Περιεχόμενα
O αστέρας της Formula 1 Λούις Χάμιλτον απέκτησε ένα νέο πολυτελές τζετ, ένα κόκκινο Bombardier Challenger 605, αξίας 27 εκατομμυρίων δολαρίων, με κουρτίνες Armani. Επίσης έλαβε επιστροφή φόρου. Και οι δικηγόροι στην Appleby, μια νομική εταιρεία-ελίτ, με κεντρικά γραφεία στη Βερμούδα, ήταν εκεί για να βοηθήσουν.
Οι δικηγόροι της Appleby ένωσαν τις δυνάμεις τους με τον λογιστικό γίγαντα Ernst & Young για να δημιουργήσουν ένα πολύπλοκο σχέδιο για να παρακάμπτουν τον ΦΠΑ.
Ένας από τους όρους ήταν ο εξής: η παρθενική πτήση του Χάμιλτον θα έπρεπε να προσγειωθεί στη Νήσο του Μαν, εξαρτώμενο εδάφος του Βρετανικού Στέμματος στην Ιρλανδική Θάλασσα, γνωστό για την επιεική φορολογική μεταχείριση των υπερ-πλουσίων του κόσμου.
Ο τέσσερις φορές παγκόσμιος πρωταθλητής της Formula 1 δέχθηκε την πρόκληση. Εκείνος και η σύντροφός του, η ποπ σταρ των Pussycat Dolls, Νικόλ Σέρτζινγκερ, σχεδίασαν κατά το πρώτο τους ταξίδι στην Ευρώπη, τον Ιανουάριο του 2013, να κάνουν μια στάση στη Νήσο του Μαν με το καινούργιο του τζετ, σύμφωνα με το δρομολόγιο που εστάλη στην Appleby.
Το εάν ο Χάμιλτον έκανε όντως το ταξίδι δεν ήταν εφικτό να επιβεβαιωθεί. Αλλά τελικά έλαβε πράγματι μια επιστροφή ΦΠΑ 5,2 εκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με τα εμπιστευτικά έγγραφα που εξέτασε η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), το BBC, o Guardian και περισσότερα από 90 ακόμα συνεργαζόμενα Μέσα Ενημέρωσης. Τα έγγραφα προήλθαν από τα εσωτερικά αρχεία της υπεράκτιας (offshore) νομικής εταιρείας Appleby και τον πάροχο εταιρικών υπηρεσιών Estera, δύο εταιρείες που λειτουργούσαν από κοινού υπό το όνομα της Appleby μέχρι η Estera να γίνει ανεξάρτητη το 2016. Τα αρχεία διοχετεύθηκαν αρχικά στη γερμανική εφημερίδα Süddeutsche Zeitung.
Σε δήλωση στον «Guardian» οι δικηγόροι του Χάμιλτον ανέφεραν ότι ο πιλότος έχει αναθέσει σε μια σειρά από επαγγελματίες να διευθύνουν εκ μέρους του το μεγαλύτερο τμήμα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του και ότι δεν υπήρξε κανένα τέχνασμα ή ανάρμοστο επίπεδο μυστικότητας.
Όλα αυτά ανοίγουν «παράθυρο» σε ένα διακριτικό δίκτυο δικηγόρων, τραπεζιτών, λογιστών, χρηματοοικονομικών συμβούλων και άλλων επαγγελματιών που λειτουργούν σε υπεράκτια κέντρα, στα γκρίζα διεθνή ύδατα μεταξύ των φορολογικών παραδείσων. Αυτό το παγκόσμιο σύστημα υπάρχει σε μεγάλο βαθμό για να βοηθάει στη θωράκιση των περιουσιακών στοιχείων από τη φορολόγηση, τους πιστωτές και τους ανταγωνιστές και υπήρξε καθοριστικό στην προσέλκυση τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε offshore, αναγκάζοντας άλλους φορολογούμενους να πληρώνουν τη διαφορά.
H επιχειρηματική δραστηριότητα του να βγάζεις σε offshore γιοτ και τζετ εκτείνεται πολύ πέραν των μυστικών φορολογικών παραδείσων και των διακριτικών νομικών εταιρειών. Έχει εμπλέξει τραπεζικούς γίγαντες των ΗΠΑ, όπως η Wells Fargo & Co., σεβαστές περιφερειακές τράπεζες όπως η Bank of Utah, και νομικούς παράγοντες των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της Akin Gump Strauss Hauer & Feld.
