Η Μεσόγειος είναι ξανά μία θάλασσα πολιτικών αναταραχών

Μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, βρέθηκε με έλλειψη στρατιωτικού εξοπλισμού. Τότε βγήκε μπροστά ο Μουαμάρ Καντάφι, και τέσσερα τουρκικά εμπορικά αεροσκάφη DC-9 με ξεριζωμένα τα καθίσματα φορτώθηκαν με ρουκέτες από τα λιβυκά αποθέματα οπλισμού αμερικανικής κατασκευής. Αρνήθηκε οποιαδήποτε πληρωμή.

«Δεν μπορώ ποτέ να ξεχάσω τη φιλία που έδειξε ο Καντάφι σε μια πολύ δύσκολη στιγμή», διηγήθηκε ο συνταξιούχος Τούρκος διπλωμάτης Taner Baytok σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Hurriyet . «Το περιγράφω ως χρέος ευγνωμοσύνης».

Ο Baytok τα θυμόταν αυτά το 2011, το έτος που ανατράπηκε ο ηγέτης της Λιβύης και η χώρα εισήλθε σε μια νέα εποχή χάους. Τώρα η Τουρκία βρίσκεται σε άνοδο και η Λιβύη είναι ένα διχασμένο, πληγωμένο από τον πόλεμο κέλυφος. Ωστόσο, οι δεσμοί αυτοί αναζωπυρώνονται, αναφλέγοντας μια περιοχή που ακόμα επουλώνει τις πληγές της από τα καθοριστικά γεγονότα πριν από περίπου μισό αιώνα.

Η δέσμευση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να στείλει στρατεύματα για την ενίσχυση της κυβέρνησης που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη στη Λιβύη διαταράσσει τη λεπτή ισορροπία εξουσιών στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς κράτη διαγκωνίζονται πάνω ​​από τους τεράστιους πόρους υδρογονανθράκων στα ύδατα γύρω από το διαιρεμένο νησί της Κύπρου.

Μια ναυτιλιακή συμφωνία που υπογράφηκε το Νοέμβριο με την υπο πολιορκία κυβέρνηση του Λίβυου πρωθυπουργού Φαγέζ αλ Σάρατζ επέτρεψε στην Τουρκία να διεκδικήσει δικαιώματα σε τμήματα των υδάτων που η Αθήνα λέει ότι είναι ελληνικά βάσει του διεθνούς δικαίου.

Η διαβεβαίωση του Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα ότι θα αρχίσει να εκδίδει άδειες εξερεύνησης σε διεκδικούμενα ύδατα με βάση τα νέα θαλάσσια σύνορα έφερε τις εντάσεις σε νέα επίπεδα – διακινδυνεύοντας μια απότομη κλιμάκωση σε μια ήδη ταραγμένη περιοχή με ιστορικό αμερικανικής, ρωσικής, και πιο πρόσφατα κινεζικής εμπλοκής.

Ο Ερντογάν υποστηρίζει ότι η Τουρκία προσπαθεί να γίνει ένας παγκόσμιος ενεργειακός κόμβος και «δεν έχει ποτέ επιδιώξει περιφερειακές εντάσεις». Ωστόσο, οι περιφερειακές διαμάχες «βράζουν» όπως και να’χει.

Η Αίγυπτος, η οποία κατέχει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, προειδοποίησε για «επιπτώσεις» απέναντι σε μέτρα που παραβιάζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου πάνω στους πόρους της και «απειλούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα» της περιοχής.

Η Κύπρος, που διχοτομήθηκε το 1974 και το βόρειο τμήμα της αναγνωρίζεται ως ξεχωριστό κράτος μόνο από την Τουρκία, προχώρησε ακόμη περισσότερο: «Η Τουρκία μετατρέπεται σε πειρατικό κράτος στην ανατολική Μεσόγειο», ανακοίνωσε την Κυριακή το υπουργείο Εξωτερικών.

