Αριστοτέλης Ωνάσης: 50 χρόνια από τον θάνατο του ναυτέληνα που διαμόρφωσε το μοντέλο διαχείρισης της ναυτιλιακής εταιρείας

Εφέτος συμπληρώθηκαν, εκατόν δέκα εννέα χρόνια από την γέννηση και πενήντα χρόνια από τον θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση.

Του ανθρώπου που με διορατικότητα διαμόρφωσε, από την δεκαετία του ’50, το μοντέλο διαχείρισης της ναυτιλιακής εταιρείας που μέχρι σήμερα όλοι οι εφοπλιστές, πλοιοκτήτες και επενδυτικά σχήματα το εφαρμόζουν.

Στην πρόσφατη τελετή εισαγωγής στο Greek Shipping Hall of Fame, έγινε ιδιαίτερη αναφορά στον Αριστοτέλη Ωνάση, από την καθηγήτρια και ερευνήτρια της επαγγελματικής του δραστηριότητας, Τζελίνας Χαρλαύτη.

Η Τζελίνα Χαρλαύτη μίλησε για τις επτά μεγάλες αποφάσεις της ζωής του και την αρχιτεκτονική δομή των εταιρειών του, ενώ επισήμανε ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ποτέ δεν έμεινε πάνω από μία εβδομάδα σε μια χώρα, την δεκαετία του ’60, όπου διατηρούσε 200 εταιρείες, διασκορπισμένες σε πολλές χώρες.

Ορισμένα βασικά στοιχεία από τη ζωή του Αριστοτέλη Ωνάση

Υπάρχουν μαρτυρίες και έγγραφα ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1906. Βέβαια υπάρχει καταχωρημένο έγγραφο ότι η ημερομηνία γέννησης του έγινε το έτος 1900. Όμως σχεδόν όλοι αποδέχονται ως ημερομηνία γέννησης του την 15η Ιανουαρίου 1906.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, θεωρείται ως ο μεγαλύτερος Έλληνας εφοπλιστής. Ξεκίνησε την επιχειρηματική του δραστηριότητα από την Αργεντινή, όπου κατέφυγε ως μετανάστης.

Έγινε θρύλος, πρότυπο για κάθε νέο άνθρωπο.

Η φράση “θα γίνω Ωνάσης” ακούγονταν συχνά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη και πατέρας του ήταν ο Σωκράτης Ωνάσης και η μητέρα του ήταν η Πηνελόπη Δολόγλου. Η καταγωγή της οικογένειας ήταν από το Μουταλάσι της Καππαδοκίας.

Τα πολεμικό γεγονότα που ακολούθησαν την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, συμπαρασύρει σε οικονομική καταστροφή την οικογενειακή επιχείρηση.

Ο πατέρας του, Σωκράτης Ωνάσης, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε κατόπιν ενεργειών του Αριστοτέλη, για τις οποίες έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά.

Ο αναγκαστικός ξεριζωμός της οικογένειας από την Σμύρνη ήταν αναπόφευκτος. Η εγκατάσταση της στην Αθήνα έγινε με περιπετειώδη τρόπο. Πρώτα εγκαταστάθηκε ο πατέρας του, η μητέρα του και η αδελφή του. Μετά από λίγο καιρό ήρθε στην Αθήνα και ο Αριστοτέλης, αφού κατόρθωσε να διαφύγει από τη Σμύρνη με διάφορους τρόπους.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, εργάζεται αρχικά ως κλητήρας στην εφημερίδα “Ελεύθερος Λόγος”.Το επόμενο έτος, το 1923, ο Αριστοτέλης μετανάστευσε στη Λατινική Αμερική, με ένα διαβατήριο Νάνσεν, δηλαδή με διαβατήριο χωρίς εθνικότητα, που δίνονταν στους απάτριδες.

Ναυτολογήθηκε ως ναύτης στο πλοίο “Ηλίας Κουλουκουντής”, που μετέβη πρώτα στη Νάπολη της Ιταλίας. Από το ιταλικό αυτό λιμάνι επιβιβάστηκε στο πλοίο Tomaro di Savoia, με το οποίο έφτασε στις 21 Σεπτεμβρίου 1923 στο Μπουένος Άιρες.