Οι τράπεζες έχουν βοηθήσει στη δημιουργία καταπιστευμάτων (trusts) που έχουν επιτρέψει σε ξένους, που κανονικά δεν θα δικαιούνταν, να καταχωρίσουν τζετ στις ΗΠΑ, κάτι που μπορεί να αυξήσει την αξία μεταπώλησής τους. Η Akin Gump βοήθησε ένα αραβικό βασίλειο να λάβει επιστροφή ΦΠΑ για ιδιωτικά τζετ που ήθελε να μετατρέψει σε κατασκοπευτικά αεροσκάφη. Η Ernst & Young συνεργάστηκε με την Appleby σε εύρος ζητημάτων που σχετίζονται με φόρους.
Εκπρόσωπος της Wells Fargo ανέφερε είναι στο στάδιο του να σταματήσει τη διαδικασία να λειτουργεί ως διαχειριστής για ξένους ιδιοκτήτες μη εμπορικών τζετ. «Ως τακτική επιχειρηματική δραστηριότητα, η Wells Fargo αξιολογεί τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της για να διασφαλίσει ότι παρέχουμε την καλύτερη εμπειρία στους πελάτες μας διατηρώντας παράλληλα τα κατάλληλα επίπεδα κινδύνου», ανέφερε.
Ο Άλεξ Κόμπχαμ, διευθύνων σύμβουλος του Tax Justice Network, μιας μη κερδοσκοπικής εταιρείας που πολεμά κατά της χρηματοοικονομικής μυστικότητας, δήλωσε ότι η ιδιοκτησία πολυτελών αεροπλάνων και πλοίων μέσω offshore «είναι σύμπτωμα των παγκόσμιων ανισοτήτων». Αυτές οι συμφωνίες επιτρέπουν στους πλουσίους να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του διεθνούς φορολογικού συστήματος μέσω «συστημάτων κρυφής ιδιοκτησίας και κυκλικών χρηματοδοτήσεων».
Οι άνθρωποι του πλούτου
Αρχεία που διέρρευσαν από την Appleby και άλλες πηγές αποκαλύπτουν μια μακρά λίστα πλουσίων και μεγιστάνων που βασίζονται σε εργαζομένους σε offshore για να χειρίζονται φορολογικά ζητήματα και άλλες προκλήσεις σχετικά με την ιδιοκτησία πολυτελών αεροσκαφών και πλοίων. Ανάμεσά τους, διάσημοι όπως ο Χάμιλτον, ο πρίγκιπας της Σαουδικής Αραβίας και άλλα βασιλικά μέλη, και πολιτικοί ή προσωπικότητες που συνδέονται με αυτούς, όπως φίλοι του Βλαντιμίρ Πούτιν, οι δισεκατομμυριούχοι αδερφοί Αρκάντι και ο Μπόρις Ρότενμπεργκ.
Ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει εκμεταλλευθεί υπεράκτιες συμφωνίες για να διευθετήσει την ιδιοκτησία ενός ιδιωτικού αεροσκάφους.
Μια ομάδα εγγράφων που διέρρευσαν από το μητρώο εταιρειών στη Βερμούδα, άσχετων με την Appleby, αναφέρουν τον Τραμπ ως ιδιοκτήτη μιας εικονικής εταιρείας στη Βερμούδα που με τη σειρά της κατείχε ένα Boeing 727 που χρησιμοποιούσε ο Τραμπ, ο οποίος το έβαλε προς πώληση το 2009.
Ο Τραμπ αποκάλυψε την εταιρεία, D.J. Aerospace (Bermuda) Limited στις προεκλογικές δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων. Η υπεράκτια ιδιοκτησία του τζετ από τον Τραμπ έχει αναφερθεί και στο παρελθόν.
Οι Τραμπ και Ρότενμπεργκ δεν απάντησαν σε αίτημα του ICIJ και των εταίρων του για σχολιασμό.
