Ήταν η χρονιά τους! Δέκα άνθρωποι του πολιτισμού, που διακρίθηκαν το 2021

Ελένη Καραΐνδρου, Νίκος Σταμπολίδης, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Αγγελική Κοτταρίδη

Κι όμως η δημιουργία δεν σταμάτησε το 2021. Οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς και γενικότερα οι άνθρωποι του πνεύματος, οι επιστήμονες δεν έπαψαν να δουλεύουν και να παράγουν έργο.

Σε μια χρονιά που σημαδεύτηκε από δυσάρεστα γεγονότα κάθε είδους, πέρα από την υγειονομική κρίση, που σκάνδαλα αποκαλύφθηκαν ρίχνοντας βαριά σκιά σε πρόσωπα και θεσμούς, που η ανεργία επέτεινε τα προβλήματα και το κοινό αναγκαστικά απείχε, υπήρξαν και εξαιρέσεις.

Δημιουργοί που διακρίθηκαν στο χώρο τους, είχαν τη χαρά να δουν το έργο τους να επιβραβεύεται και νέοι ορίζοντες να ανοίγονται μπροστά τους. Ένα αισιόδοξο μήνυμα, ότι ο πολιτισμός ανθεί, ακόμη και σε χαλεπούς καιρούς.

Το mononews.gr παρουσιάζει συμβολικά δέκα ανθρώπους του πολιτισμού, που το 2021 ήταν, με διαφορετικό τρόπο για τον καθένα, η χρονιά τους.

Ζυράννα Ζατέλη, συγγραφέας

Είκοσι χρόνια μετά την έναρξη της τριλογίας «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους» η Ζυράννα Ζατέλλη ολοκλήρωσε την ενότητα με το μυθιστόρημά της «Ορατή σαν αόρατη», ένα αποκαλυπτικό αφήγημα και για την ίδια, αφού μέσα από αυτό η ηρωίδα της οδηγεί τον αναγνώστη στο μυστικό εργαστήρι της γραφής της. Σαν τον αλχημιστή, που επιτρέπει στον μαθητή να ρίξει μια κλεφτή ματιά στα μυστήρια υλικά του και στις μαγικές μεθόδους του, έτσι κι εκείνη στο βιβλίο της αφήνει χαραμάδες θέασης στο «εσωτερικό» του με την δυνατότητα της αντίληψής του να εξαρτάται κάθε φορά από τον διαφορετικό αναγνώστη…

Μυημένο είναι, έτσι κι αλλιώς το κοινό της Ζατέλλη στον μυστικό της κόσμο, ήδη από το πρώτο της μυθιστόρημα «Και με το φως του λύκου επανέρχονται», μία κάθετη τομή στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, που ανέδειξε αμέσως τη συγγραφέα ως περίπτωση μοναδική και εξέχουσα. Το συγγραφικό της σύμπαν ονειρικό και παράξενο όσο ρεαλιστικό και λογικό έχει αναγνωρισθεί άλλωστε με δύο ήδη Κρατικά Βραβεία Μυθιστορήματος καθώς και το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών. Κι αν χρειάζεται να προσθέσει κανείς κάτι, αυτό είναι, ότι κάθε βιβλίο της αναμένεται με αδημονία. Και για πολύ λίγους συγγραφείς ισχύει αυτό.

Νίκος Καλτσάς, αρχαιολόγος, διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Ένας επιστήμονας που πέρα από τη γνώση των βιβλίων διαθέτει καλλιέργεια και υψηλή αισθητική με εύρος γνώσεων και σπουδαίο έργο, ο Νίκος Καλτσάς υπήρξε η φετινή έκπληξη στο χώρο των μουσείων με την ανάληψη της διεύθυνσης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Πρώην διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από όπου αποχώρησε το 2012 έχοντας διανύσει έντεκα σημαντικά χρόνια, αφού επί των ημερών του έγινε η μεγάλη και απαραίτητη ανακαίνισή του, δεν σταμάτησε ποτέ να εργάζεται είτε στο ανασκαφικό πεδίο, είτε στη διοργάνωση εκθέσεων ή στη συγγραφή και τις δημοσιεύσεις.

