Εδώ είναι Βαλκάνια: Ποια πρωτεύουσα τα έβαλε με τη διαφθορά

Η Višnja Marilović  ήταν μία  απλή λογίστρια, στα Βαλκάνια, στο Σεράγεβο.Η ζωή της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμα και βαρετή καθώς τίποτα το συναρπαστικό δε συνέβαινε. Ώσπου συνέβη.Μία μέρα το αφεντικό της ζήτησε να κόψει ένα τιμολόγιο για την αγορά 160 κρεβατιών. Η υπάλληλος παραξενεύτηκε για τον τόσο μεγάλο αριθμό κλινών, τα οποίων προόριζονταν για ένα μικρό αθλητικό κέντρο και αποφάσισε να το ψάξει.Η ζωή της από τότε άλλαξε τελείως.Ανακάλυψε ότι μέσω αυτών των τιμολογίων το αφεντικό της έκανε, με δημόσιο χρήμα, την επίπλωση του σπιτιού του. Αν και στην αρχή δίστασε τελικά  αποφάσισε να μην το κρατήσει κρυφό.Τον ξεσκέπασε και αισθάνθηκε ηθική ικανοποίηση αλλά δε γνώριζε ότι τα προβλήματα για εκείνην μόλις είχαν αρχίσει.

Για μήνες δεχόταν απειλητικά τηλεφωνήματα για τη ζωή της, απολύθηκε από τη δουλειά της, προσέλαβε σωματοφύλακα και αναγκάστηκε να πει στα παιδιά της ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να παίξουν μόνα τους στο δρόμο. Τότε ήταν που άκουσε για πρώτη φορά τη λέξη « πληροφοριοδότης» ή στην αργκό « Βαθύ λαρύγγι».Μία ή δύο λέξεις που περιγράφουν εκείνον που είναι πρόθυμος να δώσει την πληροφορία για ένα γεγονός που επηρεάζει όχι μόνον εκείνον αλλά και την κοινωνία.

Υπάρχουν ορισμένα κλισέ για τις χώρες της Ευρώπης. Ότι οι πιο διεφθαρμένες χώρες βρίσκονται στα Βαλκάνια και ακόμα και εάν έχουν νόμους ξέρουν να τους προσπερνούν και να κινούνται παράνομα.Τί γίνεται όμως στις πιο πλούσιες;

Θα πίστευε κανείς ότι το πιο φυσιολογικό  είναι ότι θα είχαν μια συμπαγή νομοθεσία, που θα προστατεύει τους πληροφοριοδότες όπως τη Marilovic. Κι όμως. Όχι. Στην πραγματικότητα, η μόνη χώρα που έχει συμπαγή νομοθεσία κατά της διαφθοράς δεν είναι η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία ή η Βρετανία αλλά – δεν θα το πιστέψετε – η Βοσνία.

Από πέρυσι τον Ιανουάριο, η Βοσνιακή κυβέρνηση μπορεί επίσημα και με το νόμο να προστατεύει τους ανθρώπους που θα «προδίδουν» τη διαφθορά.Αυτός ο νόμος επιτρέπει στο « Βαθύ λαρύγγι» να καταθέσει τις πληροφορίες που γνωρίζει , αλλά παράλληλα να κρατήσει τη δουλειά του και να έχει αστυνομική προστασία πριν ακόμα η υπόθεση πάει στα δικαστήρια. Το προνόμιο αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί πριν από τρία χρόνια ένας πληροφοριοδότης που δεν είχε 24 ωρη αστυνομική προστασία δολοφονήθηκε από έκρηξη βόμβας στο αυτοκίνητό του.

Θα πίστευε κανείς ότι το πιο φυσιολογικό  είναι ότι θα είχαν μια συμπαγή νομοθεσία, που θα προστατεύει τους πληροφοριοδότες όπως τη Marilovic. Κι όμως. Όχι. Στην πραγματικότητα, η μόνη χώρα που έχει συμπαγή νομοθεσία κατά της διαφθοράς δεν είναι η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία ή η Βρετανία αλλά – δεν θα το πιστέψετε – η Βοσνία.

Ο δείκτης εκτεταμένης διαφθοράς στα Βαλκάνια είναι αρκετά υψηλός.Βρίσκονται στην 48^η θέση του δείκτη παγκόσμιας διαφάνειας.Για αυτό και φαίνεται λίγο περίεργο, τουλάχιστον, μία Βαλκανική χώρα σαν τη Βοσνία να υποστηρίζει με νόμο τους πληροφοριοδότες για να τους προστατεύσει. Σύμφωνα με έρευνα της USAID, η διαφθορά στοίχιζε στη Βοσνία ένα δις δολάρια κάθε χρόνο..