Η Αργεντινή είναι η χώρα που τον φιλοξένησε. Εργάστηκε στην αρχή ως νυχτερινός τηλεφωνητής στην εταιρεία United Telecom. Εκτός από την νυχτερινή του απασχόληση, ξεκίνησε και τις εισαγωγές καπνού. Στο εμπόριο τσιγάρων συνεργάστηκε με τα ξαδέρφια του Νίκο και Κωνσταντίνο Κονιαλίδη.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, επινόησε τα τσιγάρα για τις γυναίκες και συνέβαλε στην αύξηση της κατανάλωσης των ανατολικών καπνών από το 10% στο 35%. Το εφεύρημα του ήταν το τσιγάρο με ροζ άκρη για τις κυρίες.

Η προμήθεια που εισέπραττε ήταν 5% από τις πωλήσεις καπνού και μέσα σε δύο χρόνια αποκόμισε 100.000 δολάρια.

Στη σύντομη βιογραφία του για τα πρώτα επαγγελματικά βήματα του Αριστοτέλη Ωνάση, το “Ίδρυμα Ωνάση”, αναφέρει:

“Γιος ευκατάστατου καπνεμπόρου, με επαρκή εκπαίδευση στις ξένες γλώσσες και σε εμπορικές πρακτικές από την Ευαγγελική Σχολή της κοσμοπολίτικης Σμύρνης, θα ξεκινήσει στο Μπουένος Άιρες την επιχειρηματική του καριέρα. Για λίγους μήνες δουλεύει ως νυχτερινός χειριστής τηλεφωνικού κέντρου και το 1924, σε συνεργασία με τον πατέρα του και τον θείο του, που έχουν στήσει εντωμεταξύ εμπορική εταιρεία εξαγωγών καπνών στον Πειραιά, ο Αριστοτέλης Ωνάσης δημιουργεί την εμπορική εταιρεία Aristoteles S. Onassis Import-Export.

Τα ανατολικά καπνά που εισήγαγε η οικογένεια Ωνάση στο Μπουένος Άιρες ήταν ελαφρύτερα από τα κουβανέζικα και τα βραζιλιάνικα που χρησιμοποιούνταν στην αγορά και στην καπνοβιομηχανία της Αργεντινής.

Με αυτό τον ελαφρύτερο καπνό ο Αριστοτέλης Ωνάσης δημιουργεί μια μικρή βιοτεχνία, στοχεύοντας σε μια νέα εξειδικευμένη αγορά, των γυναικών καπνιστριών, εκδηλώνοντας έτσι το επιχειρηματικό του δαιμόνιο. Ας μη λησμονούμε ότι ο μεσοπόλεμος είναι η περίοδος ανόδου του φεμινιστικού κινήματος και της χειραφέτησης των γυναικών, που καπνίζουν για να την επιδείξουν. Το 1932 έχει συγκεντρώσει ένα μικρό κεφάλαιο, το σεβαστό ποσό των 50.000 λιρών Αγγλίας”.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε γνωστός στους κοσμικούς κύκλους του Μπουένος Άιρες. Το 1928, η Ελληνική κυβέρνηση του ανέθεσε να διαπραγματευτεί μια διακρατική συμφωνία με την κυβέρνηση της Αργεντινής. Αμέσως μετά, το 1931, έγινε γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην Αργεντινή.

Σύντομα, ο Αριστοτέλης Ωνάσης, δημιούργησε μια βιομηχανία που κατασκεύαζε τσιγάρα και άλλα προϊόντα. Σε ηλικία 25 ετών είχε αποταμιεύσει ένα εκατομμύριο δολάρια.

Το 1932, χρονιά που πεθαίνει και ο πατέρας του, πήρε την μεγάλη απόφαση που θα του αλλάξει τη ζωή του και σχεδιάζει την είσοδο του στη ναυτιλία. Εργάστηκε έξι μήνες στο Λονδίνο, στο γραφείο των εφοπλιστών από την Ιθάκη, αδελφών Δρακούλη και το 1933, μεσούσης της παγκόσμιας ύφεσης, αγοράζει από την Καναδική Εταιρεία Ατμόπλοιων δύο φορτηγά πλοία των 5.500 κόρων ολικής χωρητικότητας (κοχ) ή 8.500 τόνων νεκρού βάρους, που ήταν δεμένα στον ποταμό Σαιντ Λώρενς, για 3.775 λίρες στερλίνες έκαστο.

Το ίδιο έτος σε ηλικία 32 ετών, αγόρασε έξι φορτηγά πλοία, από μια Καναδική εταιρεία στην τιμή των 120.000 δολαρίων.

Το πρώτο του πλοίο το ονόμασε «Καλλιρόη» και στα άλλα δύο τους έδωσε τα ονόματα των γονιών του. Τα «Ωνάσης – Πηνελόπη» και «Ωνάσης – Σωκράτης» ξεκινούν το ταξίδι στους εμπορικούς δρόμους της υφηλίου.

