Ακαδημία Πλάτωνος: Μια υποβαθμισμένη περιοχή αναδεικνύεται – Συνεργασία υπουργείου Πολιτισμού και Δήμου Αθηναίων

Η απόλυτη ανάπλαση της Ακαδημίας Πλάτωνος  είναι εδώ.

Η συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθηναίων αποδίδει καρπούς και ο εμβληματικός αρχαιολογικός  χώρος, που συνδέεται  με το Γυμνάσιο της Ακαδήμειας και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πλάτωνα, η οποία θεωρείται το πρώτο πανεπιστήμιο στον κόσμου αναπλάθεται και αναδεικνύεται, ώστε να καταστεί αντάξιος του ονόματος και της ιστορίας του. Παράλληλα όμως, φαίνεται ότι και πάλι μπαίνει στο πλάνο των έργων υποδομής η δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, που λείπει από την πρωτεύουσα.

Ήδη χθες το βράδυ εγκρίθηκαν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο οι δύο μελέτες του Δήμου Αθηναίων και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών για τα έργα ανάπλασης σ΄ένα πρόγραμμα, που όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «σέβεται απολύτως την ιστορικότητα του χώρου και αναβιώνει το πνεύμα της πλατωνικής Ακαδημίας για την ταυτόχρονη αγωγή του πνεύματος και του σώματος».

Η Αθήνα αποκτά έτσι έναν ακόμη σημαντικό αρχαιολογικό χώρο με σωστή ανάδειξη, ελκυστικό για όλη την περιοχή αλλά και για τους επισκέπτες της, Έλληνες και ξένους. Γιατί παρά τη βαρύνουσα σημασία του χώρου, που συμπίπτει με το αρχαίο «αλσώδες προάστειο» και το Γυμνάσιο της Ακαδήμειας, όπου ίδρυσε ο Πλάτων τη φιλοσοφική του σχολή, η σημερινή περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο αποτελεί μία από τις υποβαθμισμένες γειτονιές της δυτικής Αθήνας και μάλιστα παραγνωρισμένη ως προς την πολιτιστική της υπεραξία.

Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου που μπαίνει σ΄ αυτό το πρόγραμμα έχει έκταση 70 περίπου στρεμμάτων. Πρόκειται συγκεκριμένα για το νότιο και ανατολικό τμήμα του, που αποτελεί τον τομέα του Γυμνασίου της Ακαδημίας και περιβάλλεται  από τις οδούς Δράκοντος, Κρατύλου, Μοναστηρίου, Αλεξανδρείας, Πολυκράτους, Βασιλικών, Φάωνος και Διονύσου (60 περίπου στρέμματα). Καθώς και από τον τομέα του Περιστυλίου της Ακαδημίας που περιβάλλεται από τις οδούς Μοναστηρίου, Τριπόλεως, Πλάτωνος και Ευκλείδου (10 στρέμματα).

Οι στόχοι

Οι αναδείξεις που προτείνονται θα είναι ήπιες, με στόχο όμως να αναδειχθεί η αρχαιολογική και ιστορική σημασία του χώρου, να αποκαλυφθούν τα ευρήματα των παλαιών ανασκαφών αλλά και να γίνουν νέες για την πλήρη κατά το δυνατόν ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Στη συνέχεια θα αναδειχθούν τα επιμέρους μνημεία ως τμήματα ενός ευρύτερου αρχιτεκτονικού συνόλου,  ώστε να γίνει περισσότερο κατανοητός στον επισκέπτη, θα προστατευθούν βεβαίως, όπως επιβάλλεται ενώ όλος ο χώρος θα αναβαθμισθεί σε έναν αξιόλογο πνεύμονα πρασίνου και προορισμό περιπάτου και αναψυχής με τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα.

Και όπως λέει ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης «Η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος και η δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, πέρα από την ιστορική και πολιτιστική σημασία τους, δημιουργούν και μία μεγάλη ευκαιρία για ολόκληρη την περιοχή που έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά τα προηγούμενα χρόνια, λόγω της εγκατάλειψής της. Μας δίνεται η δυνατότητα να τη μεταμορφώσουμε σε έναν τόπο προορισμού και ανάπτυξης. Να αναβαθμίσουμε την ποιότητα της ζωής και της καθημερινότητας των κατοίκων της και να γίνει η αφετηρία μας για μία διαδρομή που περνά μέσα από την επιχειρηματικότητα, τις νέες θέσεις εργασίας και τον εκσυγχρονισμό της».

Οι επεμβάσεις

Oι επεμβάσεις που θα γίνουν αφορούν σε δύο ενότητες: Τις εργασίες που αναφέρονται στο επίπεδο των αρχαιολογικών ανασκαφών και τις εργασίες που θα γίνουν στο επίπεδο πόλης με το πάρκο:

Ειδικότερα, και στα σημεία των ανασκαφών _παλιών και νέων που θα γίνουν_ προβλέπονται αποχωματώσεις, διαμόρφωση νέων πρανών και αποστράγγιση ομβρίων. Ταυτόχρονα θα απομακρυνθούν τα δέντρα που βρίσκονται μέσα στα αρχαία κατάλοιπα και θα μεταφυτευθούν σε άλλα σημεία του πάρκου ή και θα φυτευθούν νέα για να μην μειωθεί το πράσινο.

