• Πολιτική

    Λίνα Μενδώνη: Από την αρχαιότητα τα μαθήματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

    Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη στο βήμα της Cop25 στη Μαδρίτη, παρόντος του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη


    «Ο Πλάτων πίστευε ότι οι πλημμύρες, που απειλούν την Αθήνα, οφείλονταν στην κοπή δένδρων και την επακόλουθη αποδάσωση του  Όρους Υμηττού κατά την κατασκευή του Παρθενώνα. Και ο μαθητής του Αριστοτέλη, ο Θεόφραστος, στον 3ο αιώνα π.Χ. συζήτησε για πρώτη φορά τον ρόλο, που παίζει το νερό στη συγκράτηση των κλιματολογικών συνθηκών και ισχυρίστηκε, ότι τα ακραία κύματα καύσωνα και η ξηρασία είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των επεισοδίων παγετού στην καλλιέργεια ελαιόδεντρων! Αλλά και ο Παυσανίας στον  2ο μ.Χ. αιώνα κατέγραψε τις πλημμύρες του ποταμού Αλφειού στο ιερό της Ολυμπίας, καθώς και τις κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις στην παλαιότερη πόλη των Δελφών, που συσχετίζει με την εποχή του Δευκαλίωνα».

    Στην εισήγησή της, στο πλαίσιο της διάσκεψης της Cop25 των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή στη Μαδρίτη, η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού,  Λίνα Μενδώνη, μιλώντας με θέμα «Μαθαίνοντας από το παρελθόν: Αρχαίες πηγές, μνημεία και τοποθεσίες και η άυλη κληρονομιά» παρουσίασε το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας στην κατοχή τεκμηρίων, που προέρχονται από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά δεδομένα σχετικά με την κατάσταση των κλιματικών αλλαγών και φαινομένων. Στοιχεία, που είναι χρήσιμα και σήμερα στην κατάρτιση σχεδίων για την αντιμετώπιση παρόμοιων προβλημάτων και στο μέλλον.

    «Παρά το γεγονός, ότι τα μνημεία στην Ελλάδα δεν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο, δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τα προβλήματα, που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή. Και γι αυτό λαμβάνουμε προληπτικά μέτρα», όπως είπε η υπουργός, απαριθμώντας μια σειρά από χαρακτηριστικές μαρτυρίες της αρχαίας γραμματείας για τα κλιματικά φαινόμενα του παρελθόντος, προκειμένου να γίνει αντιληπτό, πόσο στενά συνδέονται με το σχεδιασμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών για την προστασία μνημείων και χώρων, και σήμερα.

    Περισσότερες από χίλιες είναι οι άμεσες και έμμεσες αναφορές στα υδρολογικά, κλιματικά και μετεωρολογικά φαινόμενα στον ευρύτερο Ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο, συνθέτοντας μια εξαιρετικά ποικίλη ορολογία, που περιλαμβάνει περισσότερους από εξήντα όρους, όπως είπε η κυρία Μενδώνη.

    «Γνωρίζουμε την εκτενή περιγραφή και ταξινόμηση των μετεωρολογικών φαινομένων του Αριστοτέλη. Πριν από αυτόν, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης αναφέρθηκαν στον πρώτο σεισμό που συνέβη στη Δήλο τον 5ο αιώνα π.Χ. Πράγματι, το νησί αναδύθηκε, από τα βάθη του Αιγαίου, λόγω ηφαιστειακής έκρηξης, με αποτέλεσμα η «α-Δήλος» η αόρατη γη, να γίνει η ορατή Δήλος. Σήμερα, το νησί απειλείται από την υποχώρηση της γεωλογικής πλάκας και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία εντείνεται από την κλιματική αλλαγή», πρόσθεσε, για να καταθέσει στη συνέχεια πολλές ακόμη αρχαίες μαρτυρίες:

    Τα πλημμυρικά φαινόμενα και η διάβρωση, που αντιμετώπισαν οι Δελφοί και η Ολυμπία στην αρχαιότητα επανέρχονται και σήμερα επαυξημένα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, λόγω της μακρύτερης και ξηρότερης θερινής περιόδου. Οι αρχαίες πηγές όμως, μας διαφωτίζουν για τον τρόπο και τον βαθμό ανταπόκρισης των ανθρώπων. Τέτοια είναι η περίπτωση ελληνικής επιγραφής σχετικά με την ιατρική βοήθεια προς τον πληθυσμό της Σάμου, που παρείχε ένας κρατικός γιατρός, ο Διόδωρος, γιος του Διοσκουρίδη, μετά τον σεισμό του 199/8 π.Χ., που μπορεί να περιγραφεί και ως το πρώτο παράδειγμα διαχείρισης κρίσης.

    Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη με την αιγύπτια υπουργό Περιβάλλοντος Yasmine Fouad

    Ο Ησίοδος στο διάσημο έπος του «’Εργα και Ημέρες» περιγράφει τις δυσκολίες, που είχε ο άνθρωπος κατά τους σκληρούς χειμώνες της Βοιωτίας γύρω στα 700 π.Χ. αλλά και τους τρόπους, με τους οποίους ο άνθρωπος μπορούσε να προστατευθεί. Σύμφωνα με την Ιπποκράτεια Πραγματεία, η εποχική αλλαγή βρίσκεται στις ρίζες των επιδημιών και εξηγεί τη γενική κατάσταση της υγείας του ατόμου. Αλλά και ο Βιτρούβιος αναγνωρίζει τη σχέση μεταξύ των κλιματικών συνθηκών και της συμπεριφοράς και του ήθους των ανθρώπων, και μάλιστα πώς επιδρά το εύκρατο κλίμα στην ποιότητα της αρχιτεκτονικής!

    Γιατί, όπως είπε  στην ομιλία της η κυρία Μενδώνη «Οι μαρτυρίες επιτρέπουν την ανίχνευση επεισοδίων, όπου ο κλιματικός παράγοντας φαίνεται να έχει επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα τις ιστορικές εξελίξεις, τη ζωή των ανθρώπων και τη σχέση τους με τη φύση και τα φαινόμενα της. Μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον του, δηλαδή, την επίδραση του κλίματος στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, αλλά και τον αντίκτυπο της ανθρώπινης δραστηριότητας στην αλλαγή του κλίματος».

    Η Δήλος σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος και ένα από τα νησιά που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προβλήματα από την κλιματική αλλαγή

    Πέραν αυτών η κλιματική αλλαγή έχει επίδραση και στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά, όπως για παράδειγμα η καλλιέργεια των ελαιόδεντρων. Ενώ οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι γνωρίζουν τις πρακτικές που συνδέονται με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων (λιβάδια, πηγές νερού κλπ.) καθώς και με την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων διατροφής.

    Η «τέχνη της ξερολιθιάς» -ένα άλλο στοιχείο που αναγράφεται στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, αφορά στην κατασκευή δομών από πέτρα, χωρίς συνδετικό υλικό, η οποία αναφέρεται στις πρακτικές αειφόρου γεωργικής διαχείρισης. Εκτός από την πρακτική αξία για τη γεωργία, αλλά και για την πρόληψη της απερήμωσης, η ξηρή πέτρα μας θυμίζει την απαράμιλλη ομορφιά της χειροτεχνίας, μια ζωντανή κληρονομιά, που βλέπουμε στις Κυκλάδες.

    Αλλά και η υλική πολιτιστική κληρονομιά έχει, επίσης, άυλες διαστάσεις. Όλα τα μνημεία, κινητά και ακίνητα, είναι προϊόντα άυλης τεχνογνωσίας: τοιχοποιία, ξυλουργική κλπ. Παράλληλα, το γενικό πολιτιστικό τοπίο, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον ενσωματώνει τόσο τις τεχνικές καλλιέργειας όσο και τις γνώσεις και πεποιθήσεις  για το σύμπαν και τη φύση.

    Πλημμύρες είχε αντιμετωπίσει η Ολυμπία στην αρχαιότητα

    «Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην άυλη κληρονομιά μπορεί να είναι συντριπτική», τόνισε η υπουργός «Ωστόσο, η άυλη κληρονομιά διαθέτει μια τεράστια δυναμική ως αναπόσπαστο μέρος κάθε σχεδίου πρόληψης κινδύνων για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Επιπλέον, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να είναι χρήσιμη όταν αντιμετωπίζουμε τα «τραύματα» που προκαλούνται από βίαιους εκπατρισμούς εξαιτίας κλιματικών αλλαγών ή συγκρούσεων».

     Το ψήφισμα 15 της 11ης Διακυβερνητικής Επιτροπής (με τίτλο Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης) αναγνωρίζει ωστόσο, τη διπλή φύση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης: αφενός μπορεί να απειληθεί άμεσα η βιωσιμότητά της, αλλά αφετέρου να συμβάλει καθοριστικά στην ανθεκτικότητα και αποκατάσταση των πληθυσμών που έχουν πληγεί».

