Το τελευταίο αντίο του Βασίλη Βασιλικού

«Η τέχνη διασώζει σημαντικά γεγονότα της ζωής που δεν θα τα γνωρίζαμε διαφορετικά», μου είχε πει κάποτε ο σπουδαίος συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή νωρίτερα την Πέμπτη 30 Νοεμβρίου 2023 σε ηλικίας 89 ετών.

Γεννημένος στην Καβάλα τον Νοέμβριο του 1934, ο Βασίλης Βασιλικός αποτελούσε έναν από τους πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες σε όλο τον κόσμο, όπως επίσης και στη γραφή Μπράιγ.
Ο ίδιος ανέφερε ότι είχε λογοτεχνική μνήμη και όχι προσωπική, εξηγώντας στη συνέχεια «Η μνήμη είναι πάντα προσωπική, γιατί δεν υπάρχει μνήμη απρόσωπη. Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι θυμάμαι (δεν μπορώ δηλαδή να κάνω delete από τη μνήμη μου) παρά μόνο αυτά που έχω καταγράψει.

Παιδικά χρόνια, πόλεμοι, εφηβικά, κτλ. Το χαρτί δεν σβήνει. Γιατί μπορεί ο εγκέφαλός μας να είναι σαν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που κάνουν delete ό, τι θέλει να μην το θυμάται, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με το γραπτό. Κι αυτό είναι η δύναμη μεν της γραφής, αλλά μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να γίνεται και η εκδίκησή της προς τον γράφοντα».

Το κρατικό βραβείο που δεν αποδέχθηκε

«Το τελευταίο αντίο» τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο και το 1994 μεταφέρθηκε με επιτυχία στη μικρή οθόνη. Τιμήθηκε το 1980, αλλά εγώ για λόγους προσωπικούς -ζούσα τότε στη Νέα Υόρκη- δεν το δέχτηκα. Και τελικά πέτυχα, μετά από αγώνες δύο δεκαετιών, να αναγραφεί στην ιστοσελίδα των βραβείων του ΥΠΠΟ «…βραβείο διηγήματος για το 1979, το οποίο δεν αποδέχτηκε», εξηγούσε ο Βασίλης Βασιλικός.

Το έργο μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη το 1994 σημειώνοντας επιτυχία. Ποιο ήταν το κλιεδί της επιτυχίας του; Ο Βασίλης Βασιλικός απαντούσε: «Όσο για το σίριαλ πράγματι ήταν πιστή μεταφορά δύο βιβλίων μου με το ίδιο θέμα (το δεύτερο είναι το Foco d’ amor) χάρις στους δύο υπέροχους πρωταγωνιστές, την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τον Γιώργο Κιμούλη, και στη μαεστρία φυσικά του σκηνοθέτη Γιάννη Διαμαντόπουλου. Επίσης μεγάλο ρόλο έπαιξε και η μουσική του Διονύση Τσακνή καθώς και ο διευθυντής παραγωγής της εταιρείας «Άνωση» Φάνης Συναδινός».

Το «τελευταίο αντίο» έχει ως κεντρικό άξονα την απώλεια. Στην ερώτηση, κατά ποιο τρόπο η απώλεια κινεί τη γραφή ο Βασίλης Βασιλικός δήλωνε:

«Η απώλεια ‘’κινεί τη γραφή’’ όπως σωστά το διατυπώνετε, για να πάψει να είναι μόνο απώλεια ενός συγκεκριμένου προσώπου. Μεταφερμένη στην μυθοπλασία μέσω της λογοτεχνίας γίνεται ‘’κοινό κτήμα’’ που ισχύει για άλλες απώλειες άλλων ανθρώπων. Αυτός τελικά είναι ο προορισμός της τέχνης. Διαιωνίζει έναν πόλεμο (‘’Πόλεμος και Ειρήνη’’ του Τολστόι), μια ουτοπική προσωπικότητα (‘’Δον Κιχώτης’’ του Θερβάντες) κτλ. Δεν συγκρίνομαι φυσικά με τέτοιους κολοσσούς, αλλά το λέω για να καταβάλετε τι θέλω να πω.

