Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα: Σκιές και ψίθυροι για τον «fast track» διαγωνισμό για τα εκρηκτικά στο Λαύριο

Σοβαρά ερωτήματα εγείρονται γύρω από τον «fast track» διαγωνισμό ύψους 18,3 εκατ. ευρώ (23 εκατ. με τον ΦΠΑ) που προκήρυξαν τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ) για την απορρύπανση μέρους των εγκαταστάσεών τους στο Λαύριο, μετά την επίσημη καταγγελία της Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής (ΕΜΛ) προς την Κομισιόν σχετικά με τη διαδικασία και τους όρους της ανάθεσης.

H fast track πρόσκληση ενδιαφέροντος, που είχε αναδείξει και ο wiseman στις 16 Δεκεμβρίου, αφορά έργο αυξημένων απαιτήσεων ασφάλειας, καθώς περιλαμβάνει την αδρανοποίηση και απομάκρυνση ενεργών στρατιωτικών εκρηκτικών, με την ΕΜΛ να κάνει λόγο σε επιστολή της για «αδιαφάνεια» και «προχειρότητα» στη διαγωνιστική διαδικασία.

Υπενθυμίζεται ότι οι κάτοικοι του Λαυρίου και της ευρύτερης περιοχής εκφράζουν εδώ και χρόνια έντονη ανησυχία για τον κίνδυνο σοβαρού βιομηχανικού ατυχήματος στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ, ανησυχία που εντάθηκε μετά την πυρκαγιά του Οκτωβρίου στον χώρο.

Πρόκειται για εγκαταστάσεις με βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα από δεκαετίες δραστηριοτήτων που συνδέθηκαν με την καταστροφή στρατιωτικού υλικού και ναρκών, σε άμεση γειτνίαση με κατοικημένες περιοχές.

Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι πάνω από 220 τόνοι ισχυρών εκρηκτικών βρίσκονται διάσπαρτοι στο έδαφος.

Στο πλαίσιο αυτό, η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής απευθύνθηκε μέσω καταγγελίας στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επισημαίνοντας ότι η διαχείριση εκρηκτικών και επικίνδυνων αποβλήτων στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ συνιστά διαρκή απειλή για την ασφάλεια και τη δημόσια υγεία.

Συγκεκριμένα, ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «να τεθεί υπό ευρωπαϊκή εποπτεία κάθε μελλοντική προκήρυξη έργου, ώστε να διασφαλίζονται τα κριτήρια ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας και να μην παρακάμπτονται για λόγους κόστους ή σκοπιμότητας».

Τα ερωτηματικά γύρω από τη διαγωνιστική διαδικασία

Η πρόσκληση ενδιαφέροντος από τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα έγινε στις 12 Δεκεμβρίου, μέσω διαδικασίας διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση, και απευθύνθηκε σε περιορισμένο κύκλο εταιρειών — συγκεκριμένα στις Enviroplan, Antipollution ΑΕ (συμφερόντων του επιχειρηματία Βύρωνα Βασιλειάδη), Polyeco (συμφερόντων του επιχειρηματία Γιάννη Πολυχρονόπουλου), AECOM και Intergeo ΕΠΕ Τεχνολογία Περιβάλλοντος — με αντικείμενο την απορρύπανση και απομάκρυνση δέκα δεξαμενών εκρηκτικών υλών από τον πρώην χώρο καταστροφής ναρκών.

Ιδιαίτερο προβληματισμό προκαλεί το «ασφυκτικό» χρονοδιάγραμμα της διαδικασίας, με την επίκληση του κατεπείγοντος. Ειδικότερα, η προθεσμία υποβολής προσφορών ορίστηκε για τις 24 Δεκεμβρίου, εν μέσω εορταστικής περιόδου, ενώ η αποσφράγιση προβλέπεται μόλις μισή ώρα αργότερα. Συγκεκριμένα, στις 24 Δεκεμβρίου, παραμονή Χριστουγέννων, η υποβολή προσφορών έχει οριστεί για τις 11:00 π.μ. και η αποσφράγιση για τις 11:30 π.μ.

Όπως επισημαίνει η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής, «διερωτόμαστε γιατί, ενώ εδώ και έναν χρόνο είχε προκηρυχθεί ανοικτός διεθνής διαγωνισμός για την αντιμετώπιση του συνόλου του προβλήματος, σπεύδουν τώρα να αντιμετωπίσουν μόνο ένα μέρος του, χωρίς να δίνεται μόνιμη και συνολική λύση», αναφερόμενη στο τεχνικό σκέλος που προβλέπει την απορρύπανση μόλις δέκα δεξαμενών.

Το γεγονός αυτό εγείρει ζητήματα επαρκούς χρόνου προετοιμασίας και ανταγωνισμού, δεδομένης της τεχνικής πολυπλοκότητας αλλά και της υψηλής επικινδυνότητας του έργου. Όπως σημειώνει η ΕΜΛ, οι προσκαλούμενες εταιρείες καλούνται μέσα σε μόλις επτά εργάσιμες ημέρες και χωρίς επαρκή στοιχεία να υποβάλουν πλήρη φάκελο προσφοράς.