Άλλωστε, αν η έκθεσή του στο ΕΑΜ για « Το ναυάγιο των Αντικυθήρων» έκανε αίσθηση για την τεκμηρίωση του υλικού και την εντυπωσιακή ανάδειξή του κερδίζοντας τη διεθνή αναγνώριση, εξαιρετική ήταν και η επετειακή έκθεση «Αγών» με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων. Χωρίς να υπολείπεται η συνεργασία του με το Ίδρυμα Ωνάση για δύο αρχαιολογικές εκθέσεις στην Νέα Υόρκη (Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο). Για πολλά χρονιά εξάλλου διακρίθηκε ως μέλος του Συμβουλίου της Επιτροπής για τη σύνταξη του Μυθολογικού Λεξικού με έδρα τη Βασιλεία της Ελβετίας αλλά και ως μέλος της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής της UNESCO.

Η θητεία του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μόλις αρχίζει με το καλό έργο να βρίσκεται μπροστά του.

Ελένη Καραΐνδρου, συνθέτης

Με το σημαντικό βραβείο World Soundtrack Awards του Φεστιβάλ της Γάνδης για το 2021 τιμήθηκε η ελληνίδα συνθέτης Ελένη Καραΐνδρου, μία επιβεβαίωση του έργου που έχει προσφέρει στον κινηματογράφο μέσα από τη συνεργασία της με μεγάλους σκηνοθέτες, με πρώτον φυσικά το Θόδωρο Αγγελόπουλο. Στο σύνολο του έργου της αναφέρεται άλλωστε το συγκεκριμένο βραβείο, ένα από τα πολλά με τα οποία έχει τιμηθεί η σπουδαία δημιουργός.

Έχοντας γράψει μουσική για 22 ταινίες αλλά επίσης και για το θέατρο και το μπαλέτο, εκτός φυσικά από τα προσωπικά της άλμπουμ, η Ελένη Καραΐνδρου είναι από τους ελάχιστους έλληνες συνθέτες που ανήκουν -εδώ και 35 χρόνια μάλιστα- στο δυναμικό της περίφημης ECM, της μεγάλης γερμανικής, δισκογραφικής εταιρείας, που έχει αλλάξει το μουσικό χάρτη της Ευρώπης. Με τις μουσικές της ταξιδεύει τον ακροατή σε δρόμους βαθιάς συγκίνησης και ενεργοποίησης των συναισθημάτων και η παρουσία της αποτελεί πάντα ένα εχέγγυο ποιότητας. Προσόντα που γνώριζε από καιρό και ο πολύς Τέρενς Μάλικ ο διάσημος σκηνοθέτης που της ζήτησε, να γράψει τη μουσική για την τελευταία ταινία του που έχει θέμα τη ζωή του Χριστού. Όπως και έγινε με την προβολή της ταινίας να αναμένεται.

Μανόλης Κορρές, καθηγητής Αρχιτεκτονικής, Ακαδημαϊκός

Ταυτισμένος εδώ και χρόνια με τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη, την εκπλήρωση του χρέους της εποχής μας απέναντι στο υψηλότερο επίτευγμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ο Μανόλης Κορρές είναι αναμφισβήτητα ο επιστήμονας, που γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον την ιστορία των μνημείων του ιερού βράχου. Χάρις στις πολύχρονες και εξαντλητικές μελέτες του οι επεμβάσεις στην Ακρόπολη υλοποιούνται με τις πλέον λεπτομερείς και τεκμηριωμένες αναφορές, και χάρις σ΄αυτές ακριβώς απάντησε με τον πλέον σοβαρό και επιστημονικό τρόπο τη χρονιά που πέρασε, στις αντιδράσεις σχετικών, αλλά κυρίως άσχετων με το αντικείμενο, προσώπων.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι νέες διαστρώσεις επίσκεψης στον βράχο, προσεγγίζοντας -κατά το ελάχιστο δυνατόν βέβαια- την εικόνα του στην αρχαιότητα. Ήδη μάλιστα λειτουργία τους δοκιμάστηκε με επιτυχία το καλοκαίρι από τον μεγάλο αριθμό επισκεπτών αλλά και των ατόμων με προβλήματα κίνησης.