Ένα απόκρημνο, βροχερό νησί, γνωστό και για τις γάτες χωρίς ουρά Manx, η Νήσος του Μαν αποτελεί εδώ και καιρό μια βάση-κλειδί της βιομηχανίας offshore, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην κοντινή, αλλά ασαφή σχέση του με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Έως το 2007 δεν είχε ούτε μητρώο αεροσκαφών, αλλά τώρα διατηρεί το μεγαλύτερο αρχείο υπεράκτιων αεροσκαφών στον κόσμο, με σχεδόν 1.000 αεροσκάφη καταχωρισμένα εκεί, καθένα από τα οποία αποφέρει έσοδα στον χρηματοοικονομικό κλάδο του νησιού, τον νούμερο ένα εργοδότη της Νήσου του Μαν.
Η ανάπτυξη του μητρώου οφείλεται εν μέρει στη χαλαρή πολιτική επιβολής ΦΠΑ της Νήσου του Μαν και στην ανοχή του για συμφωνίες που να την εκμεταλλεύονται, όπως αυτές που βοήθησε η Appleby να γίνουν. Πράγματι, η Appleby είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία εταιρειών που κατείχαν τουλάχιστον 48 ιδιωτικά τζετ, με μέση τιμή 33,9 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με μια ανάλυση των εσωτερικών εγγράφων της νομικής εταιρείας από το BBC και το ICIJ.
Η Νήσος του Μαν δεν είναι η μόνη υπεράκτια δικαιοδοσία που χρησιμοποιεί η Appleby. Η εταιρεία έχει σημαντικό όγκο δουλειάς στην καταχώριση γιοτ, ιδιαίτερα στα Νησιά Κέιμαν, όπου έχει καταχωρίσει εταιρείες offshore που έχουν την ιδιοκτησία δεκάδων γιοτ και πλοίων. Αυτά περιλαμβάνουν πλοία ιδιοκτησίας των βασιλικών οικογενειών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας, του δισεκατομμυριούχου στον χώρο των λιπασμάτων Αντρέι Γουριέφ και του συνιδρυτή της Microsoft Πολ Άλεν.
Ο Γουριέφ δεν απάντησε σε σχετικό αίτημα. Εκπρόσωπος του Άλεν, αρνήθηκε να σχολιάσει.
Στη Νήσο του Μαν η Appleby κατάφερε να προσελκύσει μεγάλα ονόματα ως πελάτες, δημιουργώντας υπεράκτιες συμφωνίες που βρίσκονται στο όριο των φορολογικών κανονισμών της ΕΕ, σύμφωνα με διεθνείς φορολογικούς εμπειρογνώμονες με τους οποίους επικοινώνησαν to ICIJ και οι συνεργάτες του στο BBC και τον «Guardian».
Για παράδειγμα, η Νήσος του Μαν χορηγεί ανά περίπτωση προεγκριθείσες απαλλαγές που δεν υπόκεινται σε δημόσιο έλεγχο. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ μπορούν να επιλέξουν να προσφέρουν παρόμοιες απαλλαγές στους υπερπλουσίους, αλλά οι πολιτικές πιέσεις τα περιορίζουν σχετικά με τη χορήγησή τους.
Το 2011, υπό την πίεση της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο κατέστησε αυστηρότερο έναν κανονισμό που είχε επιτρέψει σε ιδιοκτήτες να αποφύγουν τον ΦΠΑ αν το αεροσκάφος τους ζύγιζε πάνω από 8.000 κιλά.
Αυτό δημιούργησε άνοιγμα για εταιρείες στη Νήσο του Μαν, το οποίο απολαμβάνει πρόσβαση στην τεράστια αγορά της ΕΕ μέσω της σχέσης της με το Ηνωμένο Βασίλειο, για να προσελκύσει ακόμα περισσότερες offshore εταιρείες.
Απαντώντας σε ερωτήσεις του «Guardian» και της ICIJ η κυβέρνηση (του Ηνωμένου Βασιλείου) αποκάλυψε ότι οι επιστροφές ΦΠΑ για 231 τζετ που καταχωρίστηκαν στο νησί ανέρχονταν συνολικά σε 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Αν δεν υπήρχαν αυτές οι δομές στη Νήσο του Μαν, πολλά από τα έσοδα θα είχαν πάει στις χώρες της ΕΕ όπου τα αεροπλάνα θα έπρεπε να έχουν καταχωρηθεί.
Ακόμα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, μία από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο, επεδίωξαν να αποφύγουν τον ΦΠΑ με τη βοήθεια της Appleby. Το 2012 το βασίλειο στον Περσικό Κόλπο αγόρασε δύο Bombardier Global 6000 έναντι του ποσού των 120 εκατ. δολαρίων και δεσμεύθηκε να πληρώσει 98 εκατομμύρια δολάρια επιπλέον για να τα μετατρέψει σε υψηλής τεχνολογίας κατασκοπευτικά αεροπλάνα.