Σύμφωνα με τον προβλεπόμενο προγραμματισμό, εφόσον ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός, ο ανάδοχος θα κληθεί να εγκαταστήσει το εργοτάξιο εντός δέκα ημερών. Η κύρια φάση αδρανοποίησης ή εξουδετέρωσης των εκρηκτικών εκτιμάται ότι θα διαρκέσει έξι μήνες, ενώ σε επόμενο στάδιο, εντός δώδεκα μηνών, θα πρέπει να ολοκληρωθεί η απομάκρυνση των δεξαμενών και των σχετικών υλικών. Η συνολική διάρκεια της σύμβασης δύναται να φτάσει τους 21 μήνες.

18 εκατ. ευρώ για δέκα δεξαμενές

Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 18,64 εκατ. ευρώ χωρίς ΦΠΑ και σε 23,11 εκατ. ευρώ με ΦΠΑ. Η χρηματοδότηση προβλέπεται να κατανεμηθεί σε βάθος τριετίας και αφορά την απορρύπανση μόλις δέκα δεξαμενών, στις οποίες εκτιμάται ότι περιέχονται περίπου 40 τόνοι εκρηκτικών υλών.

Την ίδια στιγμή, οι συνολικές ποσότητες εκρηκτικών στις εγκαταστάσεις εκτιμάται ότι ενδέχεται να φτάνουν έως και τους 220 τόνους.

Το στοιχείο αυτό θέτει κρίσιμο ζήτημα κόστους, καθώς εάν απαιτείται το ποσό των 20 εκατ. για την αντιμετώπιση ενός τμήματος του προβλήματος, που αφορά σύμφωνα με τις εκτιμήσεις 40 τόνους εκρηκτικών υλών, ποιο θα είναι το οικονομικό βάρος μιας συνολικής απορρύπανσης του χώρου;

Υπενθυμίζεται ότι τον Νοέμβριο του 2024 τα ΕΑΣ είχαν προκηρύξει ανοικτό διεθνή διαγωνισμό για την απορρύπανση του Λαυρίου, δηλαδή και των 220 τόνων εκρηκτικών κατάλοιπων, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό περίπου 44 εκατ. ευρώ χωρίς ΦΠΑ, κριτήριο ανάθεσης τη βέλτιστη σχέση ποιότητας–τιμής και προθεσμία υποβολής προσφορών τα μέσα Ιανουαρίου 2025.

Ωστόσο, μετά την αλλαγή διοίκησης τον Δεκέμβριο και την ανάληψη καθηκόντων από νέο διευθύνοντα σύμβουλο, τον κ. Χριστόφορο Μπουτσικάκη, ο διαγωνισμός ακυρώθηκε.

Γιατί λοιπόν ακυρώθηκε ένας διαγωνισμός για το σύνολο της απορρύπανσης, αξίας 44 εκατ. ευρώ και πλέον βρισκόμαστε μπροστά σε μια ανάθεση ουσιαστικά με τα μισά χρήματα αλλά μόνο για την απομάκρυνση περίπου 20% των επικίνδυνων υλών;

Πρόσθετο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι οι όροι της πρόσκλησης δεν φαίνεται να ευνοούν εταιρείες με αποδεδειγμένη εμπειρία σε αντίστοιχα έργα απορρύπανσης, ιδίως στην ίδια περιοχή.

«Φωτογραφία»;

Ειδικότερα, σε απάντηση ερωτήματος κάποιων από τους υποψήφιους για τις απαιτήσεις τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας, η Αναθέτουσα Αρχή διευκρινίζει ότι δεν γίνονται αποδεκτά αυτοτελή τμήματα συμβάσεων, ακόμη και εάν έχουν εκτελεστεί επιτυχώς και συνοδεύονται από πρωτόκολλα παραλαβής και τιμολόγια. Η σχετική απαίτηση καλύπτεται αποκλειστικά και μόνο με την επιτυχή εκτέλεση και ολοκλήρωση μίας τουλάχιστον ενιαίας και ολοκληρωμένης σύμβασης, στο σύνολό της.

Η προσέγγιση αυτή εγείρει ερωτήματα ως προς το κατά πόσο διασφαλίζεται στην πράξη ο υγιής ανταγωνισμός ή αν, αντίθετα, περιορίζεται το πεδίο συμμετοχής και «φωτογραφίζονται» συγκεκριμένες εταιρείες.