Το 2021 όμως παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στο διεθνές συνέδριο, που οργανώθηκε επί τούτου και η μελέτη του Μανόλη Κορρέ για την αποκατάσταση της προσπέλασης στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης. Μία πρόταση, που αναμένεται να αλλάξει ριζικά και την εικόνα της ανόδου στον βράχο, απαλλάσσοντάς το μνημείο από λανθασμένες και πρόχειρες λύσεις του παρελθόντος, που έχουν υιοθετηθεί άκριτα τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε μία από τις ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τον Μανόλη Κορρέ, πέρα από τη βαθιά επιστημονική επάρκεια είναι η ακρίβεια και η αναζήτηση της αλήθειας.

Αγγελική Κοτταρίδη, αρχαιολόγος, διευθύντρια της ΙΖ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας και Πέλλας

Από την εποχή ακόμη, που βρισκόταν ως φοιτήτρια δίπλα στον δάσκαλό της Μανόλη Ανδρόνικο, η Αγγελική Κοτταρίδη είναι εδώ και χρόνια τώρα, η ψυχή των Αιγών. Αρχαιολόγος πεδίου κατά βάση, με σημαντικό ανασκαφικό έργο αλλά και με συστηματική μελέτη, τεκμηρίωση και πλήθος δημοσιεύσεων, πολλαπλώς βραβευμένη για όλα αυτά, έχει αφιερωθεί στην ανασκαφή της αρχαίας πόλης και της νεκρόπολης, όπως και της ευρύτερης περιοχής.

Το 2021 ειδικά, η υπερδαστήρια Κοτταρίδη παρέδωσε στο κοινό δύο σπουδαία έργα. Το πρώτο είναι το αρχαιολογικό πάρκο της Νεκρόπολης των Αιγών και της Βασιλικής ταφικής Συστάδας «των Τημενιδών», μια έκταση 540 στρεμμάτων με 530 ορατούς ταφικούς τύμβους. Και το δεύτερο, η μόνιμη ημιυπαίθρια έκθεση «Ο Τοίχος της Μνήμης» στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας, μία «πινακοθήκη» των ανθρώπων, που έζησαν στην περιοχή κατά την τελευταία βασιλική δυναστεία του μακεδονικού κράτους.

Παράλληλα άρχισε την αναστήλωση του ανακτόρου του Φιλίππου Β’, ενώ το πολυαναμενόμενο έργο, το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών ετοιμάζεται πυρετωδώς για να ανοίξει το Πάσχα. Ακόμη, στην κατ΄εξοχήν βυζαντινή πόλη, που είναι η Βέροια, αναστηλώθηκαν και συντηρήθηκαν τέσσερις βυζαντινές εκκλησίες. Η ευρύτερη περιοχή της χρωστά πολλά, η Αρχαιολογία την αφοσίωσή της, και το κοινό, τον εμπλουτισμό της γνώσης του, χάρις στην ευρυμάθεια και στην αφηγηματική της μαεστρία που κάνει τους αρχαίους προγόνους να μοιάζουν γείτονες σημερινοί.

Γιώργος Κουμεντάκης, συνθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Ο Παπαδιαμάντης, το αριστούργημά του «Η Φόνισσα» και μια όπερα, που υπογράφει ο Γιώργος Κουμεντάκης ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά γεγονότα στο τέλος αυτής της προβληματικής χρονιάς. Η προβολή της μάλιστα τηλεοπτικά, μέσω του MEZZO Live HD, του κορυφαίου δικτύου για την κλασική μουσική, την όπερα και τον χορό έκανε δυνατή την μετάδοση του έργου σε περισσότερες από 80 χώρες του κόσμου και σε εκατομμύρια θεατές.

Μια μεγάλη επιτυχία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και προσωπικά του διευθυντή της, όπως απέδειξαν οι κριτικές, όπως της «Figaro», που αναφέρεται σε «μια μουσική τόσο ιδιότυπη όσο και οικουμενική, με επιρροές από τη δυτική λόγια μουσική, από την επανεφευρεθείσα ελληνική παραδοσιακή μουσική, ακόμη και από την ορθόδοξη λειτουργία». Ή του «Opera Now» του κορυφαίου, βρετανικού περιοδικού όπερας, που μιλάει για «΄Ενα δυνατό αριστούργημα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που στοιχειώνει τον θεατή».

Έχοντας συνθέσει μεγάλο αριθμό έργων συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου, αλλά και για παραστατικές τέχνες, όπως επίσης και τέσσερις όπερες ο Γιώργος Κουμεντάκης, συνεργάτης επί χρόνια με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου -με κορύφωση φυσικά τις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004- πέραν των άλλων είναι γεγονός ότι έχει δώσει μια νέα πνοή στην Λυρική Σκηνή.