Προτείνονται εξάλλου τέσσερις βασικές είσοδοι στον χώρο του Γυμνασίου με πρόβλεψη για την προσβασιμότητα των ΑμεΑ και μια  είσοδος στο Περιστύλιο (με ράμπα για τα ΑμεΑ) , παράλληλα με την τοποθέτηση περίφραξης όμοιου τύπου με την υφιστάμενη στους άλλους δύο τομείς του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης θα γίνουν τα απαραίτητα έργα αντιπλημμυρικής και αντιπυρικής προστασίας, φωτισμός ανάδειξης των αρχαιοτήτων και τοποθέτηση νέων ενημερωτικών πινακίδων.

Πάρκο και μουσείο

Όσον αφορά το πάρκο, οι εργασίες θα είναι επίσης ήπιας μορφής και κλίμακας και περιορισμένου βάθους, με σεβασμό στην ιστορικότητα του τόπου και την πιθανή παρουσία αρχαίων στο υπέδαφος. Έτσι το υπάρχον  ανάγλυφο διατηρείται στο σύνολό του, ωστόσο: Θα γίνει επίστρωση και οριοθέτηση του δικτύου μονοπατιών, με χρήση φυσικών υλικών, στον χώρο της κεντρικής πλατείας που λειτουργεί ως πλατεία γειτονιάς, της παιδικής χαράς και του πλατώματος του υπαίθριου αμφιθεάτρου. Επίσης θα ανανεωθεί και θα ενισχυθεί ο φωτισμός και ο αστικές εξοπλισμός, θα δημιουργηθούν νέοι χώροι για ανάπαυση, ενός σκάμματος παιχνιδιού ενηλίκων αλλά και υπαίθρια δανειστική βιβλιοθήκη. Προβλέπεται επίσης, η αντικατάσταση των κατεστραμμένων πυλών με νέα ομοιόμορφα μεταλλικά θυρώματα, η κατασκευή χώρων υγιεινής, καθώς  και νέες φυτεύσεις μεσογειακών θάμνων και δένδρων.

Παράλληλα με την ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου, προχωρούν και οι διαδικασίες για την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, ενός οράματος δεκαετιών. Στο νέο Μουσείο θα παρουσιάζεται η ιστορία της πόλης, μέσα από τα ευρήματα, που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική έρευνα εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αριστουργήματα από τα σπλάχνα της πόλης των Αθηνών, τα οποία δεν είχαν τη δυνατότητα να εκτεθούν αλλού και να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία και σήμερα φυλάσσονται σε αποθήκες.

Η αρχαία Ακαδημία του Πλάτωνα

Το άλσος της Ακαδήμειας ήταν από τα τρία σημαντικά άλση της αρχαίας Αθήνας. Ο αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας Πλάτωνος συμπίπτει με τους αρχαίους «κήπους του Ακαδήμου», έναν κατάφυτο ειδυλλιακό τόπο στο δυτικό προάστιο της αρχαίας Αθήνας, όπου από τον 6ο π.Χ. αι. είχε ιδρυθεί το Γυμνάσιο της Ακαδήμειας, όπως τα αντίστοιχα Γυμνάσια του Λυκείου και του Κυνοσάργους στα Ανατολικά και Νοτιοανατολικά του αρχαίου άστεως αντίστοιχα.

Σε αυτόν τον χώρο, όπου υπήρχαν και ιερά των Μουσών, της Αθηνάς, του Διός Μορίου, του Ηφαίστου, του Ηρακλέους κ.ά., απέκτησε γη ο Πλάτων και ίδρυσε το 387 π.Χ. τη φιλοσοφική του σχολή, που ονομάστηκε εκ του τόπου Ακαδημία, προσφερόταν για την παιδεία και την άθληση συγχρόνως και θεωρείται το πρώτο πανεπιστήμιο της ανθρωπότητας. Από εδώ προκύπτει η ονομασία Ακαδημία για όλα τα πνευματικά-επιστημονικά ιδρύματα του σύγχρονου κόσμου, αλλά και η έννοια του πανεπιστημιακού campus διεθνώς. Η σχολή λειτούργησε επί αιώνες και έκλεισε το 529 μ.Χ., με διάταγμα  του Ιουστινιανού, όπως και οι άλλες φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας.

