Δάφνη Ζουμπουλάκη: Όταν η τέχνη κάνει πολιτική ως τέχνη

Η Δάφνη Ζουμπουλάκη χωρίς καλά καλά να το καταλάβει ο κόσμος, κινείται στην αιχμή του δόρατος. Έχει δημιουργήσει σχολή στην επιμέλεια γυναικείας τέχνης. Αυτή τη φορά παρουσιάζει τη Μαρίνα Γκενάντιεβα στην έκθεση που εγκαινιάζεται σήμερα.

Ωστόσο, δεν πρέπει να παρεξηγηθεί ο όρος γυναικεία τέχνη. Άλλωστε, η έκθεση της Μαρίνας Γκενάντιεβα (με τίτλο Αέρινα Πλάσματα) παρουσιάζεται αμέσως μετά από την παρουσίαση του γνωστού Μανώλη Χάρου.

Γυναικεία τέχνη;

Άλλωστε, όπως σημείωσε ο πολιτικός φιλόσοφος Αντόνιο Γκράμσι, η τέχνη είναι πολιτική ως Τέχνη και όχι ως υποκατάστατο της πολιτικής.

Παρουσιάζοντας γυναικεία έργα, η Δάφνη Ζουμπουλάκη δεν χάνει το αισθητικό της κριτήριο το οποίο υπερισχύει οποιουδήποτε άλλου υπολογισμού. Απλώς έχει την ικανότητα να επιλέγει γυναίκες που αποδεικνύουν την επικαιρότητά τους. Όχι τόσο θεματικά, αλλά περισσότερο μέσω τη εκφραστικής τους γλώσσας. Η μορφή εξάλλου επηρεάζει το περιεχόμενο. Η επικαιρότητα έγκειται και στο γεγονός ότι η γυναίκες εκφράζουν en masse όλο και περισσότερο τον σύγχρονο προβληματισμό.

Υπάρχει περίπτωση στη διάρκεια ενός έτους, η Δάφνη Ζουμπουλάκη να παρουσιάζει περισσότερες γυναίκες από όσο άνδρες δημιουργούς. Χωρίς να πρόκειται για συνειδητή στρατηγική.

Ωστόσο με την επιλογή της Μαρίνα Γκενάντιεβα, η Δάφνη Ζουμπουλάκη οργανώνει μια έκθεση με πούρο πολιτικό υπόβαθρο.

Τα Ηνωμένα Έθνη στην Κύπρο

Το έργο της Αέρινα Περάσματα αποτέλεσε την επιλογή της UNFICYP στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την παρουσία εξήντα ετών των Ηνωμένων Εθνών στη Κύπρο. Εκτέθηκε στη Λευκωσία τον Μάρτιο.

Στις διάφορες εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν παρουσιάστηκαν πολιτικοί επίσημοι. Ο Ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Colin Stewart (Κόλιν Στιούαρτ), ο έλληνας Πρέσβης Ιωάννης Παπαμελετίου, η Πρέσβειρα του Καναδά Karine Asselin (Καρίν Άσλιν), αρκετοί βετεράνοι και αντιπρόσωποι άλλων πρεσβειών.

Το πολιτικό στοιχείο με την ευρεία έννοια του όρου διατρέχει την έκθεση υπόρρητα αλλά διακριτά. Ειδικότερα, θα μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει περιβαλλοντικά, αλλά και αισθητικά ανήσυχο.

Ένας ιστορικός διχασμός

Η Μαρίνα Γκενάντιεβα εφορμά από έναν ιστορικό διχασμό για να εξακοντίσει τον προβληματισμό της σε όλων των ειδών τα όρια και τις γέφυρες που μπορούν να τα υπερβούν. Ο διχασμός αφορά την Κύπρο, τη γενέτειρά της (τόπος καταγωγής η Βουλγαρία).

H δεσπόζουσα θεματική στην έκθεση εστιάζεται στο μοτίβο της κουρτίνας. Στη δυτική εικονογραφία οριοθετεί το πλαίσιο του έργου τέχνης, διανοίγοντας ένα πεδίο συμβολισμού και αμφισημίας μέσω της συγκάλυψης και εκκάλυψης διφορούμενων σημείων της εικόνας. Το δε κεντρικό έργο μνημιακών διαστάσεων θα μπορούσε να κριθεί συλλεκτικό.

