Φυσικό αέριο: Tι προβλέπει η Συμφωνία της Ε.Ε. για τη μείωση – Οι αστερίσκοι και ο ρόλος των εξαγωγών

Αβεβαιότητα και ανησυχία κυριαρχεί σε προμηθευτές αερίου, βιομηχανία και ηλεκτροπαραγωγή που είναι οι τρεις κλάδοι που επηρεάζονται άμεσα στην Ελλάδα από το νέο κανονισμό περικοπών στο φυσικό αέριο, που αποφάσισε χθες το Συμβούλιο των υπουργών Ενέργειας. Η συμφωνία ενεργοποιείται σε περίπτωση που κηρυχθεί  «κατάσταση επιφυλακής στην Ένωση» όσον αφορά την ασφάλεια του εφοδιασμού, οπότε  η μείωση της ζήτησης αερίου θα καταστεί υποχρεωτική.

Στα θετικά της χθεσινής απόφασης, συγκαταλέγεται  το γεγονός ότι δίνει τη δυνατότητα στην Ελλάδα να προτείνει και να πετύχει μικρότερο ποσοστό περικοπών κατανάλωσης φυσικού αερίου, καθώς πληρεί κάποιες προϋποθέσεις των εξαιρέσεων, αλλά και να εξαιρέσει από τις περικοπές την ηλεκτροπαραγωγή. Το τί τελικά σημαίνει για τη χώρα θα κριθεί τόσο από τον στόχο περικοπών, που θα θέσει το Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης, όσο και από το αν αυτός θα γίνει αυτός δεκτός από την Κομισιόν.  Μέχρι τότε θα παραμείνουν τα ερωτηματικά.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι με το νέο κανονισμό η Κομισιόν έθεσε προϋπόθεση την απρόσκοπτη συνέχιση των εξαγωγών, συνδέοντας τις με τη δυνατότητα να μειώσουν τις περικοπές στην κατανάλωση αερίου. “Τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν παρέκκλιση προκειμένου να προσαρμόσουν τις υποχρεώσεις τους για μείωση της ζήτησης εάν διαθέτουν περιορισμένες διασυνδέσεις με άλλα κράτη μέλη και μπορούν να αποδείξουν ότι οι εξαγωγικές δυνατότητες των γραμμών διασύνδεσής τους ή η εγχώρια υποδομή ΥΦΑ τους χρησιμοποιούνται για τη διοχέτευση αερίου σε άλλα κράτη μέλη στον μέγιστο δυνατό βαθμό”, αναφέρεται στις προϋποθέσεις εξαιρέσεων.

Αυτό σημαίνει ότι αν μια χώρα, τροφοδοτεί μέσω των αγωγών της άλλες χώρες με φυσικό αέριο στο μέγιστο βαθμό μπορεί να δικαιολογήσει το αίτημά της για μείωση των περικοπών. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα τροφοδοτεί κατά 90% τη Βουλγαρία και την Ιταλία μέσω του TAP.

Το Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης – Αγωνία για το πώς θα εφαρμοστεί

Ο νέος κανονισμός, ωστόσο, δεν αρκεί για να απαντήσει τα ερωτηματικά για το πώς θα εφαρμοστεί, αν προκύψει ανάγκη κήρυξης «κατάστασης επιφυλακής στην Ένωση», και οι επιχειρήσεις της βιομηχανίας, του φυσικού αερίου και της ηλεκτροπαραγωγής των οποίων η δραστηριότητα συνδέεται και αλληλοεξαρτάται είναι εν αναμονή των εξειδικεύσεων και αναμένουν με αγωνία το Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης της κυβέρνησης που θα προβλέπει για το πώς θα γίνουν στην πράξη οι περικοπές. Τα ερωτηματικά είναι πολλά και το σημαντικότερο, ποια θα είναι τελικά η ελληνική υποχρέωση περικοπών.

Σημειώνεται ότι ο νέος κανονισμός προβλέπει, ότι τα κράτη μέλη θα συντάσσουν και θα επικαιροποιούν τα εθνικά τους σχέδια έκτακτης ανάγκης, στα οποία θα καθορίζονται τα μέτρα μείωσης της ζήτησης που σχεδιάζουν, και θα υποβάλλουν τακτικά εκθέσεις στην Επιτροπή σχετικά με την πρόοδο των σχεδίων τους.