Στη συνέχεια, η αυξανόμενη ζήτηση για πετρέλαιο τον ωθεί στα τάνκερ. Είναι ο πρώτος Έλληνας που διορατικά διαπίστωσε το μέλλον των μεταφορών είναι στα πετρελαιοειδή και απέκτησε το πρώτο του δεξαμενόπλοιο.

Οι υπολογισμοί του έδειξαν ότι ένα δεξαμενόπλοιο χωρητικότητας 15.000 τόνων θα έχει πολύ μικρότερο λειτουργικό κόστος σε σύγκριση με εκείνα των 9.000 τόνων που κατασκευάζονταν εκείνη την εποχή.

Το 1938 ναυπηγεί στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας το πρώτο του δεξαμενόπλοιο, το «Άριστον», εκτοπίσματος 15.000 τόνων. Είναι το μεγαλύτερο τάνκερ του κόσμου.

Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το τρίτο του δεξαμενόπλοιο βρίσκεται στα τελικά στάδια ναυπήγησης στη Σουηδία. Η απόφαση όμως των ουδέτερων Σουηδών να ακινητοποιήσουν πολλά ξένα πλοία, ανάμεσά τους και το «Άριστον», που βρίσκεται δεμένο στη Στοκχόλμη, θα τον αιφνιδιάσει αλλά δεν θα τον αποτρέψει να συνεχίσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα.

Το 1940 εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη, από όπου διαχειρίζεται τον στόλο του, που αποτελείται από τέσσερα δεξαμενόπλοια: το «Καλλιρόη»», το «Άρτεμις», το «Αντιόπη» και το «Αριστοφάνης».

Η νομοθεσία περιορίζει σε Αμερικανούς πολίτες την ιδιοκτησία των δεξαμενόπλοιων τύπου Τ2, τα επονομαζόμενα και «Λίμπερτυ», που ναυπηγήθηκαν μαζικά στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου για τις αυξημένες ανάγκες ανεφοδιασμού των Συμμάχων.

Όμως, ο Αριστοτέλης Ωνάσης εξασφαλίζει τον έλεγχο μιας νέας εταιρείας που αγοράζει τέσσερα Τ2 και επωφελείται από την ανοδική πορεία της αγοράς που προκαλείται από το άλμα της τιμής των καυσίμων τον χειμώνα του 1947.

Το 1945 ο στόλος του αποτελείται από έξι πλοία των 51.318 κοχ. Το 1955 τον έχει εκτινάξει και δεκαπενταπλασιάσει, σε 77 πλοία των 791.324 κοχ, κατακτώντας την κορυφή της ελληνικής αλλά και της διεθνούς πλοιοκτησίας.

Το 1952 ιδρύει την Olympic Maritime.

Το 1953 ναυπηγεί στο Αμβούργο το πρώτο υπερδεξαμενόπλοιο 46.000 τόνων και θα του δώσει το όνομα της πρώτης συζύγου του Αθηνάς (Τίνας) Ωνάση.

Είναι η μικρή κόρη του μεγαλύτερου τότε Έλληνα εφοπλιστή, Σταύρου Λιβανού από τη Χίο. Με την Τίνα παντρεύτηκαν το 1946 στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας στη Νέα Υόρκη. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Αλέξανδρο, το 1948 και την Χριστίνα, το 1950.

Ανάμεσα στα έτη 1950 και 1956, ο Αριστοτέλης Ωνάσης άρχισε να δραστηριοποιείται στην φαλαινοθηρία στα ανοιχτά της δυτικής ακτής της Νότιας Αμερικής, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.

Μόνο στο πρώτο ταξίδι των πλοίων του κέρδισε 4,5 εκατομμύρια δολάρια. Παρά τους διεθνείς περιορισμούς, ο Αριστοτέλης Ωνάσης συνέχισε την φαλαινοθηρία μέχρι που τα πλοία ακινητοποιήθηκαν από την κυβέρνηση του Περού και στη συνέχεια πουλήθηκαν.

Τον Ιανουάριο του 1954 ο Αριστοτέλης Ωνάσης υπογράφει μια συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, η οποία αιφνιδίασε τους ανταγωνιστές του.

Το 1953 αποκτά τον έλεγχο της Εταιρείας Θαλασσίων Λουτρών του Μόντε Κάρλο, στην οποία ανήκουν το Καζίνο του Μόντε Κάρλο, ξενοδοχεία, θέατρα και άλλα ακίνητα.