Αυτό ήταν ένα τίμημα που η βαλτωμένη οικονομία της ( με ανάπτυξη 1% κάθε χρόνο) δεν μπορούσε να το αντέξει. Από την άλλη πλευρά, είχε ένα πολύ σοβαρό κίνητρο για να προσπαθήσει να αλλάξει νοοτροπία. Βρίσκεται στη διαδικασία για να κατεθέσει τα χαρτιά της προκειμένου να γίνει και εκείνη μέλος της ΕΕ.Θέλει όμως να αποδείξει ότι δεν είναι πλέον τόσο διεφθαρμένη.Αν το κάνει , θα πάρει ένα πολύ σημαντικό bonus στην επίπονη προσπάθεια για την ένταξη της στην ευρωπαϊκή οικογένεια..

Ο νέος νόμος για την καταπολέμηση της διαφθοράς γνώρισε , μάλιστα, την πρώτη του επιτυχία. Ο Danko Bogdanović, ο επικεφαλής των τελεωνειακών υπαλλήλων μίας μικρής πόλης που κατήγγειλε ένα περιστατικό διαφθοράς στις αρμόδιες αρχές, τις οδήγησε να συλλάβουν κύκλωμα 50 ατόμων. Βέβαια και εκείνος δεν πέρασε λίγα.Αναγκάστηκε να δεχτεί την εντολή της υπηρεσίας του να μπει σε διαθεσιμότητα και επέστρεψε κανονικά στο πόστο του μετά από δύο χρόνια για λόγους ασφαλείας.

Μέχρι στιγμής, δύο πόλεις στη Βοσνία έχουν ήδη αναπτύξει τα δικά τους συστήματα καταγγελίας δυσλειτουργιών και διαφθοράς. Και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας συνεργάζεται στενά μαζί τους για το πώς να εφαρμόσουν καλύτερα τη νομοθεσία στους κόλπους της.

Και αν αυτή η διαιρεμένη, από τον πόλεμο και τη διαφθορά,  χώρα με λαό που αγωνίζεται με δυσκολία να επιβιώσει από τη φτώχεια, θέλει να αλλάξει , ποια είναι η δικαιολογία κάποιας άλλης γειτονικής χώρας;

Το επόμενο βήμα: μερικές τροπολογίες που θα ενισχύσουν τις προθεσμίες για την προστασία και αποκατάσταση των πληροφοριοδοτών  και τα πρώτα σχέδια του νομοσχεδίου σε κρατικό επίπεδο. Εν τω μεταξύ, οι άλλες χώρες της περιοχής ακολουθούν τα βήματα της Βοσνίας. Σε Μαυροβούνιο και Σερβία έχουν περάσει από τότε και οι δύο νόμοι καταγγελίας δυσλειτουργιών, και παρόμοια κείμενα  συντάσσονται στην Αλβανία και τη Βουλγαρία.

Βέβαια, για να λέμε την αλήθεια,  δεν είναι όλες οι δημόσιες αρχές ενθουσιασμένες με την  ιδέα της προώθησης μιας κουλτούρας  καταγγελίας. Σε μια χώρα με επίσημο ποσοστό ανεργίας του 46 % (είναι περίπου 25 % στην Ελλάδα και το 10 % στη Γαλλία), τα δημόσια ιδρύματα είναι οι μεγαλύτεροι πάροχοι των θέσεων εργασίας. Και η ισχύουσα νομοθεσία λειτουργεί μόνο σε ομοσπονδιακό επίπεδο, πράγμα που σημαίνει ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι πολιτειακοί  θεσμοί  χρειάζονται ακόμα τη δική τους ιδιαίτερη πολιτική. Χρειάζονται όμως και πιο γερά κίνητρα για τον Εθνικό Πληροφοριοδότη  και αυτά είναι κυρίως χρηματικά.

Ο Bojan Bajić , ο οποίος κάποτε ήταν πολιτικός της αριστεράς και ακόμα πιο πριν δημοσιογράφος, αποφάσισε να γίνει και αυτός Εθνικός Πληροφοριοδότης. Ξέρει ότι θα συναντήσει δυσκολίες και ότι θα πρέπει να σπάσει πολλά ταμπού, όπως αυτό του χαφιεδισμού. Το τέλειο άλλοθι για κάποιον που δε θέλει να ξεσκεπαστούν οι πομπές του είναι να πει ότι διώκεται για τις ιδέες του και τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Ο Bojan όμως δεν πτοείται.Σε όλα τα καινούρια πράγματα η προσαρμογή είναι αργή. Το πιο ουσιαστικό από όλα είναι ότι οι πάλαι ποτέ φτωχές και διεφθαεμένες χώρες των Βαλκανίων δείχνουν ότι θέλουν πραγματικά να απαλλαχθούν από αυτήν την ταμπέλα. Θέλει επιμονή. Και αν αυτή η διαιρεμένη, από τον πόλεμο και τη διαφθορά,  χώρα με λαό που αγωνίζεται με δυσκολία να επιβιώσει από τη φτώχεια, θέλει να αλλάξει , ποια είναι η δικαιολογία κάποιας άλλης γειτονικής χώρας;