γίνει πράξη η “πράσινη ανταγωνιστικότητα”, απαιτείται ένα σύνολο παρεμβάσεων:

Στοχευμένη χρηματοδότηση: Το Ταμείο Ανάκαμψης και το νέο Net-Zero Industry Act μπορούν να προσφέρουν κεφάλαια εκεί που χρειάζονται – σε καινοτόμες ΜΜΕ, σε δίκτυα και σε υποδομές.

Ευέλικτο ρυθμιστικό πλαίσιο: Αντί για τιμωρητικά μέτρα, η ΕΕ πρέπει να προσφέρει κίνητρα και να απλοποιήσει τις διαδικασίες για τις πράσινες επενδύσεις.

Εκπαίδευση και δεξιότητες: Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί νέες δεξιότητες, από τεχνίτες μέχρι μηχανικούς. Χωρίς επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, καμία μετάβαση δεν είναι εφικτή.

Δίκαιη μετάβαση: Η κοινωνική συνοχή είναι προϋπόθεση της ανταγωνιστικότητας. Οι ενεργειακές κοινότητες, τα προγράμματα κατάρτισης και η στήριξη ευάλωτων περιοχών είναι κρίσιμα για να μην αφήσει η μετάβαση «κανέναν πίσω».

Η πρόκληση είναι πολιτική

Η Ευρώπη καλείται να αποδείξει ότι η οικολογική υπευθυνότητα και η οικονομική αποδοτικότητα δεν είναι αντίπαλες έννοιες.

Χρειάζεται ένα κοινό όραμα – όχι μόνο για την κλιματική ουδετερότητα, αλλά και για ένα δίκαιο και ανταγωνιστικό μέλλον.

Η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι βάρος. Είναι ευκαιρία – αρκεί η Ευρώπη να το πιστέψει, να επενδύσει και να δράσει συντονισμένα και κυρίως με ταχύτητα.