Γιώργος Ξένος, εικαστικός

Επί τρεισήμισι μήνες που κάλυψαν όλη την άνοιξη αυτού του χρόνου με τα αλλεπάλληλα μικρά ή μεγαλύτερα lockdown λόγω της πανδημίας οι επισκέπτες του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος έχοντας τη δυνατότητα περιπάτου στο ανοιχτό πάρκο μπορούσαν να κινούνται, να σκέφτονται, να συνομιλούν ακόμη, με τις 122 ανθρώπινες φιγούρες του Γιώργου Ξένου, τους περίφημους «Διερχόμενους», που ήταν αναπτυγμένοι σε όλη του την έκταση.

Διάσπαρτα ανάμεσα στα στάχυα, κατά συστάδες ή όχι, αυτά τα μεγάλα, σιδερένια περιγράμματα –μονοκοντυλιές συνέθεσαν μια δυναμική εγκατάσταση, βασισμένη στην ιδέα, ότι η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού εξαρτάται από τους διερχόμενους. Από τις μετακινήσεις πληθυσμών, που μεταφέρουν πληροφορίες από τόπο σε τόπο και τον αναζωογονούν. Σαν τις μέλισσες με την πολυσήμαντη παρουσία τους στη γη, όπως λέει ο ίδιος. Μπορούσε μάλιστα ακόμη και να τους «ακούσει» κανείς, όταν ο ισχυρός νοτιάς απ΄τη θάλασσα τους έκανε να ταλαντώνονται και να λειτουργούν ως αιολικές άρπες!

Με εκθέσεις σε μεγάλα ελληνικά μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη, τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών και το Μουσείο του, αλλά και στη Γερμανία, όπως στο περίφημο Pergamon Museum του Βερολίνου ο Γιώργος Ξένος μελετά χρόνια τώρα άλλωστε τον άνθρωπο, το ίχνος και τη γραφή του, έννοιες καθοριστικής αξίας για το παρόν και το μέλλον του. Έτσι και οι «Διερχόμενοι», ενότητα έργων» του διεθνώς αναγνωρισμένου εικαστικού σε διαρκή εξέλιξη έχουν προκαλέσει αίσθηση με τα ερεθίσματα προβληματισμού που δημιουργούν σχετικά με την ανθρώπινο πολιτισμό.

Δημήτρης Παπαϊωάννου, σκηνοθέτης, χορογράφος, χορευτής

Τόσες ιδιότητες, και άλλες τόσες για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, αν και θα έφθανε μόνον μία: δημιουργός. Από το 1986 που ίδρυσε την Ομάδα Εδάφους και τις πρώτες του παραγωγές -υβρίδια σωματικού θεάτρου, πειραματικού χορού και περφόρμανς αρτ- ως τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004, όταν του απονεμήθηκε ο Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας ο χαρισματικός καλλιτέχνης θεωρείται πλέον σήμερα ως «ένας από τους τέσσερις πιο σημαντικούς χορογράφους στον κόσμο», όπως έγραψε η εφημερίδα «Le Figaro» τον περασμένο Ιούνιο.

Σε δεκαπέντε πόλεις του κόσμου ταξίδεψε η νέα του δημιουργία «Εγκάρσιος προσανατολισμός» πριν παρουσιαστεί στην Αθήνα, στην Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και οι κριτικές ήταν παντού διθυραμβικές. Μια παράσταση που προσκαλεί σε συμμετοχή όλων των αισθήσεων με αναφορές στην ελληνική μυθολογία και τον μινώταυρο ένα εσαεί σύμβολο των πολιτισμών της Μεσογείου.

Κι αν ο όρος «εγκάρσιος προσανατολισμός» χρησιμοποιείται για εκείνη την τάση των εντόμων να πετούν προς ό,τι λάμπει, την ίδια απέκτησε και το κοινό, που γέμισε ασφυκτικά τα θέατρα ως κοινωνός «μιας παρατεταμένης πράξης καλλιτεχνικής μαγείας που δημιουργήθηκε μπροστά στα μάτια μας από τους ανυπέρβλητα ακριβείς ερμηνευτές», όπως επισήμαναν οι «New York Times».

