• Business

    Πρόδρομος Μποδοσάκης: 7 μυθικοί διάλογοι

    • Της Ιωάννας Δημηλά

    Στα εγκαίνια του Μποδοσάκειου Κολεγίου Αθηνών. Ο Πρόδρομος Μποδοσάκης με τον Πρόεδρο L. Pierson και την σύζυγό του (Φωτ.: Αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη)


    Ο Πρόδρομος (Μποδοσάκης) Αθανασιάδης, ήταν ο επιχειρηματίας που είπε,  όταν ρωτήθηκε από τον Αριστοτέλη Ωνάση επί 7ετίας , γιατί κάνει παρέα με τους Συνταγματάρχες , την εμβληματική  φράση που έμεινε στην Ιστορία:  “Εγώ δεν είμαι με κόμματα, πάντα είμαι πάντα με το γκουβέρνο”.

    Ο Μπέης , όπως τον φώναζαν , ήταν ένας από τους πιο αινιγματικούς χαρακτήρες του 20ου αιώνα. Δημιούργησε το ίδρυμα Μποδοσάκη (τον Μάιο του 2019 βραβεύτηκε ο καθηγητής της Επιστήμης των Υπολογιστών στο ΜΙΤ Κωνσταντίνος Δασκαλάκης) και κληροδότησε τεράστια περιουσία στο ελληνικό δημόσιο μεταξύ αυτών και την κατοικία του στο Παλαιό Ψυχικό.

    Η κατοικία του έχει χτιστεί σε ένα οικόπεδο περίπου 6 στρεμμάτων (απέναντι από τις εγκαταστάσεις του τένις του Ψυχικού) και σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.

    Ο Μποδοσάκης  όχι μόνο μια φορά, κατηγορήθηκε περίπου ως κατάσκοπος!  Γνώρισε, μάλιστα, τη φυλακή και την εξορία… 

    Η πρώτη φορά ήταν κιόλας το 1915, όταν δραστηριοποιούνταν στη Μερσίνα της Μικράς Ασίας. 

    Τότε, καταγγέλθηκε στις οθωμανικές αρχές ότι ο αλευρόμυλός του χρησιμοποιούνταν για κατασκοπεία υπέρ των Αγγλο-γάλλων (οι Οθωμανοί ήταν σύμμαχοι των Γερμανο-αυστριακών στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο)! 

    Φυλακίστηκε για μικρό διάστημα, δικάστηκε από το στρατοδικείο και του επιβλήθηκε ποινή εκτόπισης στα Άδανα, υπό αστυνομική επιτήρηση. 

    Εκεί μάλιστα γνώρισε και τον Κεμάλ Ατατούρκ. 

    Όπως φαίνεται, η καταγγελία ήταν μέρος σχεδίου ανταγωνιστών του για να εξοντωθεί επιχειρηματικά. 

    Πλην, όμως, ο Μποδοσάκης όχι μόνο επιβίωσε, αλλά συνέχισε με άλματα την επιχειρηματική πορεία του. 

    Κατηγορούμενος 

    Τρία χρόνια αργότερα, θα βρεθεί πάλι κατηγορούμενος. Άγγλοι αιχμάλωτοι πολέμου των Οθωμανών, που είχαν δραπετεύσει από στρατόπεδο στην Ανατολία, θα βρεθούν στη Μερσίνα -την πρώτη έδρα των επιχειρήσεών του, μα και επίκεντρο μηχανορραφιών και δολοπλοκιών την εποχή εκείνη, λόγω της γεωγραφικής θέσης της. Από το λιμάνι της θα δραπετεύσουν με δικά του ρυμουλκά (τα χρησιμοποιούσε για της ανάγκες εφοδιασμού του οθωμανικού στρατού).

    Κατηγορία

    Η οργάνωση της φυγάδευσης αποδόθηκε στον Μποδοσάκη -κατηγορία που μπορούσε να οδηγήσει στο εκτελεστικό απόσπασμα. Με τις διασυνδέσεις του στη στρατιωτική ηγεσία, αλλά κι ένα τεράστιο ποσό (500.000 λίρες) προς τον διοικητή της περιοχής, η υπόθεση «τακτοποιήθηκε». 