Επιπλέον, σύμφωνα με την επιστολή της ΕΜΛ, προβληματισμό προκαλεί και το γεγονός ότι η πρόσκληση δεν καθορίζει με σαφήνεια συγκεκριμένα και ποσοτικά όρια απορρύπανσης. Αντιθέτως, γίνεται λόγος ακόμη και για «μερική εξουδετέρωση» των εκρηκτικών υλών, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να μην επιτευχθεί πλήρης εξάλειψη του κινδύνου και της ρύπανσης. Επίσης, ξεκαθαρίζεται σε σχετική απάντηση της Αναθέτουσας Αρχής ότι οι προσφορές πρέπει να βασιστούν αποκλειστικά στις τεχνικές προδιαγραφές της πρόσκλησης, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη προγενέστερες μελέτες για τον χώρο ή για τη ρύπανση του ευρύτερου περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με πληροφορίες, πάντως, η εταιρεία Polyeco έχει κάνει αρκετές εργασίες στο χώρο του εργοταξίου προκειμένου να διορθώσει λάθη που είχαν γίνει στην απορρύπανση, όταν το 2017 είχε γίνει απευθείας ανάθεση στην εταιρεία Soukos Robots η καταστροφή μη χρησιμοποιούμενων ναρκών. Τον Νοέμβριο του 2020 έγινε εξώδικη καταγγελία της σύμβασης από τα ΕΑΣ προς την εταιρεία Soukos.

Το μέγεθος του προβλήματος

Το μέγεθος του προβλήματος ξεπερνά την έκταση της δρομολογημένης παρέμβασης των ΕΑΣ, τη στιγμή που οι κάτοικοι του Λαυρίου και της ευρύτερης περιοχής ζουν εδώ και χρόνια με τον φόβο ενός σοβαρού βιομηχανικού ατυχήματος, φόβο που αναζωπυρώθηκε έντονα μετά την πρόσφατη πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ.

Το περιστατικό αυτό υπενθύμισε ότι κάτω από την επιφάνεια υφίσταται ένα εξαιρετικά επικίνδυνο πρόβλημα, γνωστό εδώ και χρόνια στις αρμόδιες αρχές. Η φωτιά ξέσπασε τον Οκτώβριο του 2025 σε υπαίθριο χώρο των εγκαταστάσεων, κοντά σε κοντέινερ, με τους καπνούς να κυκλώνουν την πόλη του Λαυρίου και να δημιουργούν αποπνικτική ατμόσφαιρα. Αν και η πυροσβεστική κατάφερε να θέσει τη φωτιά υπό έλεγχο, το περιστατικό λειτούργησε ως προειδοποιητικό σήμα για τους κινδύνους που παραμένουν ενεργοί.

Σύμφωνα με πλήθος στοιχείων και μελετών, όπως της εταιρείας Συμβούλων – Μελετητών ΒΕΛΤΙΩΝ ΑΕ που εκπόνησε το 2023 Συμπληρωματική Τεχνικοοικονομική Μελέτη Απορρύπανσης του χώρου καταστροφής ναρκών του Συγκροτήματος Εργοστασίων Λαυρίου (ΣΕΛ) των ΕΑΣ και της ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ στο Λαύριο υπάρχει τεράστια συσσώρευση εκρηκτικών υλών και αποβλήτων. Πρόκειται για ένα εκρηκτικό «κοκτέιλ» που δεν σχετίζεται μόνο με τη συνεχιζόμενη παραγωγική δραστηριότητα, αλλά κυρίως με πρακτικές του παρελθόντος, και ειδικότερα με την καταστροφή ναρκών και άλλων πυρομαχικών.

Τα δεδομένα είναι αποκαλυπτικά, καθώς τουλάχιστον 220 τόνοι ισχυρών εκρηκτικών βρίσκονται διάσπαρτοι στο έδαφος και σε δεξαμενές εντός των εγκαταστάσεων. Περίπου 186 τόνοι εξαιρετικά ασταθών εκρηκτικών έχουν εντοπιστεί σε διάφορα βάθη, σε έκταση 17.000 τετραγωνικών μέτρων. Από αυτά, περίπου 3.000 τετραγωνικά μέτρα εμφανίζουν συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν κατά πολύ τα όρια ασφαλείας και θέτουν άμεσο κίνδυνο έκρηξης. Παράλληλα, άλλοι 38,6 τόνοι εκρηκτικών έχουν βρεθεί σε δεξαμενές γύρω από τη μολυσμένη περιοχή.

Διαβάστε επίσης:

Έσπασε τα 4.400 δολάρια ο χρυσός, σε νέα ιστορικά υψηλά και το ασήμι – Πού οφείλονται τα μεγαλύτερα ετήσια κέρδη από το 1979
Imperial Petroleum (Χάρης Βαφειάς): Η καθαρή αξία ανέρχεται σε 508,03 εκατ. δολάρια – Ο Χάρης Βαφειάς κατέχει το 30,1% του μετοχικού κεφαλαίου
Έπεσαν οι υπογραφές μεταξύ Hellenic Train και Δημοσίου για τα 23 νέα τρένα – Συνολικές επενδύσεις 420 εκ. ευρώ