Η Κύπρος έχει τη στήριξη της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Γαλλίας στη στάση της απέναντι στην Τουρκία, σύμφωνα με ανώτερους αξιωματούχους της κυπριακής κυβέρνησης που ζήτησαν να μην κατονομαστούν λόγω της έντονης πολιτικής ευαισθησίας του θέματος.

Η Γαλλία, η οποία επέδειξε τις ναυτικές της ικανότητες στην ανατολική Μεσόγειο αποστέλλοντας μία φρεγάτα το φθινόπωρο, πρόκειται να αποστείλει το αεροπλανοφόρο της Charles de Gaulle στην περιοχή σε μια επίδειξη δύναμης, δήλωσε ο αξιωματούχος. Οι Σαουδάραβες είναι επίσης συμπαθούντες, καθώς αισθάνονται επίσης ότι απειλούνται από τις επεκτατικές φιλοδοξίες της Τουρκίας, είπε το ίδιο πρόσωπο.

Στην Ελλάδα, ο κόσμος συζητά για τις δραστηριότητες του ανατολικού γείτονα και ιστορικού ανταγωνιστή, στο δρόμο, στις στάσεις των λεωφορείων και στις καφετέριες, βλέποντας τις τελευταίες κινήσεις του Ερντογάν ως ένα ακόμα επεισόδιο σε μια μακρά σειρά τουρκικών προκλήσεων.

Αν και δεν φοβούνται έναν άμεσο πόλεμο, θεωρούν ότι ένα συμβάν με πολεμικα πλοία είναι λογικό, με τον κίνδυνο στρατιωτικής εμπλοκής να αποτελεί απειλή για την οικονομία ακριβώς τη στιγμή που η χώρα επιτέλους εξέρχεται από μια κρίση που κράτησε μία δεκαετία. Οι δύο χώρες, αμφότερες μέλη του ΝΑΤΟ, έφτασαν το 1996 κοντά σε σύρραξη για ένα ζεύγος ακατοίκητων νησιών στο Αιγαίο.

Το πρόσφατο σχόλιο του Ερντογάν ότι η Τουρκία και η Λιβύη πρέπει να γνωμοδοτήσουν σχετικά με «οποιαδήποτε δραστηριότητα εξερεύνησης ή κατασκευή αγωγού» σε περιοχές μεταξύ των δύο χωρών – που περιλαμβάνουν ουσιαστικά όλη την ανατολική Μεσόγειο – έχει επίσης συνέπειες σε ενεργειακούς κολοσσούς, συμπεριλαμβανομένης της ιταλικής εταιρείας Eni. Η εταιρεία αρνήθηκε να σχολιάσει.

Η μάχη επιρροής είναι αποτέλεσμα ενός κενού ενεργειών που προκαλείται από την αποδέσμευση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, σύμφωνα με τον Κύπριο αξιωματούχο, ο οποίος δήλωσε ότι όλοι οι περιφερειακοί παίκτες προσπαθούν να γεμίσουν το κενό.

Οι ενέργειες της Άγκυρας σε μια περιοχή που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής έρχονται σε μια εποχή μετατόπισης της παγκόσμιας ισχύος, καθώς οι ΗΠΑ περιορίζουν τη δέσμευσή τους στο εξωτερικό και η Ρωσία μπαίνει μπροστά. Αυτή η δυναμική παρέχει στον Ερντογάν ένα άνοιγμα για να αναζωογονήσει την παλαιότερη επιρροή της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο με έναν ισχυρό νέο σύμμαχο – τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Ο Ερντογάν φιλοξένησε τον Ρώσο πρόεδρο στην Κωνσταντινούπολη στις 8 Ιανουαρίου για να εγκαινιάσει τον αγωγό TurkStream, ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας.

Ο Ερντογάν και ο Πούτιν υποστηρίζουν αντιμαχόμενες πλευρές στη σύγκρουση της Λιβύης, αν και προσπαθούν τώρα να διαπραγματευτούν μια κατάπαυση του πυρός και στη συνέχεια να δρέψουν τις ανταμοιβές. Μετά την αποτυχία να φέρουν τον στρατιωτικό διοικητή της Λιβύης Χαλίφα Χάφταρ στη Μόσχα και στη συνέχεια στο Βερολίνο, οι συνομιλίες θα μεταφερθούν στη Γενεύη.