    Από τότε, όμως, ο Μποδοσάκης μετέφερε την επιχειρηματική έδρα του στην Κωνσταντινούπολη…

    Οι δύο υποθέσεις «κατασκοπείας», όπως και οι κατηγορίες τον τουρκικών εφημερίδων το 1920 -22 ότι ήταν «πράκτορας των γκιαούρηδων», είναι απλές μπροστά σε άλλες ανάλογες τα επόμενα χρόνια.

    Η πρώτη από αυτές ήταν η σχέση της ΠΥΡΚΑΛ με τη ναζιστική πολεμική βιομηχανία, πριν ξεσπάσει ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος. 

    Όπως, επίσης, το παράδοξο φαινόμενο να παραδοθούν ακέραια τα εργοστάσιά της στους Γερμανούς, ενώ κανονικά θα έπρεπε ν’  ανατιναχτούν, ώστε να μη χρησιμοποιηθούν για τις πολεμικές ανάγκες τους.

    Για τις διασυνδέσεις της ΠΥΡΚΑΛ του Μποδοσάκη και των ναζί βιομηχάνων ο Χρ. Χατζηιωσήφ («Η γηραιά σελήνη…») διατυπώνει μια τεκμηριωμένη κρίση, με γενικότερη ισχύ για τις δραστηριότητες του μεγαλοεπιχειρηματία: «Δεν αρκούν (τα στοιχεία) για να χαρακτηρίσουμε το συγκρότημα Μποδοσάκη ως παραφυάδα της γερμανικής βιομηχανίας, με την έννοια ότι ο ιδιοκτήτης του ήταν ένας αχυράνθρωπος των Γερμανών κεφαλαιούχων ή έστω απόλυτα εξαρτημένος από αυτούς, γιατί δεν έχουμε να κάνουμε με μια αποκλειστικά δυαδική σχέση Αθανασιάδη-Γερμανών. 

    Ο ίδιος ο ιδρυτής του ομίλου προσπάθησε επανειλημμένα, αλλά άκαρπα να εμπλέξει στις επιχειρήσεις του τον αγγλικό παράγοντα…

    Μπορούμε, λοιπόν, ορθότερα να χαρακτηρίσουμε το συγκρότημα ως το γεωμετρικό τόπο, όπου τέμνονται και συντίθενται τα συμφέροντα ιδιοκτήτη με εκείνα της γερμανικής βιομηχανίας και των κυρίαρχων ομάδων του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου και βιομηχανικού κεφαλαίου, με τις ιδιαίτερες διασυνδέσεις τους. 

    Οι στόχοι αυτών των ομάδων, οι απόψεις τους για τον διεθνή καταμερισμό της εργασίας στην Ευρώπη και τη θέση της Ελλάδας σε αυτόν δεν συμπίπτουν μεταξύ τους. 

    Έχουμε να κάνουμε με επάλληλους κύκλους με διαφορετικά κέντρα και μήκος ακτίνας, που ο κοινός τομέας είναι το συγκρότημα Μποδοσάκη…»

    Αυτή ακριβώς η κομβική θέση του ομίλου Μποδοσάκη από πολύ νωρίς θα είναι η αιτία για υποψίες ή παρεξηγήσεις. Τόσο για τις σχέσεις του με τον αμερικανικό παράγοντα από την περίοδο ακόμη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά κι αργότερα, καθώς πάντα είναι πρόθυμος συνομιλητής τους για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα. 

    Η Πυρκάλ 

    Αλλά και μεταπολεμικά με τους Δυτικογερμανούς και τους Γάλλους (ανταγωνίζονται για επενδύσεις, με εισαγωγικά ή χωρίς στην Ελλάδα) , το ΝΑΤΟ (στήριξε την ΠΥΡΚΑΛ με παραγγελίες όπλων)…

    Μια υπόθεση, όμως, «κατασκοπείας» τη δεκαετία του 1940 δεν είχε σχέση με δολοπλοκίες αλλά με γεγονότα. Τότε κατηγορήθηκε από τους Άγγλους ως πράκτορας των Αμερικανών!

    Κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ (1942-43) συμφώνησε να μπει στην υπηρεσία των μηχανισμών του στρατηγού Ντόνοβαν (αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών πριν από τη δημιουργία της CIA). Ο ίδιος αποκαλύπτει στις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του ότι δέχτηκε ευχαρίστως ν αναλάβει οποιαδήποτε καθήκοντα στο πλαίσιο συγκέντρωσης πληροφοριών, με έδρα το Κάιρο.

