Ρόμπερτ Φρανκ: «Έχει σημασία να βλέπεις ό,τι παραμένει αόρατο»

“Έχει σημασία να βλέπεις ό,τι παραμένει αόρατο”, είχε δηλώσει ο σημαντικότερος ίσως φωτογράφος της σύγχρονης εποχής Ρόμπερτ Φρανκ, που απεβίωσε πριν από μόλις τρεις ημέρες, πλήρης ημερών. Ελβετικής καταγωγής, επηρέασε ωστόσο όσο κανείς άλλος το ύφος της φωτογραφικής τέχνης στην Αμερική, τη χώρα που τον υιοθέτησε, αλλά και σε όλο τον κόσμο.

Τη δεκαετία του 1950, ο Φρανκ πήρε το αυτοκίνητό του και διέσχισε όλο το μήκος και το πλάτος της Αμερικής καταγράφοντας φωτογραφικά την ανθρωπογεωγραφία της: πορτρέτα αγνώστων και καθημερινά στιγμιότυπα, συλλαμβάνονται με τις πιο λεπτές εκφραστικές και νοηματικές αποχρώσεις τους. Από μία συνολική παραγωγή είκοσι εφτά χιλιάδων φωτογραφιών, κράτησε μόνο τις ογδόντα τρεις, τις οποίες τιτλοφόρησε “Οι Αμερικάνοι” (“The Americans”, 1958) το σημαντικότερο έργο του, που θεωρείται ότι εκφράζει τη σύγχρονη ψυχή της χώρας.

Την έντυπη έκδοσή τους στις ΗΠΑ προλόγισε ο περίφημος συγγραφέας Τζακ Κέρουακ αλλά η πρώτη έκδοση πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο πριν στο Παρίσι (και εμπλουτίστηκε με κείμενα των Σιμόν Ντε Μποβουάρ, Ουίλιαμ Φόκνερ και Χένρι Μίλερ μεταξύ άλλων) διότι μόνο οι Ευρωπαίοι φάνηκαν τότε αρκετά ώριμοι για να κατανοήσουν την πρωτοποριακή αισθητική του. Η επιμέλεια της έκδοσης όμως ανήκει στον ίδιο τον Φρανκ και εισάγει ακόμη μία αισθητική καινοτομία: πρόκειται για το πρώτο βιβλίο στην ιστορία της φωτογραφίας που αποτελεί πρόταση αφηγηματική αλλά χωρίς γραπτό κείμενο, πραγματοποιείται μόνο με την αλληλουχία των εικόνων.

Οι “Αμερικάνοι” άλλαξαν τον τρόπο της φωτογραφικής τέχνης για πάντα: όχι μόνο το περιεχόμενό της, όχι μόνο το τι εκφράζει αλλά κυρίως το πώς εκφράζεται. Ο Ρόμπερτ Φρανκ διέθετε το βλέμμα του ποιητή: φωτογραφίζοντας το πιο μπανάλ, συναντούσε το πιο καθαρό και ουσιώδες, καταφέρνοντας να αποδώσει την “απόσταξη”. Οι φωτογραφίες του που αιχμαλώτιζαν εκ πρώτης όψεως αδιάφορους ανθρώπους και γεγονότα, αποτελούσαν έργα multum in parvo, δηλαδή το μεγάλο στο μικρό ή όταν το πολύ συμπυκνώνεται στο λίγο.

Παράδοξο φαίνεται ότι ύστερα από τους Αμερικάνους με τους οποίους κατέκτησε τα υψίπεδα της φήμης, εγκατέλειψε ολοσχερώς τη φωτογραφία και αφοσιώθηκε όψιμα στον κινηματογράφο. Από την πλούσια παραγωγή του ξεχωρίζουν το “Pull My Daisy” (1959), το οποίο θεωρείται έργο του κινήματος μπίτνικ αφού πρωταγωνιστεί ο ιδρυτής του, ο αμερικανός ποιητής Άλεν Γκίνσμπεργκ και βασίζεται ελαφρά σε έργο του Κέρουακ. Επίσης, το αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ “Cocksucker Blues” (1972) που κάλυψε την αμερικανική περιοδεία των Rolling Stones για την προώθηση του άλμπουμ Exile on Main St. Το συγκρότημα απαίτησε να απαγορευτεί η προβολή του καθότι η ωμή κινηματογράφηση του Φρανκ αμαύρωνε την εικόνα τους.

“Η ζωή δεν γίνεται να αφήνει αδιάφορο έναν φωτογράφο”, είχε δηλώσει ο κορυφαίος φωτογράφος, που άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στον Καναδά.