Πόρισμα ΕΜΠ για Τέμπη: Πώς φτάσαμε στο συμπέρασμα για τα έλαια σιλικόνης και την πυρόσφαιρα

Νέα στοιχεία σχετικά με το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, φέρνει στο φως της δημοσιότητας το πόρισμα του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), που παραδόθηκε χθες, Τρίτη 13 Μαΐου 2025, στον εφέτη ανακριτή Λάρισας Σωτήρη Μπακαΐμη.

Το πολυαναμενόμενο πόρισμα των 123 σελίδων του καθηγητή του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου Δημήτρη Καρώνη έρχεται δύο μήνες μετά την παρουσίαση του πορίσματος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, δίνοντας απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα όσον αφορά στην πυρόσφαιρα, τα έλαια σιλικόνης και τους υδρογονάνθρακες.

Απαντώντας σε έξι ερωτήματα σχετικά με την αιτία της δημιουργίας της πυρόσφαιρας, ο κ. Καρώνης μεταξύ άλλων επισημαίνει ότι τα έλαια σιλικόνης ενδεχομένως να συμμετείχαν στη δημιουργία της πυρόσφαιρας.

Τα δείγματα της έρευνας

Για τη διερεύνηση του τραγικού δυστυχήματος, όπως αναφέρεται στο πόρισμα, έγιναν 9 δειγματοληψίες από το χώρο του συμβάντος, από προσωπικά αντικείμενα των επιβαινόντων, αλλά και από διάφορα σημεία είτε στοιχείων των συρμών (ηλεκτρομηχανές, βαγόνια, αντικείμενα των βαγονιών), με επακόλουθες αναλύσεις των δειγμάτων από το Γενικό Χημείο του Κράτους.

Παράλληλα, ο κ. Καρώνης ζήτησε να γίνει δειγματοληψία και ανάλυση δειγμάτων ελαίου σιλικόνης από τους μετασχηματιστές των ηλεκτρομηχανών.

Οι δειγματοληψίες έγιναν ως ακολούθως:

1. ΕΜΠ 25/29-03-2023: 25 δείγματα από το χώρο του συμβάντος
2. ΕΜΠ 42/29-09-2023: 13 δείγματα από αντικείμενα επιβαινόντων στην επιβατική αμαξοστοιχία
3. ΕΜΠ 51/25-10-2023: 14 δείγματα (χώμα και αντικείμενα από το χώρο του συμβάντος και το φυλασσόμενο χώρο του ΟΣΕ στο Κουλούρι Λάρισας)
4. ΕΜΠ 12/05-04-2024: 45 δείγματα χώματος (το ένα χόρτα) από το χώρο του συμβάντος
5. ΕΜΠ 13/18-04-2024: 52 δείγματα, κυρίως χώμα καθώς και καμένα κλαδιά, υφάσματα και διάφορα αντικείμενα
6. ΕΜΠ 17/31-05-2024: 25 δείγματα από ξύλα και επιχρίσματα από μεταλλικές επιφάνειες φορτάμαξας
7. ΕΜΠ 23/29-07-2024: 2 δείγματα μεταλλικών τμημάτων από εμπορευματοκιβώτιο (container)
8. ΕΜΠ 25/30-08-2024: 3 δείγματα εσωτερικής επένδυσης βαγονιού της επιβατικής αμαξοστοιχίας
9. ΕΜΠ 33/30-09-2024: 4 δείγματα ελαίων σιλικόνης από το εσωτερικό των μετασχηματιστών.

Το πόρισμα αναφέρει ότι το προσωπικό του Γενικού Χημείου του Κράτους ανέλυσε 183 δείγματα διαφόρων ειδών, στοχεύοντας στη διευκόλυνση της διερεύνησης της υπόθεσης με την παροχή όχι μόνο των αναλύσεων, αλλά και παροχής πληροφοριών σχετικά με τις ουσίες που ανιχνεύθηκαν σε κάθε δείγμα.