Ο κανονισμός αποτελεί εξαιρετικό και έκτακτο μέτρο, το οποίο προβλέπεται για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Ως εκ τούτου, θα ισχύσει για ένα έτος και η Επιτροπή θα προβεί σε επανεξέταση προκειμένου να εκτιμηθεί το ενδεχόμενο παράτασής του υπό το πρίσμα της γενικής κατάστασης εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο, έως τον Μάιο του 2023.

Μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο, ωστόσο, η αγορά ανησυχεί για την ασάφεια και αναρωτιέται: Τι θα γίνονται τα φορτία LNG που οι προμηθευτές αερίου έχουν προγραμματίσει να έρθουν στη Ρεβυθούσα για να ανταποκριθούν στην κανονική ζήτηση σε περίπτωση αναγκαστικών περικοπών; Τι θα γίνει με τις ρήτρες take or pay που αναγκάζουν τους εισαγωγείς αερίου αγωγών ( Προμηθέα GAS, Mytilineos, ΔΕΠΑ) να πληρώνουν ούτως ή άλλως τις συμφωνημένες ποσότητες ακόμη και αν δεν έχουν που να τις διαθέσουν; Τι συνέπειες θα έχει η μείωση δραστηριότητας της βιομηχανίας αν αναγκαστεί να μειώσει την κατανάλωση αερίου;

Βιομηχανία

Σημειώνεται ότι, η βιομηχανία είναι η πρώτη που θα υποστεί τη μείωση κατανάλωση φυσικού αερίου, αφού όπως αναφέρει η επίσημη ανακοίνωση της ΕΕ  “κατά την επιλογή των μέτρων μείωσης της ζήτησης, τα κράτη μέλη συμφώνησαν ότι προτεραιότητα θα πρέπει να δίδεται σε μέτρα που δεν επηρεάζουν τους προστατευόμενους πελάτες, όπως τα νοικοκυριά και οι βασικές υπηρεσίες για τη λειτουργία της κοινωνίας, όπως οι κρίσιμες οντότητες, η υγειονομική περίθαλψη και η άμυνα. Μεταξύ των πιθανών μέτρων συγκαταλέγονται η μείωση του αερίου που καταναλώνεται στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, μέτρα για την ενθάρρυνση της μετάβασης σε άλλα είδη καυσίμων στη βιομηχανία, εθνικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης, στοχευμένες υποχρεώσεις μείωσης της θέρμανσης και της ψύξης και μέτρα που βασίζονται στην αγορά, όπως οι δημοπρασίες μεταξύ εταιρειών.

Με δεδομένο την υψηλή εξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής μας έως και 40% από το φυσικό αέριο, και την αδυναμία άμεσης υποκατάστασης του φυσικού αερίου από λινγίτη για την παραγωγή ενέργειας  σε όλη τη διάρκεια του επερχόμενου χειμώνα φαίνεται πως θα επιβληθούν περιορισμοί στη λειτουργία της βιομηχανίας.

Ηλεκτροπαραγωγή

Όσον αφορά την ηλεκτροπαραγωγή μπορεί η Ελλάδα, μαζί με την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, να πέτυχαν να συμπεριληφθεί διάταξη με την οποία, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούν να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό περικοπών οι ποσότητες φυσικού αερίου που χρησιμοποιούνται από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, κρίσιμες για την ευστάθεια του συστήματος. Όμως πώς όμως θα ορίζεται η έκτακτη ανάγκη; Και τι θα συμβεί αν η ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια αυξηθεί από την ανάγκη υποκατάστασης του φυσικού αερίου με ηλεκτρική ενέργεια;

Σήμερα, η αναλογία από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής είναι περίπου 30%-35% με το φυσικό αέριο να συμμετέχει κατά 40%. Αν επιτευχθεί ο στόχος αύξησης της συμμετοχής του λιγνίτη για όλο το χειμώνα στο 17% μπορεί να υποκατασταθούν οι απαιτούμενες ποσότητες φυσικού αερίου. Όμως αυτό δεν μπορεί να συμβεί άμεσα, οπότε το φυσικό αέριο είναι απαραίτητο για την ευστάθεια του ηλεκτρικού συστήματος.

