Roman Abramovich, Oleg Deripaska, Alisher Usmanov (πάνω), Vladimir Potanin, Mikhail Prokhorov, Gennady Timchenko (κάτω)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Οι πλούσιοι άνδρες της Ρωσίας με διασυνδέσεις που επωφελήθηκαν από τον μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας της Ρωσίας υπό τον Πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν, έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.
Αν και οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι εξακολουθούν αυτές τις μέρες να αποκαλούνται ολιγάρχες, ο ρόλος τους στην κοινωνία άλλαξε υπό τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, με αποτέλεσμα να στοχοποιηθούν κατά τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο πλαίσιο της τιμωρίας της ρωσικής κυβέρνησης για την εισβολή στο Ουκρανία.
1. Ποιοι είναι οι ολιγάρχες;
Αρχικά στους ολιγάρχες της Ρωσίας περιλαμβάνονταν μερικοί από τους πρώτους επιχειρηματίες της χώρας, από τότε που ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ χαλάρωσε τους περιορισμούς του ελέγχου του Κομμουνιστικού Κόμματος στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Έκαναν περιουσίες τη δεκαετία του 1990 καθώς η Ρωσία, υπό τον Γέλτσιν, μετατράπηκε από την πρωτεύουσα της Σοβιετικής Ένωσης σε ένα “πρωτόγονο” κράτος καπιταλισμού. Η κυβέρνηση του Γέλτσιν επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία ιδιωτικοποιώντας κρατικά περιουσιακά στοιχεία με μεγάλες εκπτώσεις, δίνοντας τεράστιο πλούτο στα χέρια λίγων — ορισμένοι από τους οποίους στη συνέχεια έκλεισαν συμφωνίες για να χρησιμοποιήσουν την περιουσία τους και τα μέσα ενημέρωσης τους με στόχο να βοηθήσουν τον Γέλτσιν να νικήσει το αναγεννημένο Κομμουνιστικό Κόμμα και να επανεκλεγεί το 1996.
Αυτή η συμφωνία έγινε γνωστή ως «δάνεια για μετοχές», καθώς η κυβέρνηση τοποθέτησε τα μετρητά της στις τράπεζες των ολιγαρχών, πήρε τα χρήματα πίσω ως δάνεια και στη συνέχεια αθέτησε τις υποχρεώσεις της. Στην ουσία οι ολιγάρχες πήραν κρατικά περιουσιακά στοιχεία με αντάλλαγμα κρατικά χρήματα. Είναι σημαντικό ότι αυτοί οι ολιγάρχες άσκησαν επίσης επιρροή στη διοίκηση του Γέλτσιν, επηρεάζοντας την πολιτική και σε ορισμένες περιπτώσεις υπηρετώντας σε επίσημες κυβερνητικές θέσεις.
2. Τι έγινε αυτή η ομάδα των ολιγαρχών;
Λίγοι εξ αυτών εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στις επιχειρήσεις: ο Vladimir Potanin, ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας, ηγείται της MMC Norilsk Nickel PJSC, του μεγαλύτερου παραγωγού εξευγενισμένου νικελίου και παλλαδίου στον κόσμο. Ο Mikhail Fridman και ο Petr Aven, κατείχαν την εμπορική τράπεζα Alfa Bank, η οποία εντάχθηκε στον όμιλο Alfa, μια εταιρεία συμμετοχών που σήμερα κατέχει συμφέροντα στις τηλεπικοινωνίες και το λιανικό εμπόριο.
Άλλοι δεν είχαν καλή κατάληξη αφότου ο Πούτιν διαδέχθηκε τον Γέλτσιν το 2000. Ο Mikhail Khodorkovsky έχασε τα πλούτη του και φυλακίστηκε για μια δεκαετία με τις κατηγορίες της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος χρήματος που, σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν αντίποινα για τη στήριξη που παρείχε στους πολιτικούς αντιπάλους του Πούτιν. Απελευθερώθηκε το 2013, ζει εξόριστος στο Λονδίνο και συνεχίζει να επικρίνει τον Πούτιν.
Ο Boris Berezovsky και ο Vladimir Gusinsky εγκατέλειψαν τη Ρωσία καθώς αντιμετώπιζαν παρόμοιο κίνδυνο. Ο πρώτος βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του κοντά στο Λονδίνο το 2013. Ο Alexander Smolensky χάθηκε από τη δημοσιότητα μετά το 2005.
3. Ποιο είναι το θέμα του Πούτιν με τους ολιγάρχες;
Μέχρι τη στιγμή που ο Πούτιν εμφανίστηκε ως ο βέβαιος διάδοχος του Γέλτσιν, οι πρώτοι ολιγάρχες περιφρονούνταν από το ρωσικό λαό και ο Πούτιν υποσχέθηκε ότι «θα πάψουν να υπάρχουν ως τάξη».