Τι είχε εντοπιστεί

Κάνοντας μία πλήρη καταγραφή των εμπορευμάτων που μετέφερε η εμπορική αμαξοστοιχία με στοιχεία που αντλήθηκαν τόσο από τις φορτωτικές όσο και την από 10 Φεβρουαρίου 2023 Έκθεση Αυτοψίας της Ελληνικής Αστυνομίας , το πόρισμα αναφέρει ότι κανένα από τα εμπορευματοκιβώτια δεν έφερε ίχνη φωτιάς.

Όλα –πλην ενός- ήταν σφραγισμένα και τα αποτελέσματα του Γενικού Χημείου του Κράτους δεν μπορούν να συσχετιστούν με το περιεχόμενο της εμπορικής αμαξοστοιχίας.

Στο πόρισμα διευκρινίζεται ότι δεν υπάρχει κάποια καταγραφή των υλικών κατασκευής των επιβαταμαξών, των φορταμαξών, των ηλεκτραμαξών ή των συρμών, οπότε με βάση τις εκτιμήσεις για τα υλικά, αναφέρεται ότι «κατά την καύση πολυμερών εκπέμπονται διάφορες ενώσεις της κατηγορίας των πτητικών οργανικών ενώσεων, όπως επίσης και οι πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΡΑΗ)».

Στη συνέχεια αναφέρεται ότι αντίστοιχες κατηγορίες ενώσεων έχουν ανιχνευθεί στις αναλύσεις του ΓΧΚ, συμπεραίνοντας ότι πιθανόν κάποιες από τις παρατηρηθείσες ενώσεις να προκύπτουν από την καύση αυτών των υλικών.

Στην τέταρτη ερώτηση του πορίσματος γίνεται αναφορά στο αν τα ευρήματα του ΓΧΚ δικαιολογούνται από τη σύσταση και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του ελαίου (σιλικόνης) ψύξης των μετασχηματιστών των ηλεκτραμαξών των συγκρουσθεισών αμαξοστοιχιών.

Ο κ. Καρώνης απαντώντας στο ερώτημα του εφέτη ανακριτή εξηγεί ότι τα ευρήματα σχετίζονται μόλις με 27 δείγματα, στα οποία παρατηρείται κοινή παρουσία γραμμικών και κυκλικών διμεθυλοισιλοξανίων.

Υπογραμμίζεται στο πόρισμα ότι κατά τη διαδικασία του δυστυχήματος που ξεκίνησε από τη σύγκρουση των δύο τρένων και  συνεχίστηκε με την πυρκαγιά, υπήρξε διασπορά του ελαίου σιλικόνης από τους μετασχηματιστές των ηλεκτραμαξών.

Ο κ. Καρώνης στη συνέχεια εξηγεί ότι ένα μέρος του ελαίου συμμετείχε στην πυρκαγιά με αποτέλεσμα να εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες, οδηγώντας στη διάσπασή του σε γραμμικά και κυκλικά διμεθυλοσιλοξάνια.

Το φαινόμενο της πυρόσφαιρας και η εκδήλωσή του

Όσον αφορά στο επίμαχο ζήτημα της πυρόσφαιρας αλλά και του μηχανισμού εκδήλωσής της, ο κ. Καρώνης μεταξύ άλλων εξηγεί ότι υπάρχουν διάφορα σενάρια που μπορούν να προκαλέσουν τη δημιουργία πυρόσφαιρας, η οποία «λαμβάνει χώρα όταν ένα εύφλεκτο υγρό, αέριο ή σκόνη απελευθερώνεται ξαφνικά και έχει περιορισμένη ανάμιξη με τον αέρα πριν από την ανάφλεξη…

Το συμβάν της καύσης με πύρινη σφαίρα περιλαμβάνει την παράσυρση και ανάμιξη με τον περιβάλλοντα αέρα καθώς καίγεται. Η καύση λαμβάνει χώρα κυρίως στο εξωτερικό στρώμα της πύρινης σφαίρας, όπου το πλούσιο σε καύσιμα νέφος αναμειγνύεται με τον περιβάλλοντα αέρα. Καθώς τα αέρια στο εσωτερικό της πύρινης σφαίρας θερμαίνονται, η άνωση αυξάνεται και η πύρινη σφαίρα ανυψώνεται καθώς διαστέλλεται».