Επειδή είναι κράτος, τα ΗΑΕ δεν είχαν δικαίωμα να καταχωρίσουν αεροσκάφος στη Νήσο του Μαν. Η Appleby και η Akin Gump που έχει την έδρα της στην Ουάσιγκτον έδωσαν χείρα βοηθείας. Η Appleby δημιούργησε μια εικονική εταιρεία ονόματι Advanced Integrated Systems (IOM) Limited που μπορούσε να καταχωρίσει το αεροσκάφος εκ μέρους του αυταρχικού βασιλείου.
Η Appleby έλαβε διαβεβαίωση από τους τελωνειακούς υπαλλήλους του νησιού ότι τα αεροπλάνα δεν θα φορολογούνταν. Η Akin Gump βοήθησε στη διευθέτηση της καταχώρισης του αεροπλάνου από την Appleby. Ούτε η Akin Gump ούτε τα HAE απάντησαν στα αιτήματα για σχόλιο.
«Γκρίζα» διεθνή ύδατα
Φυσικά δεν εμπλέκουν τη Νήσο του Μαν όλοι οι χειρισμοί ούτε όλοι είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι.
Όταν ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τωρινός πρίγκιπας της Σαουδικής Αραβίας, αγόρασε το γιοτ Serene από τον Ρώσο δισεκατομμυριούχο της βότκας, Γιούρι Σέφλερ, για 456 εκατομμύρια δολάρια, αγκυροβόλησε σε λιμάνι της La Ciotat, στη Nότια Γαλλία. Σύμβουλοι πρότειναν τη μεταφορά του 439 ποδιών γιοτ σε διεθνή ύδατα στη Δυτική Μεσόγειο και το κλείσιμο της αγοράς εκεί, σύμφωνα με έγγραφα που εστάλησαν από την αμερικανική νομική εταιρεία Baker McKenzie στην Appleby το 2015.
Δεν μπόρεσε να επιβεβαιωθεί εάν το σχέδιο εξετελέσθη. Είναι ασαφές εάν τελικά καταβλήθηκε ΦΠΑ. Εκπρόσωπος της σαουδικής κυβέρνησης αρνήθηκε να σχολιάσει, όπως και η Baker McKenzie.
Η Μαρτίνεζ της Oxfam δήλωσε ότι η μετακίνηση γιοτ είναι συνήθης στρατηγική φοροαποφυγής. «Αν είσαι σε διεθνή ύδατα, καμία χώρα δεν μπορεί να το διεκδικήσει» ανέφερε.
Αμερικανικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα
Η Appleby εργάστηκε τουλάχιστον εννέα φορές σε συνδυασμό με τη Wells Fargo και την Bank of Utah για τη δημιουργία δομών καταπιστευμάτων που επέτρεπαν σε μη πολίτες να καταχωρίσουν τζετ στις ΗΠΑ.
Η Bank of Utah λειτούργησε ως καταπιστευματοδέκτης (trustee) σε μια συμφωνία που εμπλέκει τον ολιγάρχη του φυσικού αερίου Λεονίντ Μίκελσον, τον πλουσιότερο άνθρωπο στη Ρωσία, με περιουσία που εκτιμάται στα 16 δισεκατομμύρια δολάρια.
Η Appleby έστησε μια σύνθετη συμφωνία για τον Μίκελσον που περιελάμβανε τη δημιουργία ενός παραρτήματος στη Νήσο του Μαν της εταιρείας του στον Παναμά, την Golden Star Aviation Limited, που μίσθωσε το αεροπλάνο από μια εταιρεία στα Νησιά Κέιμαν για να αποφύγει τον ΦΠΑ σε ένα Gulfstream G650 αξίας 60 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η συμφωνία εξοικονόμησε στον Μίκελσον 12 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με έγγραφα της Νήσου του Μαν που εγκρίνουν την απαλλαγή από φόρο 20%. Η χρήση της Bank of Utah ως καταπιστευματοδέκτη επέτρεψε στον Μίκελσον πρόσβαση στο μητρώο αεροσκαφών των ΗΠΑ, που πιθανόν θα αύξανε τη μεταπωλητική αξία του αεροπλάνου.