Σημαντικό τοπόσημο στην κυριολεξία αποτελεί η λίθινη στήλη του 500 π.Χ. με την επιγραφή «όρος της Ακαδήμειας», που βρέθηκε στη θέση της (κατά χώραν) σε σωστική ανασκαφή στην περιοχή και αποδεικνύει την ταύτιση του σημερινού κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου με την αρχαία Ακαδήμεια. Η εξαιρετική σημασία του χώρου αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι στην αρχαιότητα ο «δρόμος προς την Ακαδήμεια», όπως λεγόταν, συνέδεε το Δίπυλον, την επισημότερη και μεγαλύτερη πύλη των τειχών του αρχαίου άστεως στον Κεραμεικό, με την Ακαδημία του Πλάτωνος. Εκατέρωθεν του δρόμου αυτού είχε αναπτυχθεί το Δημόσιο Σήμα.

Οι ανασκαφές

Από την εποχή του Μεσοπολέμου, οπότε άρχισαν οι έρευνες με δαπάνες του ομογενούς Παναγιώτη Αριστόφρονος υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και κατά τις δεκαετίες του ’60, του ’80 και ιδιαιτέρως του ’90, οπότε  με τη σύμπραξη του Υπουργείου Πολιτισμού και του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ έγιναν μαζικές απαλλοτριώσεις ιδιοκτησιών. Αποτέλεσμα ήταν η εκτεταμένη μετεγκατάσταση κατοίκων, επαγγελματιών και βιοτεχνών για να καταλήξουμε στη σημερινή εικόνα του αρχαιολογικού χώρου έκτασης περίπου 135 στρεμμάτων. Μέσα σε αυτόν εμπεριέχονται οι αρχαιότητες του Γυμνασίου, της «Ιεράς Οικίας», του Περιστυλίου και άλλα κατάλοιπα των προϊστορικών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, που ήλθαν στο φως και με τις έρευνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας και του υπουργείου Πολιτισμού. Επίσης και ένας εκτεταμένος χώρος πρασίνου και αναψυχής για τους κατοίκους της περιοχής, ο οποίος διαμορφώθηκε από τον Δήμο Αθηναίων.

Παρά τη βαρύνουσα σημασία του χώρου, που συμπίπτει με το αρχαίο «αλσώδες προάστειο» και το Γυμνάσιο της Ακαδήμειας, όπου ίδρυσε ο Πλάτων τη φιλοσοφική του σχολή, η σημερινή περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο αποτελεί μία από τις υποβαθμισμένες γειτονιές της δυτικής Αθήνας (μία από τις πέντε συνοικίες της 4^ης Δ.Κ.), και μάλιστα παραγνωρισμένη ως προς την πολιτιστική της υπεραξία.

Η περιοχή και τα έργα

Η ευρύτερη περιοχή περικλείεται από μεγάλες αρτηρίες, Λ. Αθηνών, Κηφισού, Κωνσταντινουπόλεως και Λένορμαν. Με εφαλτήριο την οικουμενική ακτινοβολία του αρχαιολογικού χώρου, που σηματοδότησε την εξέλιξη της σύγχρονης δυτικής φιλοσοφίας και επιστήμης, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού -από το 1999 κυρίως- δρομολόγησε συστηματικές παρεμβάσεις για την ανάπλαση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και της γύρω περιοχής, καθώς αποτελεί και μία από τις πύλες εισόδου στην πρωτεύουσα.

Ειδικότερα: Τοποθετήθηκε  ενιαία περίφραξη του χώρου με ειδικό κιγκλίδωμα και πύλες εισόδου, σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟ δύο κοινοτικά προγράμματα, στο πλαίσιο του Γ’ ΚΠΣ 2000-2006 και του ΕΣΠΑ 2007-2013, που περιλάμβαναν σημαντικά έργα υποδομής, όπως η κατασκευή και διαμόρφωση νέων σύγχρονων αποθηκών αρχαιοτήτων και εργαστηρίων συντήρησης για τις ανάγκες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών σε χώρους ελαφράς κατασκευής και στο παλιό πέτρινο υφαντουργείο με παράλληλη κατάργηση και κατεδάφιση παλαιών και ακατάλληλων αποθηκών, προσθέτοντας επιπλέον χώρο πρασίνου τεσσάρων στρεμμάτων στο άλσος και ενοποιώντας τμήματα του αρχαιολογικού χώρου, έγιναν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των μνημείων, τοποθετήθηκαν νέα στέγαστρα στις αρχαιότητες και ενημερωτικές πινακίδες, βελτιώθηκαν και δημιουργήθηκαν νέες διαδρομές περιήγησης και δημιουργήθηκε ένα μικρό υπαίθριο θέατρο για εκδηλώσεις.

Με το νέο πρόγραμμα παρεμβάσεων που δρομολογούνται τώρα, το 2021, θα επέλθει η ουσιαστική αναβάθμιση και αποκατάσταση των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου και του πάρκου που το περιβάλλει, με βάση τις σύγχρονες αρχές για τη διαμόρφωση και ανάδειξη του μνημειακού και του φυσικού περιβάλλοντος, αντάξιου της  οικουμενικής πολιτιστικής υπεραξίας της Ακαδημίας του Πλάτωνος.