Στη συνέχεια, ο κ. Καρώνης αναφέρεται στην πιθανότητα σχηματισμού πυρόσφαιρας, ξεκινώντας από τα υλικά που βρίσκονταν με βεβαιότητα στους συρμούς, που ενεπλάκησαν στο συμβάν και στη συνέχεια για την πιθανότητα ύπαρξης φορτίου εύφλεκτου υλικού.

-Σχετικά με τα Έλαια Σιλικόνης

Για τα έλαια σιλικόνης Μ50 EL, ο κ. Καρώνης υπογραμμίζει ότι:

Σε φυσιολογικές συνθήκες δε μπορεί να σχηματίσει πύρινη σφαίρα. Αντίστοιχα, αναφορικά με τις πιθανές παράπλευρες αντιδράσεις του ελαίου σιλικόνης, υπογραμμίζεται ότι «δε μπορεί να τεκμηριωθεί ο σχηματισμός κάποιας ουσίας που θα μπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό εύφλεκτου μίγματος».

Για τον σχηματισμό εκνεφώματος, ο καθηγητής του ΕΜΠ, εξηγεί ότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα αν θα μπορούσαν να σχηματιστούν σταγονίδια κατά την έξοδο του ελαίου σιλικόνης τα πρώτα κρίσιμα δευτερόλεπτα μετά την πρόσκρουση των συρμών. Μάλιστα, ο ερευνητής επισημαίνει:

«…Η χαμηλή πίεση, το υψηλό ιξώδες και το μεγάλο άνοιγμα που είναι ορατό μετά το τέλος του όλου συμβάντος δεν είναι συνθήκες που ευνοούν το σχηματισμό σταγονιδίων. Η υψηλή ταχύτητα του ελαίου (λόγω της υψηλής ταχύτητας των συρμών πριν τη σύγκρουση) και της εκτιμώμενης σταδιακής ρήξης του τοιχώματος του μετασχηματιστή είναι συνθήκες που Θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ευνοϊκές για το σχηματισμό σταγονιδίων αλλά δεν είναι εφικτό να γίνει σχετικός υπολογισμός».

Σε συνθήκες ηλεκτρικού τόξου, ο κ. Καρώνης, κάνοντας μνεία στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία, αναφέρει πως «δεν πρέπει να παραληφθεί η αναφορά στο σχηματισμό εύφλεκτων ουσιών από τη διάσπαση των ελαίων σιλικόνης σε συνθήκες ηλεκτρικού τόξου. Τα προϊόντα διάσπασης λόγω τόξου περιλαμβάνουν υδρογόνο, μεθάνιο, αιθάνιο, αιθυλένιο, ακετυλένιο και μονοξείδιο του άνθρακα».

«Το αέριο που βρίσκεται σε υψηλότερη αναλογία είναι το υδρογόνο, με το ακετυλένιο να ακολουθεί στην περίπτωση του τόξου. Όλα αυτά τα αέρια είναι
εύφλεκτα. Για την αντιμετώπιση της πιθανής έκλυσης αερίων κατά τη λειτουργία των συρμών, οι μετασχηματιστές διαθέτουν ασφαλιστική διάταξη Bucholz (relay Bucholz) που διακόπτει τη λειτουργία του μετασχηματιστή όταν ο όγκος των παραγόμενων αερίων υπερβεί τον προβλεπόμενο όγκο της ασφαλιστικής διάταξης που στη συγκεκριμένη περίπτωση σύμφωνα με το αρχείο transformator 2031_XB0270-10_Buchholzrelais.pdf με τα τεχνικά χαρακτηριστικά των μετασχηματιστών των συρμών είναι 180 cm³. Όπως αναφέρεται διεξοδικά στην παράγραφο 3.8, η συστηματική έρευνα σχετικά με τα χαρακτηριστικά αναφλεξιμότητας και καύσης των ελαίων σιλικόνης έχει γίνει κατά κύριο λόγο τη δεκαετία του 1970, λόγω της ανάγκης αντικατάστασης των πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (BCBs, askarels) εξαιτίας της υψηλής τοξικότητάς τους και της μη βιοαποικοδομησιμότητάς τους. Από τις πηγές εκείνης της εποχής που κατέστη δυνατό να βρεθούν, υπάρχουν δύο εργασίες οι οποίες αναφέρουν συνθήκες αναφλεξιμότητας ακόμη και έκρηξης κατά την επιβολή τόξου σε έλαια σιλικόνης».