«Ο Ερντογάν θέλει τη ρωσική στήριξη για τη ναυτιλιακή συμφωνία της Τουρκίας, γι ‘αυτό θέλει ο Πούτιν να τον βοηθήσει να σώσει την κυβέρνηση της Τρίπολης από την ήττα», δήλωσε ο Γκιργκόρι Λουκιάνοφ, ειδικός επί της Λιβύης στο ρωσικό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων. «Η Ρωσία δεν θα χάσει τίποτα εάν η Τουρκία προωθήσει τα συμφέροντά της», ενώ οποιεσδήποτε κυρώσεις για την Τουρκία θα την οδηγήσουν απλώς πιο κοντά στη Μόσχα, είπε. «Είναι win-win για τη Ρωσία».

Η συμμαχία της Τουρκίας με τη Μόσχα είναι ήδη εμφανής μέσω της αγοράς από τον Ερντογάν ενός ρωσικού συστήματος πυραύλων S-400, παρά τις αντιδράσεις από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, προσδίδει τώρα μια νέα διάσταση στις ιστορικές περιφερειακές αντιπαλότητες, με το έργο του EastMed που θα μεταφέρει ισραηλινό υπεράκτιο φυσικό αέριο στην Ευρώπη – παρακάμπτοντας την Τουρκία – να ενεργεί ως αλεξικέραυνο.

Η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία αυτή τη χρονιά με το Ισραήλ και την Κύπρο για την κατασκευή του αγωγού. Το Κέντρο Ενεργειακής Στρατηγικής και Έρευνας Πολιτικής της Τουρκίας απέρριψε το έργο ως «μη συνεκτικό» και την τελετή υπογραφής στην Αθήνα ως μια αναποτελεσματική προσπάθεια αντίδρασης στη συμφωνία της Τουρκίας με τη Λιβύη.

Το Ισραήλ, το οποίο δημοσίως αντιτάχθηκε στη θαλάσσια συμφωνία της Τουρκίας με τη Λιβύη, παρακολουθεί τις εξελίξεις με κάποια ανησυχία, αλλά δεν ανησυχεί ακόμη σημαντικά για τις κινήσεις της Τουρκίας, σύμφωνα με ένα πρόσωπο εξοικειωμένο με το σκεπτικό της κυβέρνησης. Η Τουρκία θέλει να είναι ο διάδρομος για την μεταφορά αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη και παρόλο που το Ισραήλ πιέζει για τον αγωγό EastMed, δεν έχει ακόμη αποδειχθεί ότι είναι οικονομικά βιώσιμος, δήλωσε ο ίδιος, προσθέτοντας ότι το Ισραήλ θα μπορούσε πάντα να πουλάει φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω αιγυπτιακών μονάδων LNG.

Έχουν πραγματοποιηθεί συνομιλίες χαμηλού επιπέδου μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας για την επανέναρξη των συζητήσεων για το φυσικό αέριο, δήλωσε ο άνθρωπος, ο οποίος σημείωσε ότι εν τω μεταξύ ο Ερντογάν δήλωσε ότι δεν υπάρχει τέτοια εν εξελίξει διαπραγμάτευση. Το Ισραήλ παραμένει σε εγρήγορση όσον αφορά στην Τουρκία, ωστόσο, είπε το πρόσωπο, ζητώντας να μην κατονομάζεται καθώς μιλούσε για εμπιστευτικές επαφές.

Τον Δεκέμβριο, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε νομοθεσία για την ενίσχυση της ασφάλειας και της ενεργειακής συνεργασίας στην ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης του EastMed. Η νομοθεσία καλεί το υπουργείο Εξωτερικών να δίνει αναφορές για τους στόχους ασφάλειας, πολιτικής και ενέργειας της Ρωσίας στην περιοχή και εξουσιοδοτεί τις ΗΠΑ να παράσχουν βοήθεια ασφάλειας στην Κύπρο και την Ελλάδα.