Κι έτσι η τέχνη διασώζει σημαντικά γεγονότα της ζωής που δεν θα τα γνωρίζαμε διαφορετικά. Όπως δεν θα γνωρίζαμε πολλά για τον δικό μας Εμφύλιο του 1946-1949 χωρίς τα βιβλία ‘’Φωτιά’’ του Δημήτρη Χατζή, ’’Το κιβώτιο’’ του Άρη Αλεξάνδρου, ‘’Ο λοιμός’’ του Ανδρέα Φραγκιά, ‘’Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων’’ (Άρης Βελουχιώτης) του Διονύση Χαριτόπουλου, όπως δεν θα γνωρίζαμε και για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα χωρίς τον ομώνυμο πίνακα του Πάμπλο Πικάσο».

Οι βραβεύσεις

Εκτός από το κρατικό βραβείο για το «Τελευταίο αντίο» το 1980, ο συγγραφέας έλαβε μία σειρά σημαντικών διακρίσεων, όπως το Βραβείο των “12” (1961, για την τριλογία “Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ’ αγγέλιασμα”), Διεθνές βραβείο Meditteraneo (1970). Επίτιμος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών στην έδρα της Φιλολογίας, Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984), Μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο, Μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains. Γαλλία, 1990-1993).

Επιπλέον, το 2016 του απονεμήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική προσφορά του στα γράμματα και τις τέχνες.

Η μεγαλύτερη απώλεια και το ποίημα που έγραψε στα 17

Όταν ρώτησα τον Βασίλη Βασιλικό, ποια είναι η μεγαλύτερη απώλεια, ο συγγραφέας γύρισε πίσω στον χρόνο και θυμήθηκε τον εαυτό του, όταν ήταν 17 χρονών. «Δεν υπάρχει βαθμολόγηση. Μικρή, μεγάλη, απόλυτη, σχετική, κτλ. H ξαφνική βέβαια, η μη αναμενόμενη είναι η πιο σκληρή. Για άλλον όμως μπορεί να είναι και μια γάτα. Εγώ στα δεκαεφτά μου έγραψα ένα ποίημα για τη απώλεια του σκυλιού:
‘’Επέθανε ο σκύλος μου και πάει/το μαύρο χώμα το βαρύ/θα πέσει να σκεπάσει το κορμί του/και να το θάψει βαθιά στη γη./ Εζούσε στο ξυλένιο καλυβάκι/που τώρα μένει αδειανό/και είχε για μόνο παιγνιδάκι/την αλυσίδα δεμένη στο λαιμό./ Ήταν της γειτονιάς τ’ ανάθεμα/του πάππου μου καμάρι/της γάτας μου ο μισητός/του κυνηγιού λιοντάρι’’. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω…».

Η ενασχόλησή του με την πολιτική

Εκτός από τη συγγραφή και τη δημοσιογραφία, ο Βασίλης Βασιλικός είχε ενεργό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Στις βουλευτικές εκλογές του 2015 ήταν επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της εκλογικής συνεργασίας Πράσινοι – Δημοκρατική Αριστερά, ενώ στις βουλευτικές εκλογές του 2019 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, θέση που κατείχε μέχρι και τις 21 Μαΐου 2023.

Από το 1953 μέχρι σήμερα, ο Βασίλης Βασιλικός εξέδωσε περισσότερα από 100 βιβλία πεζογραφίας, δοκιμίου, ποίησης και θεάτρου. Μετά το έργο του Νίκου Καζαντζάκη θεωρείται ως ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας, Μάλιστα, το 2009 το έργο του «Ζ» συμπεριλήφθηκε ανάμεσα στα 1000 βιβλία που πρότεινε στους αναγνώστες της, η αγγλική εφημερίδα«The Guardian»

Διαβάστε επίσης:
Αλέξης Τσίπρας για Βασίλη Βασιλικό: Έφυγε για το μεγάλο ταξίδι ο φίλος, ο σύμβουλος, ο σύντροφος

Κυριάκος Μητσοτάκης για Βασίλη Βασιλικό: Τιμούσε την Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά μας

Κασσελάκης: Ο Βασίλης Βασιλικός μίλησε την παγκόσμια γλώσσα και ταυτόχρονα συνομίλησε με την παγκόσμια Ιστορία