Αναφέρει ότι σε περίπτωση τόξου μεσαίας έντασης παρατηρήθηκε ανάφλεξη και καύση στις περισσότερες περιπτώσεις με χρόνο εφαρμογής σαφώς υψηλότερο σε σχέση με το ορυκτέλαιο.

Την ίδια ώρα, σε περίπτωση εφαρμογής τόξου ισχυρής έντασης προκλήθηκε έκρηξη, αλλά μετά τη διακοπή του τόξου, το έλαιο σιλικόνης έπαψε αμέσως να καίγεται.

Ακολούθως, στο πόρισμα του ΕΜΠ γίνεται αναφορά και στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ: «Όπως αναφέρεται στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΜ που έχει διερευνήσει διεξοδικά το τραγικό συμβάν, καταγράφηκαν στα βίντεο 3 έντονες αναλαμπές που χαρακτηρίζονται ως ηλεκτρικό τόξο, οι οποίες σταμάτησαν μετά την ενεργοποίηση της αυτόματης προστασίας από υπερφόρτωση που καταγράφηκε (χειροκίνητα) στον σταθμό ελέγχου ισχύος που παρακολουθεί εξ αποστάσεως όλα τα δεδομένα στη Θεσσαλονίκη».

Για να καταλήξει ο καθηγητής στο ότι με βάση τις παρατηρήσεις του (σ. 118-119), «ο σχηματισμός της πύρινης σφαίρας υπό συνθήκες ηλεκτρικού τόξου υψηλής έντασης ρεύματος είναι εφικτός. Αυτό σημαίνει ότι και στην περίπτωση του υπό διερεύνηση δυστυχήματος, είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο, αφού έχουν καταγραφεί αναλαμπές που αποδίδονται σε ηλεκτρικό τόξο».

-Για άλλα υγρά από τις Ηλεκτρομηχανές

Για το αν θα μπορούσε  κάποια από τις υπόλοιπες ουσίες που βρίσκονταν στις ηλεκτρομηχανές, πλην των ελαίων σιλικόνης, να ευθύνεται για την πυρόσφαιρα, ο  κ. Κορώνης επισημαίνει ότι δε μπορεί να τεκμηριωθεί ο σχηματισμός από αυτές κάποιας ουσίας, που θα οδηγούσε με τη σειρά της στο σχηματισμό εύφλεκτου μίγματος.

-Για πιθανό Φορτίο Εύφλεκτου Υλικού

Ειδική αναφορά γίνεται και στη διερεύνηση για πιθανότητα ύπαρξης υδρογονάνθρακα ή κάποιου άλλου πιθανού εύφλεκτου υλικού με αντίστοιχα χαρακτηριστικά.

Επικαλούμενος τη βιβλιογραφία, ο κ. Καρώνης αναφέρει πως αν υπήρχε κάποιο τέτοιο φορτίο, τότε:

«Με μέγεθος πύρινης σφαίρας της τάξης των 80 – 85 m σε διάμετρο (αδρή εκτίμηση με βάση τα βίντεο που έχουν καταγράψει το συμβάν), η μάζα του καυσίμου θα έπρεπε να είναι m= 2.300 – 2.800 kg. Αντίστοιχα, αν χρησιμοποιηθεί το μοντέλο του Health and Safety Executive (HSE), που υπολογίζει τη διάμετρο της πύρινης σφαίρας από τη σχέση: D=5,8-m,/3 η μάζα του καυσίμου υπολογίζεται m, = 2.600- 3.100 kg.»