Όπως σημειώνει ο επιμελητής Τάκης Κουμπής:

«”Η Νεκρή Ζώνη της Κύπρου ως ενέργημα εικόνας”. Η Νεκρή Ζώνη ορίζεται από το 1974 ως προέκταση της Πράσινης Γραμμής που προσλαμβάνει την ονομασία και τη γεωπολιτική της διάσταση από την οπτική χάραξη της πράσινης μολυβιάς του βρετανού υποστράτηγου Peter Young στον χάρτη της Λευκωσίας.

Πρόκειται για την εναρκτήρια χειρονομία που προηγείται του γεωπολιτικού διαχωρισμού προσδίδοντας προτεραιότητα στο πεδίο του εμφανισμού της οπτικής χάραξης και της ουδέτερης ζώνης.

Παράδοξη Εδέμ

Ως εκ τούτου, το έδαφος της Μεσαορίας ανάμεσα στα όρη Τρόοδος και Πενταδάκτυλος χαρακτηρίζεται από την απαγόρευση διέλευσης ανθρώπων, δημιουργώντας ακουσίως μια αρχέγονη Φύση, μια παράδοξη Εδέμ, έναν ζωικό-φυτικό μη-τόπο, ο οποίος υποδέχεται ορισμένα από τα σπανιότερα είδη ενδημικών και απειλούμενων φυτών και ζώων.

Αυτή η παράδοξη Φύση επαναθέτει το ερώτημα της φυσικής συνθήκης του οπτικού έργου και καλεί την τέχνη να δείξει τους ορατούς αλλά αδιάκριτους δρόμους, τις αόρατες διελεύσεις των ορίων, τα περάσματα που συνενώνουν τα ίχνη ανθρώπων, φυτών και ζώων, προσφέροντας στην τέχνη τη μοναδική δυνατότητα εξάλειψης του διαχωρισμού ανάμεσα στις μορφές της Φύσης και τα έργα της οπτικής τέχνης». 

Η διέλευση των ορίων

Έτσι, τα Αέρινα Περάσματα της Μαρίνας Γκενάντιεβα «θέτουν το ερώτημα της διέλευσης των ορίων και, ιδίως, την κίνηση του περάσματος των αόρατων ορίων, όπως αυτών της Νεκρής Ζώνης, τα οποία δεν εξακριβώνονται ούτε στο έδαφος ούτε στους χάρτες, αλλά προσλαμβάνονται μέσω της ενόρασης και της θέασης.

Η παρουσία των έργων, εδώ, αποβλέπει να μετατρέψει την εικαστική μορφή σε ενεργητική εικόνα και να θέσει το έργο εν κινήσει μέσω της διάδρασης με τον παρατηρητή. Συνεπώς, δεν πρόκειται για αναπαραστάσεις αλλά για έργα που καθίστανται ενεργήματα εικόνας, καθότι εμπεριέχουν οπτικώς τη μετατροπή τους σε τεχνουργήματα εν ενεργεία».

Η κουρτίνα

Η κουρτίνα (2022, 215 x 335 x 50 εκ.) αποτελεί το κεντρικό έργο στα Αέρινα Περάσματα. Πρόκειται για σύνθεση από ενάμισι εκατομμύριο χρωματιστές γυάλινες χάντρες περασμένες στο χέρι. Κατά κάποιο τρόπο η ζωγραφική εμπειρία συμβολικά εδραιώνεται στο χώρο. Η λεπτεπίλεπτη κίνηση που προκαλεί ο αέρας (η αναπνοή του χώρου) δημιουργεί πολλαπλά ανοίγματα και περάσματα προς την περιοχή των αόρατων ορίων.

Αυτή η εικόνα εν κινήσει δημιουργεί την πραγματική συνθήκη του τοπίου, υποβάλλοντας την αρχέγονη εμπειρία της Φύσης. Ταυτόρονα, οι «Σοροί» νεκρών λουλουδιών αποτελούν σύμβολα της απουσίας των σωμάτων ενώ παράλληλα επιχειρούν να προσδώσουν σωματικότητα στην ζωντανή εμπειρία

Νάρκες, κρατήρες, φυτά στη Νεκρή Ζώνη

Ως προς τα υπόλοιπα στοιχεία της εγκατάστασης, σύμφωνα με τον επιμελητή της έκθεσης:

Οι Νάρκες καθιστούν τη Νεκρή Ζώνη μη-τόπο του ουδέτερου καθώς συνιστούν απειλή κατά της ανέγγιχτης φύσης και συνάμα προστασία της. Ως γλυπτά μετατρέπονται σε εικόνες για να απολέσουν την επικινδυνότητά τους και να αποδώσουν την πραγματική ουδετερότητα του μη-τόπου.