Το 1956 αγοράζει από το ελληνικό Δημόσιο το προνόμιο εκμετάλλευσης του αποδυναμωμένου εθνικού αερομεταφορέα Τ.Α.Ε. και ιδρύει την Ολυμπιακή Αεροπορία. Είναι ο ένας από τους δύο ιδιώτες στον κόσμο με δική τους αεροπορική εταιρεία. Ο άλλος είναι ο Αμερικανός επιχειρηματίας Howard Hughes, που κατέχει την TWA.

Η εταιρεία λειτούργησε στις 6 Απριλίου 1957, με προδιαγραφές εξυπηρέτησης επιβατών που σήμερα θεωρούνται αδιανόητες, λόγω κόστους. Πολύ γρήγορα η Ολυμπιακή ανοίγει τα φτερά της στις πέντε ηπείρους και γίνεται μία από τις ασφαλέστερες αεροπορικές εταιρείες στον κόσμο.

Το 1963 ο Ωνάσης αγοράζει τον Σκορπιό, ένα μικρό, άγονο και άνυδρο νησί απέναντι από τη Λευκάδα. Το μεταμορφώνει στον ιδιωτικό του επίγειο παράδεισο, με δενδροφυτεύσεις, ξενώνες, λιμάνια, παραλίες και μία φάρμα.

Σήμερα ανήκει σε Ρώσο μεγιστάνα. Αλλά και η θρυλική του θαλαμηγός “Χριστίνα” πουλήθηκε και ταξιδεύει σήμερα ως μικρό κρουαζιερόπλοιο.

Ο γάμος του με την Αθηνά Λιβανού έληξε επίσημα το 1960. Θα συνδεθεί με μακροχρόνιο και θυελλώδη δεσμό με τη μεγάλη ντίβα της όπερας Μαρία Κάλλας και το 1968 αιφνιδιάζει εκ νέου την υφήλιο νυμφευόμενος στον Σκορπιό τη Jacqueline Bouvier Kennedy, χήρα του δολοφονηθέντος Αμερικανού προέδρου John F. Kennedy.

Το 1965 έχει διπλασιάσει τον στόλο του φτάνοντας τα 1,5 εκατ. κόρους, διατηρώντας σχεδόν τον ίδιο αριθμό πλοίων, ενώ το 1975 σχεδόν τον έχει διπλασιάσει και πάλι φτάνοντας τους 2,5 εκατ. κόρους.

Στις 24 Ιανουαρίου 1973, ο γιος του Αλέξανδρος χάνει τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα στο Ελληνικό, σε ηλικία μόλις 25 ετών. Ο πρόωρος και αδόκητος θάνατός του επιφέρει στον Αριστοτέλη Ωνάση βαρύτατο πλήγμα, από το οποίο δεν θα συνέλθει ποτέ.

Στο τέλος του έτους 1974, ο Ωνάσης καταγγέλλει τη σύμβαση με το ελληνικό Δημόσιο και στις 4 Αυγούστου 1975, μετά τον θάνατό του, η Ολυμπιακή Αεροπορία μεταβιβάζεται στο ελληνικό Δημόσιο.

Πεθαίνει, στις 15 Μαρτίου 1975, στο αμερικανικό νοσοκομείο του Παρισιού. Θα ταφεί στον Σκορπιό, όπου είχε ταφεί ο γιος του και η αδελφή του Άρτεμη. Εκεί θα τους ακολουθήσει αργότερα και η κόρη του Χριστίνα, η οποία αφήνει την τελευταία πνοή της στις 19 Νοεμβρίου 1988, στο Μπουένος Άιρες.

Το 2000, η μεγάλη ναυτική εφημερίδα Lloyd’s List του Λονδίνου τον ανακήρυξε ως την «κορυφαία προσωπικότητα της παγκόσμιας ναυτιλίας για τον 20ό αιώνα».

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα αφήσει στη χειρόγραφη διαθήκη του εντολή για τη δημιουργία, στη μνήμη του γιου του, κοινωφελούς ιδρύματος με το όνομα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».

Οι εκτελεστές της διαθήκης του, ανάμεσά τους και στενοί συνεργάτες του, θα προβούν στις ενέργειες για να πραγματωθεί η τελευταία του επιθυμία. Έδρα του Ιδρύματος ορίζεται η Βαντούζ του Λιχτενστάιν. Όρος της διαθήκης είναι το Κοινωφελές Ίδρυμα να αντλεί τους πόρους του από ένα Επιχειρηματικό Ίδρυμα, το οποίο θα λειτουργεί παράλληλα.