Ο κ. Καρώνης αναφέρει πως «δεν αναφέρεται πουθενά καταγραφή υλικού που θα έχει χαρακτηριστικά αυτών που απαιτούνται για το σχηματισμό εύφλεκτου νέφους ατμών που θα μπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό πύρινης σφαίρας. Επίσης, σύμφωνα με το με ΑΠ 3022/21/8925/4-ζ΄/27-03-2025 έγγραφο της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών της Ελληνικής Αστυνομίας, τα 3 βίντεο που απεικονίζουν τη διέλευση της εμπορικής αμαξοστοιχίας από τη Νότια Σήραγγα Πλαταμώνα και το ΚΕΚ Ραψάνης αποτελούν ακριβή αντίγραφα (γνήσια) αρχείων βίντεο από τις αντίστοιχες κάμερες ασφαλείας. Κατόπιν παρακολούθησης των σχετικών βίντεο, παρατηρείται ότι οι 3 ανοιχτές φορτάμαξες δεν έφεραν επάνω τους κάτι άλλο πέραν των μεταλλικών ελασμάτων (λαμαρίνες) που αναφέρονταν στις αντίστοιχες φορτωτικές (δεν εντοπίζεται πάνω στα μεταλλικά ελάσματα κάποιο αντικείμενο που θα μπορούσε να παραπέμπει σε δεξαμενή ή δοχεία αποθήκευσης κάποιου υγρού). Με δεδομένο δε πως οι υπόλοιπες φορτάμαξες με τα εμπορευματοκιβώτια δεν είχαν το παραμικρό ίχνος φωτιάς, και σύμφωνα με την Έκθεση Αυτοψίας της Ελληνικής
Αστυνομίας τα εμπορευματοκιβώτια βρέθηκαν είτε με εμπορεύματα σύμφωνα με τις φορτωτικές είτε κενά, δε φαίνεται να υπήρχε στην εμπορική αμαξοστοιχία φορτίο με πτητικό υλικό από το οποίο θα μπορούσε να σχηματιστεί νέφος εύφλεκτων ατμών που θα οδηγούσε σε σχηματισμό πύρινης σφαίρας.»

Τα έλαια σιλικόνης συμμετείχαν στην πυρκαγιά

Η 6^η και τελευταία ερώτηση που καλείται να απαντήσει ο κ. Καρώνης έχει να κάνει με το κατά πόσο είναι εφικτή η καύση του ελαίου σιλικόνης, ο καθηγητής απαντά:

 «Όσον αφορά την καύση, τα έλαια σιλικόνης με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να αναφλεγούν όταν η θερμοκρασία στο χώρο υπερβεί τους 300 °C και εν συνεχεία να καούν. Στο έγγραφό της η Hellenic Train αναφέρει ότι: “Σε κανονικές συνθήκες λειτουργίας, η Θερμοκρασία του μετασχηματιστή εξαρτάται από διάφορους παράγοντες εξωτερικούς, όπως η Θερμοκρασία περιβάλλοντος, και εσωτερικούς, όπως η τιμή της ζητούμενης και της παραγόμενης ισχύος η οποία διαρκώς μεταβάλλεται.

Σύμφωνα με τον Κατασκευαστή Θεωρείται υπερβολική όταν υπερβαίνει τους 155 °C στην περιέλιξη του μετασχηματιστή και τους 90 °C στο υγρό σιλικόνης. (σελ. 4/5, παρ. 2.2.1, Κεφ. 2, “Transformator1T2_ΕΖΑΤ6844_Haupttransformator.pdf”)”. Επομένως, η Θερμοκρασία των ελαίων πρέπει να ήταν στην περιοχή των 90 °C και κατά συνέπεια πολύ χαμηλότερη του σημείου ανάφλεξης των ελαίων. Άρα, όσον αφορά την καύση, είναι λογικό να υποτεθεί ότι τα έλαια σιλικόνης συμμετείχαν στην πυρκαγιά λόγω των υψηλών Θερμοκρασιών που επικρατούσας μετά την ανάπτυξη της πύρινης σφαίρας».

Δείτε εδώ ολόκληρο το πόρισμα

Διαβάστε επίσης:

Πόρισμα ΕΟΔΑΣΑΑΜ για Τέμπη: Ολα τα αναπάντητα ερωτήματα για τη σύγκρουση των τρένων

Σιδηρόδρομος: Οι παθογένειες στον ΟΣΕ και η ιστορία των ατυχημάτων από το 2000 μέχρι σήμερα

Σιδηρόδρομος: Η ελληνοϊταλική συμφωνία 760 εκατ. ευρώ που θα φέρει τον εκσυγχρονισμό