Ανακάλυψη: Καρβέλια από το Βυζάντιο με ελληνική επιγραφή μόλις βγήκαν από το φούρνο

Κάψατε το ψωμί; Τα καρβέλια ψωμιού, που ήρθαν στο φως κατ΄ ευθείαν από το Βυζάντιο είναι πράγματι καμένα -απανθρακωμένα για την ακρίβεια- διασώζοντας ωστόσο πάνω τους τόσο μία εικονιστική παράσταση του Ιησού Χριστού όσο και επιγραφή στα ελληνικά. Στοιχεία που καθιστούν το εύρημα εξαιρετικής σημασίας, αφού επιπλέον αυτά τα πέντε καρβέλια του 7ου – 8ου αιώνα που βρέθηκαν στην Κιλικία της Μικράς Ασίας διατηρούνται σε τέτοια μορφολογική ακεραιότητα, παρά την ηλικία τους, που δεν έχει προηγούμενο.

«Στον ευλογημένο Ιησού με την ευγνωμοσύνη μας», λέει η επιγραφή που είναι αποτυπωμένη πάνω σε ένα από τα καρβέλια πλαισιώνοντας το πρόσωπο του Χριστού κι αυτός ο συνδυασμός επιγραφικής και εικονογραφικής τέχνης είναι που χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικός από τους ειδικούς. Παράλληλα όμως, αυτή η σαφής έκφραση ευγνωμοσύνης προς την εικόνα του Ιησού Χριστού αποτελεί μία άμεση και αδιαμφισβήτητη απόδειξη του τελετουργικού, πιθανώς ευχαριστιακού χαρακτήρα, για το οποίο ήταν απαραίτητα τα ψωμιά.

Η επιγραφή, χαραγμένη ή σφραγισμένη στη ζύμη πριν από το ψήσιμο -και φυσικά την ανθρακοποίηση που ακολούθησε – συνδέει το φυσικό φαγητό με μία έκφραση πίστης και αφοσίωσης προσφέροντας μια απτή εικόνα των πεποιθήσεων των χριστιανικών κοινοτήτων, που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή κατά την Μεσοβυζαντινή εποχή, όπως αναφέρεται στο αρχαιολογικό περιοδικό LBV Magazine. Σε κάθε περίπτωση άλλωστε, η εικόνα τους παραπέμπει ευθέως στα σημερινά πρόσφορα.

Ειδική εργασία απαιτήθηκε εξάλλου, για την ανάκτηση αυτών των εύθραυστων οργανικών υπολειμμάτων από ένα περιβάλλον που είχε ευνοήσει την διατήρησή τους μέσω της διαδικασίας ανθρακοποίησης. Αυτό το φαινόμενο όμως, που προέκυψε από την έκθεση στη φωτιά υπό συγκεκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας και έλλειψης οξυγόνου λειτούργησε ως φυσικό συντηρητικό, επιτρέποντας στα καρβέλια να διατηρηθούν μέχρι σήμερα.

Η μοναδική απεικόνιση του Χριστού

Αυτό που κάνει ωστόσο την ανακάλυψη πραγματικά μοναδική είναι η απεικόνιση του Ιησού που την συνοδεύει. Κι αυτό, γιατί είναι διαφορετική από τις γνωστές και πιο διαδεδομένες απεικονίσεις του ως Παντοκράτορα ή Παντοδύναμου Χριστού, με την ιερατική και μεγαλοπρεπή μορφή, που εμφανίζεται στις εικόνες και στους τρούλους των εκκλησιών. Αντίθετα στην προκειμένη περίπτωση παρουσιάζεται μία ριζικά διαφορετική εικονογραφία στην οποία οι ερευνητές αναγνωρίζουν μία παραλλαγή, γνωστή ως «Ιησούς ο Σπορέας» ή «Ιησούς ο Αγρότης».

Αυτός ο εικονογραφικός τύπος, για τον οποίο υπάρχουν μόνο λίγες αναφορές στον βυζαντινό κόσμο μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την ουράνια και κριτική διάσταση του Χριστού προς μια πιο γήινη αντίληψη, που συνδέεται με τους κύκλους της ζωής, της γονιμότητας και της ανθρώπινης εργασίας. Η εικόνα υποδηλώνει μια θεολογία που ενσωματώνεται στην κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα της κοινότητας, όπου η μορφή του Σωτήρα αφομοιώνεται με εκείνη του προμηθευτή – δωρητή της ζωής, μέσω των καρπών της γης.

Προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν μάλιστα, ότι αυτή η εικονογραφία δεν ήταν απλώς διακοσμητική αλλά είχε βαθύ συμβολικό νόημα, τονίζοντας έννοιες, όπως η θεία ευλογία για την αγροτική εργασία, η ελπίδα για τη συγκομιδή ως μεταφορά για τη λύτρωση και η ιερή αξία της εργασίας και της καθημερινής διατροφής. Αντιπροσωπεύοντας έτσι, μία εκδήλωση λαϊκής ευσέβειας προς τον Χριστό ως αντανάκλαση της δικής της εργασίας και διαβίωσης.

Ο Μαλτέζικος Σταυρός

Η ανάλυση και των άλλων τεσσάρων καμένων καρβελιών που βρέθηκαν στο σημείο έδειξε, ότι φέρουν κι αυτά τυπωμένες διακοσμήσεις, που αποτελούνται από μοτίβα με Μαλτέζικο Σταυρό. Πρόκειται για έναν τύπο σταυρού με βραχίονες ίσου μήκους, που στενεύουν στο κέντρο και πλαταίνουν στα άκρα, ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο στη χριστιανική τέχνη και την λαϊκή κουλτούρα, ιδιαίτερα κατά την Μεσαιωνική περίοδο. Η παρουσία του, τυπωμένου στο ψωμί ενισχύει, χωρίς αμφιβολία, τον θρησκευτικό και πιθανώς λειτουργικό χαρακτήρα όλων αυτών των τεμαχίων.

Ο συνδυασμός της ευχαριστήριας επιγραφής, της ασυνήθιστης εικονογραφίας του «Ιησού αγρότη» και των συμβόλων του Μαλτέζικου Σταυρού στα ψωμιά οδηγεί τους ερευνητές στην διατύπωση μιας υπόθεσης εργασίας, ότι με μεγάλη πιθανότητα, πρόκειται για δείγματα ψωμιού της θείας κοινωνίας. Το ψωμί δηλαδή, που χρησιμοποιείται στο κεντρικό τελετουργικό της χριστιανικής λειτουργίας, την Ευχαριστία. Αυτά τα ευρήματα δηλαδή, «υλοποιούν» μία μυστηριακή πρακτική, που ήταν γνωστή μέχρι τώρα, κυρίως από κείμενα και καλλιτεχνικές αναφορές, με ελάχιστα ωστόσο, άμεσα φυσικά ίχνη.

Η αρχαία Ειρηνούπολη

Η αρχαιολογική ανασκαφή πραγματοποιήθηκε στην περιοχή του Τοπρακτεπέ, όπου βρίσκεται η αρχαία πόλη της Ειρηνούπολης και όπως θεωρείται, η συγκεκριμένη ανακάλυψη συντελεί την στην κατανόηση της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής κατά την Ύστερη αρχαιότητα και την Πρώιμη Μεσαιωνική περίοδο. Η παρουσία ενός κέντρου παραγωγής τελετουργικών στοιχείων αυτής της ποιότητας και με τόσο συγκεκριμένη εικονογραφία υποδηλώνει την ύπαρξη στην Ειρηνούπολη μιας ενεργής και εύπορης χριστιανικής κοινότητας, με μία ξεχωριστή θεολογική ταυτότητα, που εκφραζόταν μέσω αυτών των αναπαραστάσεων, οι οποίες αποκλίνουν από τους αυτοκρατορικούς κανόνες.

Τα ψωμιά πάντως, θα υποβληθούν τώρα σε αρχαιοβοτανικές μελέτες για να προσδιοριστεί η ακριβής σύνθεση των σιτηρών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρασκευή τους, καθώς και σε τεχνικές μικροσκοπίας και τομογραφίας για την καλύτερη κατανόηση των διαδικασιών παρασκευής και ανθρακοποίησης. Κάθε ένα από αυτά τα δεδομένα θα βοηθήσει στην ακριβέστερη ανακατασκευή του τελετουργικού, της καθημερινής ζωής, της γεωργίας και των πεποιθήσεων μιας κοινότητας, που πριν από περισσότερα από 1300 χρόνια έβαλε την πίστη της στο ψωμί και που, χάρη σε μια ιδιορρυθμία της φύσης έχει φτάσει ως σήμερα για να διηγηθεί την ιστορία της.

Διαβάστε επίσης:

Τι ήταν το μυστηριώδες κυκλικό μνημείο στην Παπούρα της Κρήτης; Πρώτες ερμηνείες

Το αυτοκρατορικό Αυγό του Χειμώνα –Δημιουργία σπουδαίας σχεδιάστριας του Φαμπερζέ σε δημοπρασία

Πέθανε η σπουδαία ηθοποιός, Νταϊάν Κίτον