Προμήθεια φυσικού αερίου

Στην περίπτωση που ενεργοποιηθεί ο ενισχυμένος μηχανισμός συναγερμού της ΕΕ (EU Alert), και η υποχρεωτική μείωση  της κατανάλωσης κατά 15% οι εισαγωγείς φυσικού αερίου αγωγών (Προμηθεάς GAS, Mytilineos, ΔΕΠΑ), θα βρεθούν μπροστά στις ρήτρες take or pay που έχουν υπογράψει στα συμβόλαιά τους με την Gazprom. Οι ρήτρες αυτές προβλέπουν, ότι οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να πληρώσουν τις συμφωνημένες ποσότητες, ανεξάρτητα αν μπορούν να τις πάρουν και να τις διοχετεύσουν στην αγορά. Πληροφορίες, από τις εταιρείες, σημειώνουν, ότι σε περίπτωση επιβεβλημένων θεσμικών περικοπών κατανάλωσης, μπορούν να επικληθούν Ανωτέρα Βία (Force majeur) και να μην τηρήσουν τις ρήτρες. “Αυτό θα είναι ένα πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν όλες οι ευρωπαϊκές εταιρείες που έχουν συμβόλαια, και θα πρέπει η Ευρώπη με νόμο να προβλέψει την ακύρωση της ρήτρας take or pay, στην περίπτωση υποχρεωτικών περικοπών”, σημειώνουν πηγές.

Αντίστοιχα, εξαιρετικά δύσκολο είναι, αν έχουμε υποχρεωτικό περιορισμό στην κατανάλωση αερίου, να μην αγοραστούν τα συμφωνημένα φορτία LNG.

Τι συμφώνησαν οι υπουργοί Ενέργειας – Οι εξαιρέσεις

Αν και χθες αποφασίστηκε στις Βρυξέλλες ο νέος κανονισμός για την εθελοντική μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου της Ε.Ε., κατά τουλάχιστον 15% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της κατανάλωσης των προηγούμενων πέντε ετών, δίνει τη δυνατότητα και για μικρότερες περικοπές υπό όρους.

Ειδικότερα, τα κράτη μέλη συμφώνησαν να μειώσουν τη ζήτηση αερίου τους κατά 15 % σε σύγκριση με τη μέση κατανάλωσή τους τα τελευταία πέντε έτη, μεταξύ της 1ης Αυγούστου 2022 και της 31ης Μαρτίου 2023, εφαρμόζοντας μέτρα της επιλογής τους.

Το κλειδί είναι όμως οι εξαιρέσεις, που δίνουν στα κράτη μέλη, υπό όρους να περικόψουν λιγότερο από 15% την κατανάλωση αερίου, αν και δεν είναι σαφές από τώρα ποια θα είναι η υποχρέωση μείωσης για την κάθε χώρα.

Όπως αναφέρει η ανακοίνωση της  ΕΕ, τα κράτη-μέλη θα καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να επιτύχουν τις μειώσεις, αλλά το Συμβούλιο προσδιόρισε ορισμένες εξαιρέσεις και δυνατότητες υποβολής αιτήματος παρέκκλισης από τον υποχρεωτικό στόχο μείωσης, προκειμένου να αντικατοπτρίζονται οι ιδιαίτερες καταστάσεις των κρατών μελών και να διασφαλίζεται ότι οι μειώσεις του αερίου θα συμβάλουν αποτελεσματικά στην αύξηση της ασφάλειας του εφοδιασμού στην ΕΕ.

Το Συμβούλιο συμφώνησε να απαλλαγούν τα κράτη μέλη που δεν είναι διασυνδεδεμένα με τα δίκτυα αερίου άλλων κρατών μελών από τις υποχρεωτικές μειώσεις του αερίου, καθώς δεν θα είναι σε θέση να ελευθερώσουν σημαντικούς όγκους αερίου αγωγών προς όφελος άλλων κρατών μελών. Απαλλάσσονται επίσης τα κράτη μέλη των οποίων τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι συγχρονισμένα με το ευρωπαϊκό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας και τα οποία εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος κρίσης εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια.

Τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν παρέκκλιση προκειμένου να προσαρμόσουν τις υποχρεώσεις τους για μείωση της ζήτησης εάν διαθέτουν περιορισμένες διασυνδέσεις με άλλα κράτη μέλη και μπορούν να αποδείξουν ότι οι εξαγωγικές δυνατότητες των γραμμών διασύνδεσής τους ή η εγχώρια υποδομή ΥΦΑ τους χρησιμοποιούνται για τη διοχέτευση αερίου σε άλλα κράτη μέλη στον μέγιστο δυνατό βαθμό.

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να ζητήσουν παρέκκλιση εάν έχουν υπερβεί τους στόχους τους όσον αφορά την αποθήκευση αερίου, εάν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το αέριο ως προϊόν εφοδιασμού για ζωτικές βιομηχανίες ή εάν η κατανάλωσή τους έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον 8 % το προηγούμενο έτος σε σύγκριση με τον μέσο όρο των τελευταίων πέντε ετών.

Ειδικότερα, τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν τον περιορισμό της υποχρεωτικής μείωσης της ζήτησης κατά 5 % το πολύ, εφόσον μπορούν να αποδείξουν ότι αδυνατούν, λόγω της ανύπαρκτης ή μειωμένης διασύνδεσής τους με άλλα κράτη μέλη, να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην αύξηση του άμεσου ή έμμεσου εφοδιασμού άλλων κρατών μελών με αέριο.

Τα κράτη μέλη που ζητούν παρέκκλιση από την υποχρεωτική μείωση της ζήτησης σύμφωνα με την παράγραφο 3 υποβάλλουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η
δυναμικότητα των γραμμών διασύνδεσής τους με άλλα κράτη μέλη ή η οικεία εγχώρια υποδομή ΥΦΑ χρησιμοποιούνται για τη διοχέτευση αερίου σε άλλα κράτη
μέλη στον μέγιστο δυνατό βαθμό.

Πριν λάβει απόφαση σχετικά με το αίτημα περιορισμού της υποχρεωτικής μείωσης της ζήτησης, η Επιτροπή πραγματοποιεί διαβουλεύσεις με τη Συντονιστική Ομάδα για το Φυσικό Αέριο (ΣΟΦΑ), τις ομάδες κινδύνου και άλλους σχετικούς φορείς, ανάλογα με την περίπτωση.

Η Επιτροπή λαμβάνει απόφαση σχετικά με το αίτημα το αργότερο δύο μήνες από την παραλαβή όλων των σχετικών πληροφοριών από το κράτος μέλος.

Τι είπε το Υπουργείο Ενέργειας

Με προτεραιότητα την εξασφάλιση της ευστάθειας του ηλεκτρικού συστήματος της χώρας, το υπουργείο Ενέργειας πέτυχε στο χθεσινό Συμβούλιο υπουργών Ενέργειας της ΕΕ, την εξαίρεση από τον υπολογισμό των περικοπών φυσικού αερίου που θέσπισε η Κομισιόν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης των ποσοστήτων φυσικού αερίου που χρησιμοποιούνται από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, κρίσιμες για την ευστάθεια του συστήματος. Η Ελλάδα, μαζί με την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, πέτυχαν να συμπεριληφθεί διάταξη με την οποία, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούν να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό οι ποσότητες φυσικού αερίου που χρησιμοποιούνται από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, κρίσιμες για την ευστάθεια του συστήματος.

Επίσης, είχαμε ζητήσει με επιστολή του Πρωθυπουργού μηχανισμό αποζημιώσεων για τη βιομηχανία, κάτι το οποίο δεν περιλαμβάνεται προς το παρόν στη συμφωνία.  Επίσης η ελληνική πλευρά ζήτησε και πέτυχε να υπάρξει εξαίρεση στην πρόταση που έχει καταθέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για οριζόντια μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 15% με βάση σύγκρισης την τελευταία 5ετία, ώστε  η βάση σύγκρισης να είναι η προηγούμενη χρονιά.

Παράλληλα, στην αιτιολογική σκέψη γίνεται σαφής αναφορά στη διερεύνηση – από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής – της σκοπιμότητας εισαγωγής προσωρινών ανώτατων ορίων τιμών στο φυσικό αέριο (gas price caps), για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, όπως είχε προτείνει ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, σε προηγούμενο ευρωπαϊκό συμβούλιο αρχηγών.

Ο κ. Σκρέκας επεσήμανε: «Η σημερινή συμφωνία στέλνει ένα ισχυρό και αποφασιστικό μήνυμα ενότητας και αλληλεγγύης της Ε.Ε. απέναντι στους ρωσικούς εκβιασμούς. Καταλήξαμε, σήμερα, σε έναν κανονισμό που εξετάζει τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε χώρας και εξυπηρετεί πρωταρχικό στόχο της Ε.Ε., αυτόν της μείωσης της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, με τρόπο που να μη θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και την παραγωγική βάση της Ευρώπης».