Τα ενδημικά και σπάνια φυτά της Νεκρής Ζώνης ως απευθείας φυσικά εντυπώματα σε μια βοτανική καταγραφή υποβάλλουν τη συνένωση των εικόνων της επιστήμης και της τέχνης.

Οι Κρατήρες μετατρέπονται σε κρατήρες-αγγεία, στόμια που εμφανίζουν το έσωθεν της μορφής ενεργοποιώντας τη λανθάνουσα συνθήκη των εικόνων.

Στο έδαφος της Νεκρής Ζώνης προεικάζεται, σε ανθρωπολογικό και ηθικο-πολιτικό επίπεδο, το πέρασμα των προσφύγων και των μεταναστών προς άλλους τόπους λόγω της καταλυτικής μεσολάβησης της ουδετερότητας.

Αντιστοίχως, οι εικόνες της Μαρίνας Γκενάντιεβα επιχειρούν να μεταναστεύσουν από την Κύπρο, να διασχίσουν διαφορετικές χώρες και να επιβιώσουν, όπως οι εικόνες του Άτλαντα Μνημοσύνης του Aby Warburg που μεταναστεύουν από τη λεκάνη της Μεσογείου προς το κέντρο της Ευρώπης.

Η ίδια η Μαρίνα Γκενάντιεβα

Επηρεασμένη και από τη δασκάλα της στην ΑΣΚΤ (αποφοίτησε με άριστα), η Μαρίνα Γκενάντιεβα έχει παρατηρήσει ότι στο παρελθόν η γυναικεία τέχνη απεμπόλησε την Ομορφιά από την δημιουργία έτσι ώστε να εξοστρακίσει την έμφυλη διάσταση, να μην θεωρηθεί απλώς γυναικεία και περιθωριοποιηθεί.

Η τέχνη η δική της δεν έχει τέτοιο φόβο. Άλλωστε η ίδια μεγάλωσε με τη γενιά όπου η γυναίκες διεκδικούν ηγεμονικό ρόλο διάχυτα. (Και για αυτό το λόγο η Δάφνη Ζουμπουλάκη αποτελεί διορατική επιμελήτρια).

Η Μαρίνα Γκενάντιεβα σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, (2010-2016) και συνέχισε τις σπουδές της στο Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών (ΜΕΤ), (2020-2022) της ίδιας Σχολής. To 2014 φοίτησε στο πανεπιστήμιο Kunstuniversität στο Λιντς της Αυστρίας με υποτροφία Erasmus.

Το 2023 πραγματοποίησε την πρώτη της ατομική έκθεση στην γκαλερί Art Seen της Λευκωσίας. Έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό: Ink and Stone, Zoumboulakis Gallery, Αθήνα (2023), Land[e]scapes, Art Seen Gallery, Λεμεσός, Κύπρος (2023), Proxy Gallery, Λος Άντζελες, ΗΠΑ (2022), Platforms Project NET, Αθήνα (2021), “Η Τέχνη δεν Γνωρίζει Σύνορα”, ΑΣΚΤ & Υπουργείο Μετανάστευσης & Ασύλου (2021), “Art Your Service”, Διεθνές Φεστιβάλ Κύπρια, Λευκωσία, Κύπρος (2019), “The Performance Shop”, Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου (2018), Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων (2015), 5η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης & Πεδίο Δράσης Κόδρα (2015), 7η Μπιενάλε Φοιτητών των Σχολών Καλών Τεχνών Ελλάδας (2014), Ίδρυμα Θεοχαράκη, “International Painting Annual 4”, Manifest Gallery, Σινσινάτι, Οχάιο, ΗΠΑ (2014)…

Πληροφορίες

Μαρίνα Γκενάντιεβα
Αέρινα Περάσματα

Ατομική Έκθεση

Εγκαίνια: Τρίτη, 2 Απριλίου 2024 18.00 – 21.00
Διάρκεια: 2 – 20 Απριλίου 2024

Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Πλ. Κολωνακίου 20

Πλ. Κολωνακίου 20

10673, Αθήνα

Τηλ. 2103608278

[email protected]
www.zoumboulakis.gr

Ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ. & Παρ. 11.00 -20.00
Τετ. & Σάβ. 11.00 –15.00
Κυριακή & Δευτέρα κλειστά