    Σύμφωνα με τους βιογράφους του η «συνεργασία» Μποδοσάκη-αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών διακόπηκε αμέσως μόλις αυτό έγινε γνωστό στις αντίστοιχες αγγλικές υπηρεσίες. «Αλλά πλήρωσε ακριβά, όπως προστίθεται, την υπόθεση αυτή, διότι από τότε βρέθηκε στο στόχαστρο των βρετανικών υπηρεσιών…»

    Έτσι, ο Αθανασιάδης δεν κατάφερε να επιστρέψει απευθείας από τις ΗΠΑ στην Αίγυπτο (δεν του χορηγούσαν άδεια οι Άγγλοι) , παρά μόνο μέσω Αργεντινής και Ν. Αφρικής. 

    Οι Βρετανοί τον καθυστέρησαν τέσσερις μήνες!

    Παρά το γεγονός ότι πρωθυπουργός στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση ήταν ο στενός φίλος του Σοφ. Βενιζέλος και αρχηγός του στόλου ο «άνθρωπός του» ναύαρχος Π. Βούλγαρης, ο Μποδοσάκης παρακολουθείται στενά.

    Στην έρημο

    Όταν την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Γ. Παπανδρέου (Απρίλιος 1944) ο Μποδοσάκης συνελήφθη από τους Βρετανούς και, τελικά, στάλθηκε σε στρατόπεδο της ερήμου. Οι ανακριτές του ζητούσαν επίμονα να πάρουν απαντήσεις στα ερωτήματα:

    -Συνεργάστηκες με τον Ντόνοβαν στη Νέα Υόρκη;

    -Ποια ήταν τα σχέδια λειτουργίας των υπηρεσιών πληροφοριών;

    -Γιατί δεν κατέστρεψες την πολεμική βιομηχανία σου προτού αναχωρήσεις από την Ελλάδα;

    -Γιατί δεν ίδρυσες πολεμική βιομηχανία στη Νότια Αφρική (συζητούσες αυτό το ενδεχόμενο κατά την παραμονή του εκεί);

    Όλα αυτά με διαταγή του ίδιου του Άγγλου αρχιστρατήγου Μέσης Ανατολής!

    Η περιπέτεια του Μποδοσάκη θα διαρκέσει τέσσερις ολόκληρους μήνες. Τελικά, χωρίς να του απαγγελθεί κατηγορία ή να δικαστεί, θ αποφυλακιστεί και προκειμένου να μην εξοριστεί στο Σουδάν, θα συμφωνήσει να εκτοπιστεί στον Λίβανο. 

    Ο βιογράφος του Κ. Χατζιώτης εκτιμά ότι η πραγματική αιτία της περιπέτειάς του ήταν η πορεία της συνεργασίας του με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. 

    «Κι αυτό ήταν ένα θέμα που ανησυχούσε και ενδιέφερε απόλυτα της βρετανικές υπηρεσίες. Διότι θεωρούσαν τη Μ. Ανατολή χώρο αποκλειστικής επιρροής του». 

    Όπως άλλωστε και την Ελλάδα…

    Ο Μποδοσάκης με τον πρωθυπουργό Κων. Καραμανλή και τον Alfried Krupp von Bohlen und Halbach, 1957
    (Φωτ.: Αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη)

    Θέσεις και…προφητείες

    «Θα επεδίωκα και την ανταλλαγή των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και την εγκατάσταση του Πατριαρχείου στο Άγον Όρος. Διότι γνωρίζω καλά τους Τούρκους. 

    Με τον ασιατικό τους τρόπο θα εξαναγκάσουν τους Έλληνες να φύγουν αργότερα. Και θα φύγουν κι αυτοί γυμνοί και πεινασμένοι…»

    (προς τον Ελ. Βενιζέλο κατά την περίοδο της υπογραφής της συνθήκης της Λοζάνης το 1923)

    «Πρόσεξε, πρόεδρε (Ελ. Βενιζέλος), ο Ισμέτ (Ινονού) είναι Ασιάτης. Όσα θέλει ακούει και όσα δεν τον συμφέρουν δεν τα ακούει» (1924)

    «Μιας και έγινες αντιβασιλέας προσπάθησε να μιμηθείς τον Χόρτυ (Ούγγρος ναύαρχος, που έγινε αντιβασιλιάς, κήρυξε έκπτωτους τους Αψβούργους και κυβέρνησε από το 1920 ως το 1940 δικτατορικά) και να μείνεις αντιβασιλέας. Γιατί, όταν φέρεις τον βασιλιά δεν θα είσαι πλέον τίποτε!»