Νικόλαος Σταμπολίδης, καθηγητής Αρχαιολογίας, γενικός διευθυντής Μουσείου Ακρόπολης

Η ανακήρυξη του Νίκου Σταμπολίδη στη διεύθυνση του μουσείου, που συνδέεται άμεσα με το σημαντικότερο μνημείο της χώρας, ύστερα μάλιστα από διεθνή διαγωνισμό ήταν μία επιβράβευση του λαμπρού έργου, που έχει παράγει ως σήμερα ο σπουδαίος αρχαιολόγος. Με μεγάλη ανασκαφική πείρα, πολύχρονη διδασκαλία από έδρας αλλά και με δυναμική εμπειρία στην διεύθυνση μουσείων, χάρις στην ευδόκιμη θητεία του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, η νέα θέση τουήταν μία κατάκτηση για τον ίδιο αλλά και μια νέα αρχή για το Μουσείο Ακρόπολης. Ο αποχαιρετισμός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης εξάλλου, με μία εμβληματική έκθεση, που θα μείνει στην μνήμη όλων ως η αποθέωση του αρχαίου «Κάλλους», όπως είναι και ο τίτλος της, έχει να προσφέρει στον θεατή έναν απέραντο κόσμο ομορφιάς, σώματος και πνεύματος κατά το αρχαίο πρόσταγμα.

Ξεκινώντας από τα Χανιά της Κρήτης για να ταξιδέψει σ΄όλο τον κόσμο αναζητώντας ίχνη περασμένων πολιτισμών, οι δικές του αρχαιολογικές αναζητήσεις βρίσκονται στο νησί του, όπου «ανέστησε» μέσα από τη γη μία αρχαία πόλη, την Ελεύθερνα, δημιούργησε μουσείο για να στεγάσει τα εξαιρετικά ευρήματά της ενώ ήδη έχει επεκτείνει την έρευνα στην βυζαντινή της περίοδο.

Κυρίως όμως, ο τιμημένος με υψηλές διακρίσεις Νίκος Σταμπολίδης ανήκει στην κατηγορία εκείνων των εμπνευσμένων ανθρώπων, που με την δημιουργικότητα και το έργο τους μπορούν να μεταδώσουν γνώση και εμφυσήσουν αγάπη για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, προσόν, που λίγοι κατέχουν.

Χρήστος Χωμενίδης, συγγραφέας

Ένα βιβλίο γραμμένο για την δύσκολη εποχή του Εμφυλίου, μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας σε μιαν Ελλάδα διχασμένη είναι η «Νίκη», που έδωσε το Prix du Livre Europeen (Βραβείο Ευρωπαϊκού Μυθιστορήματος) στον Χρήστο Χωμενίδη. «Ξεκίνησα να διηγούμαι την ιστορία μιας οικογένειας. Και έφτασα να διηγηθώ την ιστορία μιας χώρας», όπως είπε κι ο ίδιος παραλαμβάνοντάς το. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες διακρίσεις στον χώρο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας σε έναν συγγραφέα με αφηγηματική ικανότητα αλλά και αιρετική φωνή κι έναν άνθρωπο με ανατρεπτικό, υπόγειο χιούμορ και κοφτερό λόγο, που δεν διστάζει να προκαλέσει ή να γίνει δυσάρεστος -ασφαλώς ότι σε όλους-, αν πρόκειται να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Όπως, όταν δήλωνε ξεκάθαρα το 2015 ότι «Δεν θα παραδώσω στην κόρη μου ένα ερείπιο. Θα ψηφίσω ΝΑΙ και θα κρατήσω την Ελλάδα όρθια»…

Η «Νίκη» του είχε καθολική αναγνώριση, όπως και το πρώτο του μυθιστόρημα «Το σοφό παιδί», που τον έβαλε αμέσως, και ενώ ήταν ακόμη σε νεαρότατη ηλικία, στο χώρο της λογοτεχνίας, την οποία υπηρετεί πιστά έκτοτε. Το τελευταίο έργο του εξάλλου, «Ο Τζίμης στην Κυψέλη» βρίσκεται μέσα στη σύγχρονη ζωή με ήρωα έναν άνθρωπο που βλέπει τη ζωή του να καταστρέφεται μέσα από τη βαρβαρότητα του διαδικτύου.