Είναι έτοιμη η Ευρώπη για έναν δικό της στρατό;

Η ιδέα της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού στρατού δεν είναι καινούργια. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρξε μια πραγματική υπαρξιακή απειλή για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και η ασφάλειά τους δεν μπορούσε να εξασφαλιστεί χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως εκ τούτου, η ιδέα ενός ευρωπαϊκού στρατού υπό τη μορφή της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (WEU) και οι δειλές προσπάθειες ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Συνεργασίας (EDC) παρέμειναν στη σκιά του ΝΑΤΟ.

Την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, η δεύτερη φάση της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ (η επέκτασή του προς τα ανατολικά, προς τις μετα-σοσιαλιστικές χώρες της κεντρικής Ευρώπης) ώθησε επίσης προς το περιθώριο τις συζητήσεις περί ευρωπαϊκού στρατού.

Αυτή η κατάσταση άλλαξε στις αρχές του αιώνα. Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001, το ΝΑΤΟ εισήλθε στην τρίτη φάση της ανάπτυξής του, την παγκοσμιοποίηση. Με άλλα λόγια, ξεκίνησε να πιέζει πέρα ​​από τα όρια της παραδοσιακής ζώνης ευθύνης του, δηλαδή της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.

Η παγκοσμιοποίηση του ΝΑΤΟ, καθώς και η περιθωριοποίηση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) έδωσαν χώρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως παράγοντα ασφαλείας στην Ευρώπη. Η αυξανόμενη αλληλεπίδραση της εξωτερικής και της εσωτερικής ασφάλειας ενισχύει επίσης τον ρόλο της ΕΕ στην ασφάλεια. Η ΕΕ έχει καταστεί ο κύριος πάροχος ασφάλειας στα Δυτικά Βαλκάνια αντί του ΝΑΤΟ και η κύρια αρχή σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, ανθρωπιστικής βοήθειας κλπ.

Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως η διαφοροποίηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, όπου το ΝΑΤΟ είναι υπεύθυνο μόνο για τις «σκληρές» πτυχές που δεν μπορούν να ρυθμιστούν χωρίς τη συμμετοχή των ΗΠΑ, ενώ η ΕΕ είναι υπεύθυνη για τις «μαλακές» πτυχές. Τον 21ο αιώνα, οι διατλαντικές σχέσεις έχουν γίνει λιγότερο εξαρτημένες από τα προβλήματα ασφάλειας, γεγονός που καθιστά ακόμα πιο επίκαιρη τη συζήτηση για έναν ευρωπαϊκό στρατό.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας (που υπεγράφη το 2007 και τέθηκε σε ισχύ το 2009) είναι ένα σημαντικό έγγραφο για την ευρωπαϊκή άμυνα. Μετέτρεψε εν τέλει τη Συνθήκη της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης στην ΕΕ και η ίδια η WEU έπαψε να υπάρχει. Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ESDP) έγινε η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (CSDP). Οποιαδήποτε χώρα μέλος της CSDP (εκτός της Δανίας) είναι υποχρεωμένη να παράσχει οποιαδήποτε στρατιωτική βοήθεια σε άλλο μέλος της CSDP που έχει υποστεί επίθεση.

Αφού ο Donald Trump έγινε Πρόεδρος των ΗΠΑ το 2017, έκανε πολλές δηλώσεις ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα πληρώσουν για την ασφάλεια της Ευρώπης. Αυτές οι δηλώσεις υποχρέωσαν τους Ευρωπαίους πολιτικούς να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στην ευρωπαϊκή άμυνα.

Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση (EDU) αποτελεί πλέον την κύρια έννοια της διαδικασίας ενοποίησης στην άμυνα. Η δημιουργία της θα οδηγήσει σε μια πολύ σημαντική συνέπεια: οι σημερινές διατάξεις της CSDP που δεσμεύουν τα κράτη μέλη να παρέχουν βοήθεια σε σύμμαχο υπό επίθεση με οποιοδήποτε διαθέσιμο μέσο θα αντικατασταθούν από μία συλλογική άμυνα της επικράτειας, η οποία είναι παρόμοια με εκείνη του άρθρου 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή πολιτική τάση, η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού πρέπει να ξεκινήσει με την ενσωμάτωση των αμυντικών βιομηχανιών των χωρών της ΕΕ. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (EDA) που συστάθηκε το 2004 θα είναι υπεύθυνος για τη διαδικασία αυτή. Η στρατιωτική και τεχνική εξειδίκευση μιας χώρας ή μιας ομάδας χωρών πρέπει να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της Μόνιμης Δομημένης Συνεργασίας της ΕΕ (PESCO).

Οι χώρες της ΕΕ με προηγμένη αμυντική βιομηχανία ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ανάπτυξη μίας μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας και την ενσωμάτωση του δυναμικού της αμυντικής βιομηχανίας, διότι αυτή η ολοκλήρωση θα εγγυάται μακροπρόθεσμα αμυντικές παραγγελίες και θέσεις εργασίας. Επιπλέον, η δημιουργία της EDU δεν θα οδηγήσει αναγκαστικά σε αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Πιθανόν, με την πάροδο του χρόνου, η PESCO και η EDU να επιτρέψουν στα συμμετέχοντα κράτη να μειώσουν κάπως τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Πρόκειται για μια θετική διαφορά σε σχέση με τις τρέχουσες αμυντικές δεσμεύσεις της ΕΕ προς το ΝΑΤΟ που έχουν θέσει ως στόχο τα μέλη της να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ.

Νομικά θεμέλια

Επί του παρόντος, ο ευρωπαϊκός στρατός εξακολουθεί να παραμένει μια απομακρυσμένη και αόριστη προοπτική. Εντούτοις, ορισμένα πεδία της ευρωπαϊκής αμυντικής ολοκλήρωσης έχουν χαρτογραφηθεί τα τελευταία χρόνια. Το νομικό πλαίσιο της στρατιωτικής συνεργασίας της ΕΕ έχει προετοιμαστεί στο πλαίσιο της PESCO και εκτελούνται σχέδια για την κατάρτιση της διαλειτουργικότητας των ενόπλων δυνάμεων των κρατών μελών. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προβλεφθούν τα τελικά αποτελέσματα της αμυντικής ολοκλήρωσης της ΕΕ και το πότε η ΕΕ θα έχει πλήρη στρατό.

Παραδοσιακά, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μια δυσπιστία όσον αφορά στις προσπάθειες ολοκλήρωσης της άμυνας στην Ευρώπη. Η δυνητική αλληλεπικάλυψη των λειτουργιών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ παραμένει σοβαρό πρόβλημα σε κάθε προσπάθεια εφαρμογής της αμυντικής ολοκλήρωσης της ΕΕ. Οι αξιωματούχοι της ΕΕ αποκαλούν την αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ «την ενίσχυση του ευρωπαϊκού πυλώνα του ΝΑΤΟ, που εδραιώνει παρά αποδυναμώνει την διατλαντική αλληλεγγύη».

Είναι πιθανό να υποθέσουμε ότι η διαφοροποίηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας θα επιτρέψει την αποφυγή μίας σύγκρουσης μεταξύ του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Εάν η ΕΕ αντιμετωπίσει μια «σκληρή» πρόκληση ασφάλειας, τα κράτη-μέλη της θα ενεργήσουν εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ. Αλλά όταν είναι πιο σκόπιμο να επιλύσει το πρόβλημα μόνη της, θα ενεργεί στο πλαίσιο του EDU.

Μακροπρόθεσμα, η ευρωπαϊκή αμυντική ολοκλήρωση θα ενισχύσει την αμυντική αυτονομία της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα μειώσει τον ρόλο του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Η επιτυχής ανάπτυξη της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (CSDP) θα εγγυηθεί ότι οι ουδέτερες ευρωπαϊκές χώρες – η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Φινλανδία και η Σουηδία – δεν θα ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Ως εκ τούτου, η Ρωσία κερδίζει από την ανάπτυξη της EDU και την ευρωπαϊκή αμυντική ολοκλήρωση.