Panama Papers: Γιατι η αποκάλυψη τους είναι σαν τον Αγιο Βασίλη

Η διαρροή απόρρητων εγγράφων από το δικηγορικό γραφείο του Παναμά Mossack Fonseca είχε πολλά ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Βρισκόμαστε μπροστά στον μεγαλύτερο σωρό απόρρητων εγγράφων στην ιστορία. Προεξέχουσες διεθνείς προσωπικότητες έχουν αποκαλυφθεί ως κάτοχοι, ή κάτι σαν κάτοχοι, σκιωδών υπεράκτιων λογαριασμών. Ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας παραιτήθηκε μετά τις κατηγορίες για παρατυπίες. Λιγότερο ενδιαφέρον ήταν το προβλέψιμο αποτέλεσμα: ένα μάτσο άνθρωποι που έσπευσαν να κατηγορήσουν τον “παγκόσμιο καπιταλισμό”.

Άγιος Βασίλης

“Τα έγγραφα, τα οποία δείχνουν την τεράστια προσπάθεια που έχει καταβάλει η διεθνής ελίτ προκειμένου να προστατεύσει τον πλούτο της από τη φορολογία είναι μια μεγάλη αλλά ταυτόχρονα τετριμμένη είδηση” λέει ο φίλος μου Freddie deBoer στο Foreign Policy. “Τα έγγραφα παρέχουν ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για όσα υποθέτουν οι πιο συνειδητοποιημένοι ότι συμβαίνουν διαρκώς. Εσείς κι εγώ πληρώνουμε κανονικά τους φόρους μας -οι πλούσιοι βρίσκουν τρόπους να τους αποφεύγουν.

Για ορισμένους, η αποκάλυψη των Panama Papers είναι σαν τη στιγμή που τους είπαν οι γονείς τους ότι δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης – απλώς η επιβεβαίωση μίας υποψίας που είχαν στο μυαλό τους για πάρα πολύ καιρό. Το παιχνίδι είναι στημένο και αν δεν είστε μέρος του παγκόσμιου 1%, δεν έχει στηθεί για να σας βοηθήσει”.

Ένας γνωστός μου με φιλελεύθερες απόψεις, ρωτούσε να μάθει εάν αυτό θα στρέψει τον κόσμο κατά του παγκόσμιου καπιταλισμού.

Δεν θα έπρεπε. Αυτά που έχουμε δει μέχρι τώρα από τα έγγραφα δεν είναι τόσο ένα κατηγορητήριο εις βάρος του παγκόσμιου καπιταλισμού όσο ένα κατηγορητήριο εις βάρος των χωρών που έχουν αδύναμους θεσμούς και πολλή διαφθορά. Και παρά τις έντονες αντιδράσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, μέχρι στιγμής το μήνυμα για εμάς είναι αρκετά καθησυχαστικό: Δεν είμαστε μία από αυτές τις χώρες.

Χώρες με κλεπτοκράτες πολιτικούς

Σκεφτείτε τα μεγάλα ονόματα που έχουν εμφανιστεί έως τώρα στη λίστα. Εξαιρώντας την αξιοσημείωτη περίπτωση της Ισλανδίας, δεν πρόκειται για χώρες που θα περιέγραφα ως “καπιταλιστικές”: Η Ρωσία, το Πακιστάν, το Ιράκ, η Ουκρανία, η Αίγυπτος. Είναι χώρες με κλεπτοκράτες κυβερνητικούς αξιωματούχους που έχουν συγκεντρώσει χρήματα όχι μέσω του εμπορίου αλλά μέσω ενός ημι-νόμιμου εκβιασμού ή της υπεξαίρεσης. Πρόκειται για μία δραστηριότητα με μακρά ιστορία πριν τον καπιταλισμό και πιθανότατα πριν την ύπαρξη των χρημάτων.

Το να παρουσιάζεται αυτό ως ένα κατηγορητήριο εις βάρος του παγκόσμιου καπιταλισμού είναι σαν ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα να παρουσιάζονται ως σχολική αγωγή για τους κινδύνους του να παίζει κανείς με μαχαίρια.

Ο μόνος Αμερικανός που έχω δει μέχρι στιγμής να ταυτοποείται είναι ένας οικονομικός σύμβουλος στην περιοχή του Σικάγου, που δεν τον έχω ακουστά. Επιπλέον, ακόμη και όσοι τοποθετούν χρήματα υπεράκτια δεν σημαίνει απαραίτητα οτι το κάνουν αυτό για να αποφύγουν τους φόρους ή να αποκρύψουν παράνομες δραστηριότητες. Για παράδειγμα τα hedge funds, συχνά ιδρύουν επιχειρήσεις στις Νήσους Κέιμαν για βαρετούς λόγους που σχετίζονται με τις ιδιορρυθμίες του φορολογικού κώδικα των ΗΠΑ (που φορολογεί τους ξένους επενδυτές για συγκεκριμένους τύπους συναλλαγών) παρά για να κρύψουν εισοδήματα ή να επιτρέψουν σε Αμερικανούς να αποφύγουν να καταβάλουν τις νόμιμα οφειλόμενες φορολογικές υποχρεώσεις τους.

Μάλιστα, ακόμη και οι ξένοι που προσπαθούν να κρύψουν το όνομά τους μπορεί να μην το κάνουν για εντελώς παράνομους λόγους. Άνθρωποι που ζουν υπό ασταθή καθεστώτα μπορεί να έχουν κάθε λόγο να θέλουν να μεταφέρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία εκτός χώρας.