Ο μοναδικός απόγονος του Αριστοτέλη Ωνάση, είναι η Αθηνά Ωνάση – Ρουσέλ, κόρη της Χριστίνας Ωνάση, η οποία γεννήθηκε το 1985.

Οι σημαντικότερες διαπιστώσεις από την επιχειρηματική ζωή του Αριστοτέλη Ωνάση

Πρώτη διαπίστωση: Η επαγγελματική του δραστηριότητα αρχίζει από το έτος 1924, δύο χρόνια μετά την Μικρασιατική καταστροφή και ολοκληρώνεται με τον θάνατο του το 1975. Με άλλα λόγια, για μισό αιώνα, και συγκεκριμένα για 51 έτη, ασχολήθηκε με το εμπόριο καπνού, τσιγάρων, διάφορες άλλες επιχειρηματικές κινήσεις και βεβαίως με τη ναυτιλία.

Δεύτερη διαπίστωση: Η οικονομική εκτόξευση και η τεράστια επέκταση σε επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και δράσεις έγινε ανάμεσα στο 1954 και το 1975.

Τρίτη διαπίστωση: Αρχικά ασχολήθηκε με το εμπόριο καπνού που ήταν και η κύρια απασχόληση της οικογένειας του στη Σμύρνη.

Τέταρτη διαπίστωση: Η είσοδος του στη ναυτιλία έγινε το έτος 1932 με δύο ατμόπλοια από “δεύτερο χέρι”, τα οποία ταξίδευαν με ελληνική σημαία και με έδρα της ναυτιλιακής του επιχείρησης τον Πειραιά.

Πέμπτη διαπίστωση: Το έτος 1938 έγκαιρα διέγνωσε ότι το μέλλον της ναυτιλίας ήταν οι μεταφορές πετρελαίου και αγόρασε το πρώτο του δεξαμενόπλοιο, το οποίο ήταν και το πρώτο που απέκτησε Έλληνας εφοπλιστής.

Έκτη διαπίστωση: Το έτος 1958 επένδυσε στα μεγάλης χωρητικότητας δεξαμενόπλοια.

Έβδομη διαπίστωση: Εμπνεύστηκε και σχεδίασε μια δική του αρχιτεκτονική δομή ναυτιλιακής εταιρείας, που έμελε να αλλάξει την παγκόσμια ναυτιλιακή επιχείρηση. Αξιοποιώντας την νομοθεσία των σημαιών Λιβερίας και Παναμά, διαμόρφωσε ένα δίκτυο ναυτιλιακών εταιρειών σε μεγάλο αριθμό χωρών και πόλεων του κόσμου.

Ουσιαστικά, μέσα σε ένα ασταθές γεωστρατηγικό περιβάλλον και σε συνθήκες ψυχρού πολέμου, μετρίασε τους κινδύνους, που υπήρχαν αν συγκέντρωνε όλες τις εταιρείες σε μία χώρα και σε μία σημαία. Καθιέρωσε, κάθε πλοίο και μία εταιρεία, τις οποίες διαχειρίζονταν άλλες εταιρείες, σε μια πυραμίδα, όπου η μητρική έλεγχε όλες τις θυγατρικές.

Όγδοη διαπίστωση: Επέκτεινε τις δραστηριότητες του και εκτός ναυτιλίας, όπως η επένδυση στο Μόντε Κάρλο και στις αεροπορικές μεταφορές.

Ένατη διαπίστωση: Επιδίωκε και διατηρούσε άριστες σχέσεις με τις κυβερνήσεις στις περισσότερες χώρες που λειτουργούσε επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από το πολιτικό καθεστώς που επικρατούσε στις χώρες αυτές.

Δέκατη διαπίστωση: Ίδρυσε το Ίδρυμα Ωνάση, στο οποίο εκχώρησε την μισή του περιουσία, αυτή που θα κατέληγε στον Αλέξανδρο Ωνάση αν ήταν στη ζωή. Το άλλο μισό το παραχώρησε στην κόρη του Χριστίνα και τώρα η περιουσία αυτή ανήκει στην Αθηνά Ωνάση. Η ιδιοφυής πρόβλεψη του είναι ότι ανέθεσε το Ίδρυμα σε έμπιστους συνεργάτες του και όχι στους κληρονόμους του και αυτό είναι κάτι που ίσως τον δικαίωσε.