    Υπάρχει απάντηση για όλα αυτά:

    «Η σύγχρονη διεπιστημονική έρευνα περιλαμβάνει μια ποιοτική και συστηματική προσέγγιση σε σχέση με όλα τα διαθέσιμα δεδομένα. Αυτό μας βοηθάει: α) να ανασυνθέσουμε και να αναλύσουμε τις φυσικές καταστροφές και τους κινδύνους για την περίοδο πριν από τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις, β) να παρατηρήσουμε μακροπρόθεσμες τάσεις και επιπτώσεις από ιστορική άποψη, και γ) να εξετάσουμε την ευπάθεια και την ανθεκτικότητα των κοινωνιών του παρελθόντος» είπε η υπουργός. Προσθέτοντας, πως «Οι πηγές μπορούν να συσχετιστούν με τα έμμεσα αρχεία των κλιματολογικών συνθηκών, τα οποία προέρχονται από τη μελέτη φυσικών υλικών, συγκεκριμένα από την χρονολόγηση των κύκλων ανάπτυξης, την ανάλυση κόκκων γύρης, την ιζηματολογία, τους παγετώνες, καθώς και από αρχαιολογικές ενδείξεις. Πρόκειται για ένα ευρύ και πλήρες επιστημονικό αρχείο με στοιχεία για το ιστορικό του κλίματος».

    Στην επιστημονική όσο και στην παραδοσιακή γνώση βασίζονται οι πολιτικές και τα εργαλεία, που χρησιμοποιεί το υπουργείο Πολιτισμού στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, όπως είπε εξάλλου η κυρία Μενδώνη. Για να αναφέρει συγκεκριμένα την σύσταση ειδικής διεπιστημονικής ομάδας εργασίας στη χώρα μας, που έχει στόχο της την αξιολόγηση των δυνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά μελετώντας εξειδικευμένα σχέδια προσαρμογής, που θα αποτελούν μέρος των υφιστάμενων σχεδίων διαχείρισης.

    «Ένα από τα κύρια εργαλεία μας είναι η ψηφιακή καταγραφή και διαχείριση 21.000 μνημείων και χώρων, καθώς και οι ζώνες προστασίας τους, με τη βοήθεια ενός ολοκληρωμένου συστήματος πληροφοριών, το λεγόμενο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο, το που μπορεί να συνδεθεί με τους κλιματικούς χάρτες», είπε πιο αναλυτικά η κυρία Μενδώνη. « Ένα επιπλέον στοιχείο είναι η επίδραση της αλλαγής του κλίματος στις ενεργειακές ανάγκες των Μουσείων καθώς και στην ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος τους. Η ευαισθητοποίηση, μέσω μακροπρόθεσμων δράσεων επικοινωνίας , αποτελεί μέρος της συνολικής στρατηγικής μας. Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, είναι η συνεχής εκπαίδευση των στελεχών που χειρίζονται ανάλογα θέματα».

     Στο πλαίσιο αυτό, όπως ανέφερε, οργανώνεται για τον επόμενο Σεπτέμβριο ένα «διεθνές θερινό σχολείο» στην Ελλάδα, όπως είχε αναγγελθεί ήδη από την σύνοδο της Νέας Υόρκης για το κλίμα. Στόχοι του είναι, όχι μόνον η ευαισθητοποίηση της διοίκησης σχετικά με την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς από την αλλαγή του κλίματος, αλλά κυρίως να πείσει για τον επείγοντα χαρακτήρα των προληπτικών ενεργειών, που πρέπει να ληφθούν και την ανάγκη ενσωμάτωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς στα σχέδια προσαρμογής των αρχαιολογικών χώρων.

    Μιλώντας άλλωστε για το ίδιο θέμα στη συνέχεια, ο πρόεδρος της ομάδας εργασίας του ΥΠΠΟΑ καθηγητής κ. Κώστας Καρτάλης σημείωσε, ότι «Το διεθνές θερινό σχολείο αφορά στελέχη της δημόσιας διοίκησης από διάφορες ειδικότητες (αρχαιολόγους, ειδικούς στην κλιματική αλλαγή, (αρχιτέκτονες τοπίου, μηχανικούς, οικονομολόγους, κ.ά.). Σκοπός του είναι η γνωριμία με τις δραστηριότητες διεθνών οργανισμών (όπως τα Ηνωμένη Έθνη, η UNESCO, το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, κ.α.) στο αντικείμενο της κλιματικής αλλαγής, η κατανόηση των κινδύνων που προκύπτουν για τους αρχαιολογικούς χώρους λόγω της κλιματικής αλλαγής, η γνωριμία με τα κλιματικά μοντέλα -αλλά και η εμπιστοσύνη προς αυτά- με τα οποία προσομοιώνονται οι μελλοντικοί κλιματικοί κίνδυνοι, η εξειδίκευση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την ενεργειακή αναβάθμιση των Μουσείων, που εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσουν αυξημένες ανάγκες για ψύξη και εντέλει η κατάρτιση σχεδίων προσαρμογής τοπικού ή περιφερειακού χαρακτήρα».



    ΣΧΟΛΙΑ