Οι Εβραίοι στη Γερμανία της δεκαετίας του 1930 δεν έβαζαν χρήματα σε ελβετικούς τραπεζικούς λογαριασμούς επειδή προσπαθούσαν να μειώσουν τους φόρους τους, αλλά διότι προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν ότι θα έχουν αρκετά χρήματα στην άκρη για να ξεφύγουν από τον γενοκτόνο μανιακό που κυβερνούσε τη χώρα τους.

Η προσπάθεια να ομαδοποιηθούν όλες αυτές οι συμπεριφορές υπό τον τίτλο του “παγκόσμιου καπιταλισμού” στρεβλώνει μάταια τον όρο. Παρότι η οικονομία είναι πιο διεθνής απ’ ότι ήταν, το μεγαλύτερο μέρος του καπιταλισμού είναι τοπικό. Υπάρχει βέβαια ένας μεγάλος βαθμός αλληλεπίδρασης μεταξύ των οικονομικών ελίτ. Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι από αυτούς εξακολουθούν να υπάγονται στην τοπική νομοθεσία και κυβέρνηση και δημιουργούν τα χρήματά τους σε μία συγκεκριμένη τοπική οικονομία. Όταν μερικοί από αυτούς παραβαίνουν τους τοπικούς νόμους τους, δεν πρόκειται για κάποιου είδους συλλογικό εγχείρημα, που βαραίνει με κατηγορίες τους πάντες, παντού.

Αλλά είναι συνηθισμένη η τάση, σε συζητήσεις για τον “παγκόσμιο καπιταλισμό” να ξεχνιέται ότι τα σύνορα και οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν. Λίγες εβδομάδες πριν, είχα γίνει ο καπιταλιστικός σάκος του μποξ σε ένα πάνελ που συμμετείχαν σοσιαλιστές. Μία γυναίκα, σε συζήτηση για την παγκόσμια ανάπτυξη, σηκώθηκε και αντέκρουσε έντονα τα επιχειρήματά μου λέγοντας ότι περιοχές όπως η Σαουδική Αραβία χαρακτηρίζονται από τεράστια και ακραία υπερβολή, ενώ οι εγγύς γείτονές τους βρίσκονται σε απελπιστική φτώχεια. Αυτό, είπε, είναι κάτι που πρέπει να διορθώσουμε.

Η συζήτηση διακόπηκε απότομα όταν τη ρώτησα πόσα στρατεύματα θα παρείχε γι’ αυτό το πρότζεκτ. Η Σαουδική Αραβία είναι αυτόνομη χώρα. Ακόμα κι αν οι υπόλοιπες χώρες γίνονταν σοσιαλιστικές, θα έπρεπε να τους δίναμε κάτι σε αντάλλαγμα για το πετρέλαιό τους, το οποίο θα σήμαινε πως πιθανότατα θα υπήρχαν οικονομικές ανισότητες ανάμεσα σε αυτούς και τις γειτονικές τους χώρες.

“Εμείς” δεν πρόκειται να διορθώσουμε αυτήν την κατάσταση, αν δεν δημιουργήσουμε ένα παλαιού τύπου αυτοκρατορικό καθεστώς στο πλαίσιο του οποίου εισβάλουμε και καταλαμβάνουμε τα εδάφη των λαών που έτυχε να βρίσκονται σε έναν τόπο πλούσιο σε φυσικούς πόρους και στη συνέχεια θέτουμε αυτούς τους πόρους στην υπηρεσία που “εμείς” κρίνουμε κατάλληλη. Κι όταν λέμε “εμείς”, φυσικά, εννοώ τους μορφωμένους εύπορους λευκούς στις δυτικές χώρες.

Προβάλλοντας τις ανησυχίες μας για τα προβλήματα διακυβέρνησης του Πακιστάν, ή προσποιούμενοι ότι οι Ρώσοι ολιγάρχες αποτελούν μέρος κάποιας λέσχης που κυβερνά τον κόσμο από κοινού με την οικογένεια Walton, είναι ένας βολικός τρόπος να απομακρύνουμε τα κοντινά μας προβλήματα με το να τα προβάλλουμε στην παγκόσμια σκηνή. Ωστόσο, παρότι μπορεί να είναι συναισθηματικά ικανοποιητικό, είναι χειρότερο από άχρηστο, επειδή υπονοεί φρικτές πολιτικές λύσεις για τις αιτιάσεις αυτές ή καμία απολύτως λύση.

Για την ώρα, αυτό που έχουμε μάθει από τα έγγραφα είναι ότι αυτό το είδος διαφθοράς δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ Έχουμε βέβαια κάποιους που παρανομούν, καθώς δεν υπάρχει νόμος που δεν μπορεί να καταπατηθεί. Αλλά φαίνεται να είναι κάτι μικρό, αμελητέο και όχι η μαζική συνήθεια που παρατηρείται σε διάφορα μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου. Η Εφορία είναι πολύ καλή στο να εντοπίζει υπεράκτιες φορολογικές απάτες, και γίνεται όλο και καλύτερη με τον καιρό. Είμαι βέβαιη πως αν αποκαλυφθούν παραβάτες στις ΗΠΑ από αυτά τα έγγραφα, οι φορολογικές αρχές δε θα χάσουν χρόνο και αμέσως θα εξασφαλίσουν ότι οι παραβάτες θα λάβουν την πρέπουσα τιμωρία.

Άλλες κυβερνήσεις μπορεί να αποτύχουν στην επιβολή των νόμων τους, ενδεχομένως διότι οι προσωπικότητες που κατονομάζονται ανήκουν στην εγχώρια κυβέρνηση. Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει οτι είναι δικό μας πρόβλημα. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός δεν δημιούργησε τα προβλήματα που μαστίζουν τα αδύναμα κράτη. Επομένως ούτε ο παγκόσμιος αντικαπιταλισμός θα τα διορθώσει.

Της Megan McArdle

Powered by: