Angela Gulbenkian Photographer: Bruno Simão
Για πολλούς το όνομα «Γκιουλμπενκιάν» είναι συνώνυμο της κουλτούρας και της χλιδής. Έξι δεκαετίες μετά τον θάνατό του, ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν, ένα λιοντάρι της πρώιμης πετρελαϊκής εποχής, ζει μέσα από το ιδιωτικό ίδρυμα των 3,6 δισ. δολαρίων και το πολυτελές μουσείο καλών τεχνών που φέρουν το όνομά του.
Είναι λογικό λοιπόν που η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν, η οποία παντρεύτηκε τον δισέγγονο του Καλούστ, ενεπλάκη στον γεμάτο χρήμα κόσμο της τέχνης της Ευρώπης. Τη μία στιγμή πόζαρε για φωτογραφίες μαζί με τον καλλιτέχνη Ai Weiwei και την άλλη διαπραγματευόταν συμφωνίες εκατομμυρίων δολαρίων για έργα τέχνης.
Όμως τώρα κάποιοι έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται: Είναι η Άντζελα Γιουλμπενκιάν όλα όσα δείχνει;
Ένας σύμβουλος τέχνης την κατηγόρησε για απάτη. Σε μήνυσή του, ισχυρίζεται ότι η εταιρεία του πλήρωσε την Γκιουλμπενκιάν σχεδόν 1,4 εκατ. δολάρια για ένα γλυπτό της Yayoi Kusama που δεν παρέλαβε ποτέ. Έγγραφα της δικογραφίας, καθώς και μαρτυρίες ανθρώπων που γνωρίζουν την Γκιουλμπενκιάν, υποδεικνύουν ότι πολλοί πίστευαν ότι συνεργαζόταν με τα δύο διακεκριμένα πορτογαλικά ιδρύματα με το όνομα του Καλούστ Γκιουλμπενκιάν. Όμως δεν ήταν έτσι.
Και μετά αυτό: σε πρόσφατη ένορκη κατάθεσή της, η Γκιουλμπενκιάν είπε ότι έχει ένα πολύ μικρό χρηματικό ποσό στην τράπεζα.
Η ιστορία εκτείνεται από το Λονδίνο ως το Μόναχο και από το Χονγκ Κονγκ ώς τη Λισαβόνα, έδρα του ιδρύματος και του μουσείου Γκιουλμπενκιάν. Αν και η ιστορία εξακολουθεί να ξετυλίγεται, έχει ήδη εκθέσει μία δυσάρεστη αλήθεια για τη διεθνή αγορά έργων τέχνης των 64 δισ. δολαρίων: πολλοί άνθρωποι δεν έχουν ιδέα με ποιον συνεργάζονται, ή τουλάχιστον για τις διασυνδέσεις του.
Οι αγοραστές και οι πωλητές συχνά συνδέονται μέσω αλυσίδων ή ενδιάμεσων που βρίσκονται σε όλο τον κόσμο. Πολλοί διαμεσολαβητές μπορούν να βρουν πληροφορίες για την τέχνη (αλλά όχι απαραιτήτως για τα ίδια τα έργα) και να τις προσφέρουν σε εκατοντάδες ανθρώπους. Οι λεγόμενοι “παρατρεχάμενοι” δεν αντιπροσωπεύουν ούτε πωλητές, ούτε αγοραστές. Απλώς προσπαθούν ώστε να επιτευχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες συμφωνίες, ελπίζοντας να αποσπάσουν προμήθειες. Στην εποχή του Instagram, ο καθένας μπορεί να στολίσει μία διαδικτυακή περσόνα.
“Ο κόσμος αγοράζει ακριβά έργα τέχνης και δεν κάνει ενδελεχή έρευνα των ανθρώπων από τους οποίους τα αγοράζει”, είπε ο Κρίστοφερ Μαρινέλο, διευθύνων σύμβουλος της Art Recovery International, μίας εταιρείας που ειδικεύεται σε υποθέσεις σχετικές με έργα τέχνης και συνεργάζεται με τους μηνυτές στη μήνυση κατά της Γκιουλμπενκιάν.
Η 36χρονη Γκιουλμπεκιάν δεν απάντησε σε ερωτήσεις που της έγιναν μέσω του δικηγόρου της πριν τη δημοσίευση. Μετά τη δημοσίευση, είπε στο Bloomberg ότι εξεπλάγη από τη μήνυση και είχε προσφερθεί να συνεννοηθεί με τον πωλητή για να παραδώσει το γλυπτό στον αγοραστή πριν την προσφυγή στη Δικαιοσύνη. Ο Μαρινέλο το αμφισβητεί αυτό.
Ίδρυμα, Μουσείο
Το Ίδρυμα Καλούστ Γκιουλμπενκιάν είναι ευεργέτης στους τομείς της εκπαίδευσης, των επιστημών και των τεχνών, ενώ το Μουσείο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν στεγάζει μεγάλο μέρος από τη διάσημη συλλογή τέχνης του μεγιστάνα. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη που το όνομα Γκιουλμπενκιάν γεννά συνειρμούς.
Η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν, που έχει δηλώσει ότι ήταν συλλέκτρια έργων τέχνης πριν το γάμο της, προφανώς δεν έκανε και πολλά για να διαψεύσει αυτήν την εικόνα. Κάποια στιγμή, ένας βοηθός της χρησιμοποίησε μία διεύθυνση e-mail με κατάληξη @gulbenkian.foundation, σύμφωνα με τον Μαρινέλο. Στο Instagram, όπου έχει περίπου 2.000 ακολούθους, αυτοπροσδιορίζεται ως συλλέκτρια με τη Συλλογή Τέχνης Γκιουλμπενκιάν. Το όνομα χρήστη της είναι @Pantaraxia, το όνομα μίας αυτοβιογραφίας του γιου του Καλούστ Γκιουλμπενκιάν, Νουμπάρ. Μέχρι αυτήν την εβδομάδα, η φωτογραφία προφίλ της ήταν μία γυναίκα με γυαλιά ηλίου και ψάθινο καπέλο, που κρατούσε έναν μικρό λευκό σκύλο.
“Η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν είναι μία πολύ αξιοσέβαστη συλλέκτρια έργων τέχνης”, δήλωσε η Άστριντ-Κάρολαϊν Κόουλ, έμπορος έργων τέχνης στο Λονδίνο. Λέει ότι έχει πουλήσει αρκετά έργα τέχνης στην Γκιουλμπενκιάν. “Έχει ένα μουσείο και ένα ίδρυμα στην Πορτογαλία”, είπε η Κόουλ. “Ψάξτε στο Google τα μουσεία Γκιουλμπενκιάν!”.
Όμως το Ίδρυμα Καλούστ Γκιουλμπενκιάν, που επιβλέπει το μουσείο, λέει ότι δεν υπάρχει καμία σύνδεση.
“Η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το ίδρυμα και, εξ όσων γνωρίζουμε, είναι παντρεμένη με ένα μέλος της οικογένειας Γκιουλμπενκιάν που δεν είναι άμεσος απόγονος του ιδρυτή μας”, δήλωσε η Ελιζαμπέτε Καραμέλο, εκπρόσωπος.
Όταν ενημερώθηκε για την απάντηση του ιδρύματος, η Κόουλ δήλωσε: “Έχω μία πολύ θετική εμπειρία συνεργασίας μαζί της και δεν μπορώ να σχολιάσω οτιδήποτε διαφορετικό. Παραδέχομαι ότι η αγορά είναι πολύ αδιαφανής και έχω μόνο ένα μικρό μέρος της πλήρους αλήθειας ή των πληροφοριών”.
Δίκτυο τέχνης
Η πρώην Άνγκελα Μαρία Ίσβανγκ μεγάλωσε στο Μόναχο, όπου η μητέρα της έχει μία επιχείρηση οπτομετρίας. Μετακόμισε στο Λονδίνο στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και αργότερα παντρεύτηκε τον Ντουάρτε Γκιουλμπενκιάν, ποδοσφαιρικό ατζέντη. Δεν απάντησε σε τηλεφωνικά μηνύματα.
Αφού εργάστηκε στο μάρκετινγκ και στις δημόσιες σχέσεις, η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν ίδρυσε την FAPS-Net, μία ιδιωτική επιχείρηση με έδρα το Λονδίνο, με τη σύμβουλο τέχνης Φλορεντίν Ρόζεμεγερ, το 2016, σύμφωνα με επίσημα έγγραφα. Οι δύο γυναίκες ήταν ισότιμες εταίροι μέχρι νωρίτερα φέτος, όταν η Ρόζεμεγερ αποχώρησε. Τώρα είναι επικεφαλής της Rosemeyer Art Advisors, με έδρα στα προάστια του Μονάχου.
Η Ρόζεμεγερ ανέφερε σε δήλωσή της ότι έφερε την Γκιουλμπενκιάν σε επαφή με συνδέσμους της για την πώληση του γλυπτού, δεν είχε άλλη εμπλοκή με το deal και είναι “σοκαρισμένη” με τις καταγγελίες.
Η ιστοσελίδα της Ρόζεμεγερ προωθούσε την τεχνογνωσία της Γκιουλμπενκιάν, σύμφωνα με ένα screenshot που παρουσίασε ο Μαρινέλο. “Χάρη στο μοναδικό της δίκτυο και το κύρος του ιδρύματος Καλούστ Γκιουλμπενκιάν στη Λισαβόνα, το Λονδίνο και το Παρίσι, σήμερα διαπραγματεύεται έργα υψηλής τέχνης”, έλεγε η ιστοσελίδα τον περασμένο Μάιο. Η περιγραφή έχει έκτοτε αφαιρεθεί.
Το Ίδρυμα Γκιουλμπενκιάν στην πραγματικότητα συστήθηκε για να είναι ανεξάρτητο από την οικογένεια, αν και οι κανονισμοί του αναφέρουν ότι το διοικητικό συμβούλιο κατά προτίμηση θα πρέπει να έχει τουλάχιστον έναν άμεσο απόγονο του Καλούστ Γκιουλμπενκιάν. Ήταν μεγάλος επενδυτής σε πετρελαϊκά συμφέροντα με την Royal Dutch Shell και είχε ποσοστό 5% στην Iraq Petroleum. Ο “Κύριος 5%”, όπως ήταν γνωστός, τελικά δημιούργησε μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές έργων τέχνης. Σήμερα, ο δισέγγονός του, Μάρτιν Εσαγιάν, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος.
Η Άντζελα Γκιουλμπενκιάν συχνά έλεγε στους πελάτες ότι αγόραζε έργα τέχνης για το ίδρυμα και συμμετείχε στις συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου, σύμφωνα με συνεντεύξεις με εμπόρους, συλλέκτες και συμβούλους. Σε μία συνέντευξή της το 2017 στην πορτογαλική επιχειρηματική ιστοσελίδα Jornal de Negocios, η Γκιουλμπενκιάν απέρριψε το σενάριο της εμπλοκής της στην καθημερινή διαχείριση του ιδρύματος. Οραματίστηκε όμως ένα από τα χαρακτηριστικά γλυπτά-κολοκύθες της Kusama στους κήπους του ιδρύματος. “Θα ήταν εκθαμβωτικά”, είπε.
“Ξεγελάστηκα από το όνομα”
Είναι μία κίτρινη πουά κολοκύθα του Kusama, βάρους 81 κιλών, που βρίσκεται στο κέντρο του Λονδίνου.
Ο Ματιέ Τικολά, ένας σύμβουλος τέχνης με έδρα το Χονγκ Κονγκ, υποστηρίζει πως η εταιρεία του πλήρωσε την Γκιουλμπενκιάν 1,375 εκατ. δολάρια για την κολοκύθα, σύμφωνα με έγγραφα που κατατέθηκαν σε δικαστήριο του Λονδίνου. Η Γκιουλμπενκιάν είπε ότι εκπροσωπούσε τον ανώνυμο πωλητή. Δύο μεταφορές χρημάτων, τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2017, έγιναν στο λογαριασμό της Γκιουλμπενκιάν στην HSBC στο Λονδίνο, σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα.
Η εταιρεία του Τικολά λέει ότι η κολοκύθα ποτέ δεν έφτασε. Μετά από μήνες εκκλήσεων και απειλών, υπέβαλε μήνυση, η οποία περιελάμβανε αίτημα για πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της Γκιουλμπενκιάν, το οποίο ο δικαστής ενέκρινε.
“Ξεγελάστηκα από το όνομα”, είπε ο Τικολά από τηλεφώνου από το Χονγκ Κονγκ.
Το γλυπτό πωλήθηκε σε κάποιον άλλο στα τέλη του 2017, όμως η Γκιουλμπενκιάν συνέχισε να υποδεικνύει ότι προσπαθούσε να στείλει το έργο στον Τικολά, σύμφωνα με τη μήνυση.
Μετά τη δημοσιοποίηση αυτού του θέματος, η Γκιουλμπενκιάν είπε μέσω των δικηγόρων της ότι προσφέρθηκε να στείλει την κολοκύθα στον Τικολά πριν την υποβολή της μήνυσης και είχε προτείνει διακανονισμό. Είπε ότι είχε μιλήσει με τον ιδιοκτήτη, ο οποίο ήταν πρόθυμος να μεταφέρει το έργο στον Τικολά, όμως εκείνος δεν ήθελε συμφωνία. Ο Μαρινέλο λέει ότι αυτοί οι ισχυρισμοί είναι αναληθείς και ότι η Γκιουλμπενκιάν έλεγε ψέματα για την ικανότητά της να παραδώσει την κολοκύθα, δεδομένου ότι πωλήθηκε σε κάποιον άλλο πέρυσι.
Στο δικαστήριο του Λονδίνου αυτόν το μήνα, όπου δεν έχει ακόμα αιτηθεί δικηγόρο, η Γκιουλμπενκιάν παρουσίασε ένα e-mail που είπε ότι ήταν από τον ιδιοκτήτη του έργου: τον Μάρτιν Βίντερκορν. Ένα άλλο μήνυμα στο WhatsApp που είδε το Bloomberg υποδεικνύει ότι αναφερόταν στον άλλοτε επικεφαλής της Volkswagen. Ο δικηγόρος του Βίντερκορν ανέφερε σε e-mail του στο Bloomberg ότι δεν ήταν ποτέ έτσι: ο πρώην διευθύνων σύμβουλος ποτέ δεν είχε το γλυπτό και δε γνωρίζει καν την Γκιουλμπενκιάν. Η Γκιουλμπενκιάν το αμφισβητεί αυτό.
Όσο για τα χρήματα, η Γκιουλμπενκιάν λέει ότι έχει μεταφέρει την πληρωμή από την εταιρεία του Τικολά στον πωλητή και μία πλευρά που εκπροσωπεί τον πωλητή, και διευθετεί την επιστροφή τους τώρα που το deal κατέρρευσε. Ο Μαρινέλο λέει ότι δεν έχει δει κανένα στοιχείο της απόπειρας επιστροφής των χρημάτων.
Όπως κι αν καταλήξει όλο αυτό, δείχνει απλά πόσο περίπλοκο έχει γίνει το να κινείσαι στα θολά νερά των συμφωνιών για έργα τέχνης, σύμφωνα με τον Τοντ Λέβιν, σύμβουλο τέχνης στη Νέα Υόρκη που δε σχετίζεται με την πώληση του γλυπτού και δε γνωρίζει την Γκιουλμπεκιάν.
“Όταν η αγορά της τέχνης πραγματικά αφρίζει”, είπε, “κάθε λογής περίεργος χαρακτήρας εμφανίζεται”.