Δύο ολιγάρχες συγκεκριμένα — ο Gusinsky και ο Berezovsky— προκάλεσαν την οργή του επειδή οι επιχειρήσεις των μέσων ενημέρωσης που είχαν στην κατοχή τους τους ασκούσαν κριτική. Σε μια συνάντηση τον Ιούλιο του 2000 στο Κρεμλίνο με 21 κορυφαίους μεγιστάνες των επιχειρήσεων, ο Πούτιν θέσπισε ένα νόμο: Θα μπορούσαν να παραμείνουν τιτάνες της βιομηχανίας, αλλά έπρεπε να μείνουν μακριά από την πολιτική. «Αντί να εξαλείψει τους ολιγάρχες ως τάξη, ο Πούτιν τους έχει θεσμοθετήσει και, σε κάποιο βαθμό, τους έχει δαμάσει», σημείωσε το 2002 σε άρθρο της η Washington Post.
4. Ποιοι είναι οι σημερινοί ολιγάρχες;
Μερικοί Ρώσοι που συσσώρευσαν πλούτο την εποχή του Γέλτσιν κατάφεραν να ευημερήσουν περαιτέρω υπό τον Πούτιν. Ανάμεσά τους είναι οι γνωστοί πολυδισεκατομμυριούχοι Oleg Deripaska, Roman Abramovich, Alisher Usmanov, Viktor Vekselberg, Mikhail Prokhorov και Vagit Alekperov. Στο «Putin’s People: How the KGB Take Back Russia and then Took On the West» (2020), η Catherine Belton επισημαίνει «μια νέα κάστα ολιγαρχών, όλοι τους συνεργάτες του Πούτιν που συνδέονται με την KGB, από την Αγία Πετρούπολη», τους οποίους εγκατέστησε ο Πούτιν στο τιμόνι των στρατηγικών τομέων της οικονομίας σε μια διαδικασία που έγινε γνωστή ως «Kremlin Inc». (Πριν μπει στην πολιτική, ο Πούτιν ήταν αξιωματικός των ξένων υπηρεσιών πληροφοριών στην KGB, την πρώην ρωσική μυστική αστυνομία και υπηρεσία πληροφοριών.)
Πολλοί από αυτούς τους νεότερους ολιγάρχες είναι μακροχρόνιοι φίλοι του Πούτιν, όπως ο Gennady Timchenko, ο οποίος συνάντησε και έγινε φίλος με τον μελλοντικό πρόεδρο όταν αυτός αναρριχήθηκε στις βαθμίδες της πολιτικής και αγωνίζονταν μαζί του σε ένα κλαμπ τζούντο στην πόλη. (Ο Timchenko ελέγχει τον όμιλο Volga, μια επενδυτική εταιρεία με συμφέροντα στην ενέργεια, τις μεταφορές και τις κατασκευές, και έχει περιουσία περίπου 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων.)
Στη συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνονται ακόμη ο Yury Kovalchuk, ο μεγαλύτερος μέτοχος της Bank Rossiya, ο οποίος ήταν συνιδρυτής με τον Πούτιν ενός συνεταιρισμού έξω από την Αγία Πετρούπολη και ο Arkady Rotenberg, ένας άλλος πρώην συναθλητής του Πούτιν στο τζούντο, ο οποίος πούλησε την εταιρεία κατασκευής αγωγών αερίου Stroygazmontazh το 2019 για περίπου 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια.
5. Απέχουν όλοι από την πολιτική;
Η σιωπηρή συμφωνία των ολιγαρχών να μην ασκήσουν κριτική στον Πούτιν έγινες εμφανής μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο. Αρκετοί Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι εξέδωσαν δηλώσεις επικρίνοντας τη σύγκρουση, αλλά δεν καταδίκασαν τον ίδιο τον Πούτιν. Ο Fridman είπε στο Bloomberg ότι «το να πεις οτιδήποτε στον Πούτιν ενάντια στον πόλεμο, για οποιονδήποτε, θα ήταν ένα είδος αυτοκτονίας».
6. Μπορούν να επηρεάσουν τον Πούτιν;
Αυτή είναι η ελπίδα, τουλάχιστον, πίσω από την επιβολή κυρώσεων. Αλλά οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις λένε ότι έχουν μικρή επιρροή στον Πούτιν. Ο Fridman, ο οποίος κατέχει μερίδιο σε μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ρωσίας, είπε ότι δεν έχει συναντήσει ποτέ τον Πούτιν κατ’ ιδίαν. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις εναντίον ορισμένων από αυτούς τους δισεκατομμυριούχους εδώ και χρόνια, από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία το 2014.
7. Είναι όλοι οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι ολιγάρχες;
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ φάνηκε να το υποστηρίζει αυτό το 2018 όταν δημοσίευσε μια λίστα με 96 υποτιθέμενους ολιγάρχες που ήταν σχεδόν πανομοιότυπη με τη λίστα των Ρώσων δισεκατομμυριούχων του περιοδικού Forbes.
Όμως, αν και πράγματι πολλοί από τους δισεκατομμυριούχους της χώρας έχουν τα σούπερ γιοτ και τα πολυτελή ακίνητα που παραπέμπουν στον τρόπο ζωής των ολιγαρχών, αρκετοί από αυτούς δεν έχουν υπαχθεί στις κυρώσεις των δυτικών κυβερνήσεων μέχρι στιγμής. Όσον αφορά το ποιο επίπεδο πλούτου, δύναμης στον ιδιωτικό τομέα και διασυνδέσεων με το Κρεμλίνο καθιστούν έναν δισεκατομμυριούχο ολιγάρχη, αυτό, όπως φαίνεται στην πράξη, είναι υποκειμενικό.