    (προφητική «συμβουλή», που έμεινε μετά την παλινόρθωση των Γκλύξμπουργκ το 1935 μόνο μ έναν… μεγαλόσταυρο στο πέτο)

    «Όταν έφθασα στην Αθήνα, παρ όλες τις ζημιές είχα μεγάλη περιουσία. Μη γνωρίζοντας ανθρώπους, την έχασα και άρχισα εκ νέου από το άλφα. Κανέναν δεν έβλαψα. Εν τούτοις οι εφημερίδες μου έγραψαν τα εξ αμάξης. Είναι πολύ περίεργος ο τόπος μας. Γι αυτό μην παραξενευτείτε αν ακούσετε να λένε ότι ο μεγαλειότατος (ο βασιλιάς Γεώργιος Β) χρηματίζεται! (1936)

    «Οι Άγγλοι ήθελαν να πεινάσει ο ελληνικός λαός για να τον χρησιμοποιήσουν ευκολότερα στη μελετώμενη αντίσταση εναντίον των Γερμανών. Γι αυτό δεν επέτρεψαν να φθάσουν στην Ελλάδα τα φορτία που βρίσκονταν εν πλω και τα οποία είχαν παραγγελθεί από την ελληνική κυβέρνηση…» (κρίση για τη στάση των Βρετανών απέναντι στην Ελλάδα που πεινούσε το 1941)

    Απόψεις και κρίσεις

    «Τα μέλη της κυβερνήσεως καθώς και οι αξιωματικοί του Επιτελείου κατελήφθησαν από πανικό. Η μόνη τους φροντίδα ήταν πώς θα έφευγαν…» (διαπιστώσεις μετά τον βομβαρδισμό του Πειραιά από τους Γερμανούς στις 6 Απριλίου 1941)

    «Πρόκειται περί του θάρρους της αγνοίας. Αλλά έχω την πεποίθηση ότι θα τα βγάλω πέρα» (όταν αναλάμβανε την κατασκευή «μπαζούκας» για λογαριασμό του ΝΑΤΟ το 1953, μη γνωρίζοντας περί τίνος προϊόντος πρόκειται)

    «Αφού τα μεταλλεία αυτά (Λάρυμνα ) ενοχλούν τόσο πολύ το τραστ των Καναδών, ας μου δώσουν εκατό εκατομμύρια και τα κλείνω…» (1954)

    «Μπορεί να πέσετε εσείς, μπορεί να πέσει η κυβέρνηση Καραμανλή, εγώ πάντως δεν πρόκειται να πέσω…» (προς τον Δ. Χέλμη το 1958)

    «Άνθρωποι διευθύνοντες το μεγαλύτερο πιστωτικό ίδρυμα (Εθνική Τράπεζα) θυσιάζουν με ελαφριά τη συνείδηση τα συμφέροντα της χώρας και τον υπόγειο πλούτο αυτής ωσάν να επρόκειτο περί παλιατσαρίας!» (για την υπόθεση του νικελίου της Λάρυμνας το 1960)

    «Η Εθνική Τράπεζα έπαψε να συνεχίζει την παράδοσή της και μετατράπηκε σε τοκογλυφικό σαραφλίδικο (τοκογλυφείο)» (1960)

    «Δεν πρέπει να αυταπατώμεθα. Είμαστε δορυφόροι σας (η Ελλάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες)… Γι αυτό ό,τι στραβό γίνει σ’ αυτό τον τόπο το φορτώνουμε στην Αμερική και η κοινή γνώμη στρέφεται εναντίον σας (προς την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα το 1962, με τη συμβουλή «να μην ποντάρει σε ένα μόνο κόμμα». 

    «… Θα έφερνα στον Πειραιά το αγγλικό ναυαρχείο»

    Ο μύθος και η πραγματικότητα συμπλέκονται στη δράση του Μποδοσάκη, από τα πρώτα του ακόμη βήματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως το τέλος της ζωής του.