Το κρατικό Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων ανέφερε την Τετάρτη, επικαλούμενο αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ότι το υπουργείο ανησυχεί βαθύτατα για τις αναφορές περί ερευνητικής δραστηριότητας της Τουρκίας στα ύδατα της Κύπρου. Ο Σεργκέι Λαβρόφ, κορυφαίος διπλωμάτης της Ρωσίας και υπουργός Εξωτερικών επί 16 χρόνια, έχει κατηγορήσει στο παρελθόν τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ για την ενίσχυση της στρατιωτικής τους παρουσίας στην περιοχή «με ανοιχτά αντιρωσικό τρόπο».

Αυτά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα θέτουν και πάλι την Κύπρο στο επίκεντρο των γεωπολιτικών εντάσεων.

Το νησί έχει επιχειρήσει να διατηρήσει καλές σχέσεις τόσο με την ανατολή όσο και με τη δύση. Πρώην βρετανική αποικία, έχει μια βρετανική αεροπορική βάση που χρησιμοποιείται επίσης και από αμερικανικές μονάδες. Οι τράπεζές της αποτελούν από καιρό καταφύγιο για ρωσικό χρήμα, με τον Πούτιν να παρέχει βοήθεια στο νησί κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Ο Λαβρόφ πρόκειται να την επισκεφθεί τον Μάρτιο, ενώ ο Αμερικανός ομόλογός του, υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, αναμένεται κάποια στιγμή αυτή την άνοιξη.

Οι συνομιλίες για την επανένωση του διεθνώς αναγνωρισμένου ελληνόφωνου νότου και του τουρκικού βορρά κατέρρευσαν το 2017 και το νησί παραμένει διχασμένο από μια περιπολούμενη από τον ΟΗΕ νεκρή ζώνη που είναι γνωστή ως «πράσινη γραμμή». Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στα κυπριακά ύδατα είχε θεωρηθεί το κλειδί για το ξεκλείδωμα των προσπαθειών επανένωσης.

Αλλά μετά την κατάρρευση των τελευταίων συνομιλιών, η Τουρκία απέστειλε δύο πλοία γεωτρήσεων στα κυπριακά ύδατα, τα Φατίχ και Γιάβουζ – αμφότερα ονόματα Οθωμανών σουλτάνων – και εμπόδισε την πρόσβαση σε αυτήν που θεωρεί ως αποκλειστική οικονομική ζώνη της.

Η στήριξη των ΗΠΑ είναι ευπρόσδεκτη, αλλά δεν καθησυχάζει τις περιφερειακές ανησυχίες, εν μέρει λόγω της διαφαινόμενης χαλαρής προσέγγισης του Ντόναλντ Τραμπ απέναντι στον Πούτιν και τον Ερντογάν. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης, έθιξε τις «απαράδεκτες» προκλήσεις της Τουρκίας σε συνάντηση με τον Τραμπ στο Λευκό Οίκο αυτόν το μήνα.

Η ιστορία προσφέρει επίσης ένα ανησυχητικό προηγούμενο. Το 1974, οι ΗΠΑ παρέλειψαν να παρέμβουν όταν η Τουρκία εισέβαλε στη βόρεια Κύπρο. Παρά τη διασφάλιση της κυπριακής ουδετερότητας στον Ψυχρό Πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση χαιρέτισε την εισβολή ως αποσταθεροποιητικό παράγοντα για το ΝΑΤΟ.

Τώρα, οι Ρώσοι θα μπορούσαν να έχουν μία παρόμοια δικαιολογία για να καλωσορίσουν οποιαδήποτε τουρκική κίνηση κατά της Κύπρου. Υπάρχουν και άλλοι παραλληλισμοί. Όπως επισημαίνουν οι Κύπριοι, ο λόγος για το αμερικανικό άλλοθι τότε υπό τον Ρίτσαρντ Νίξον ήταν ανησυχητικά παρόμοιος με τον σημερινό: ένας πρόεδρος μπλεγμένος σε διαδικασία παραπομπής.