    Μάλιστα οι συνεργάτες του διάλεξαν μια παραδοξολογία του για να τον αποχαιρετήσουν, όταν πέθανε το 1979. Με αυτή θεώρησαν ότι καταδεικνύεται το επιχειρηματικό μεγαλείο του. 

    Σύμφωνα με αυτή, λίγο πριν από την έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, βρέθηκε στο Λονδίνο για ζητήματα πολεμικής προπαρασκευής και την ανάθεση αγγλικών παραγγελιών: «Η συνεννόηση επέτυχε, το Αγγλικό Ναυαρχείο και οι ψύχραιμοι θαλασσοκράτορες ενθουσιάστηκαν με τα προσόντα αυτού του Έλληνα. 

    Αυτός (ο Μποδοσάκης) εμπιστεύτηκε σε φίλο του ότι, αν γνώριζε και την αγγλική γλώσσα, θα κατάφερνε να τους πάρει το αγγλικό ναυαρχείο και να το μεταφέρει στον Πειραιά…»

    Διάλογοι

    Ιδού ένα ενδεικτικό για την ιδιοσυγκρασία του απάνθισμα διαλόγων που είχε κατά καιρούς:

    -Μποδοσάκη θα σε κάνω μεγάλο άνθρωπο!

    -Κύριε πρόεδρε, είμαι βιομήχανος και θέλω να μείνω βιομήχανος. Δεν έχω καμία διάθεση να γίνω μεγάλος άνθρωπος…

    (συνομιλία με τον Μεταξά, όταν ο Μποδοσάκης βρήκε τρόπο προμήθειας του στρατού το 1940 με πυροσωλήνες )

    -Μεγαλειότατε, εδώ μοιράζουμε με το τσουβάλι τενεκέδες…

    -Τι είναι αυτοί οι τενεκέδες;

    -Τα παράσημα!

    Θέλεις μήπως κι εσύ;

    -Όχι, για τον Θεό μεγαλειότατε! Θέλω μερικούς για τους Γερμανούς…

    (συνομιλία με τον Γεώργιο Β τις παραμονές κήρυξης του Παγκοσμίου Πολέμου. Δεκαπέντε χρόνια μετά ο Μποδοσάκης θα φορά με «καμάρι» το δικό του… τενεκέ).

    – Τι θα έλεγες αν γινόταν πρωθυπουργός ο Κορυζής;

    -Αν θεωρείται ότι ο πόλεμος είναι τραπεζική υπόθεση, να τον κάνετε. Διαφορετικά, θα ήταν έγκλημα. Άλλωστε ο άνθρωπος αυτός ούτε για τραπεζίτης δεν κάνει…

    (συζήτηση με στελέχη του μεταξικού καθεστώτος μετά τον θάνατο του Μεταξά)

    -Τι δουλειά έχουμε εδώ, μεγαλειότατε; Είμαστε αλήτες!

    -Πώς και γιατί είμαστε αλήτες;

    -Είναι φανερό, μεγαλειότατε, ότι όταν κάποιος χάσει την πατρίδα του είναι σαν τον περιπλανώμενο Ιουδαίο

    (ο Μποδοσάκης στον βασιλιά Γεώργιο, όταν βρισκόταν στο Κάιρο μετά την εισβολή των ναζί στην Ελλάδα)

    – Μην αυταπατάσαι. Χωρίς το όνομα Βενιζέλος, δεν θα σου εμπιστευόμουν ούτε οκτώ γουρούνια…

    -Γιατί;

    -Γιατί το βράδυ θα μου έφερνες επτά!

    (ανταλλαγή «απόψεων» με τον Σοφοκλή Βενιζέλο το 1943 για την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση)

    -Τι γυρεύεις εδώ, κύριε Μποδοσάκη; Μήπως πας για υπουργός;

    -Εγώ δεν εννοώ να γίνω πρώην, όπως κάθε τόσο γίνεσαι εσύ. Είμαι και θα παραμείνω ο Μποδοσάκης

    («μπηχτές» στον αντιπρόεδρο της ελληνικής κυβέρνησης Κ. Τσαλδάρη το 1950 στην αμερικανική πρεσβεία)

    -Μεγάλος άνθρωπος, τζάνουμ! Μεγάλος άνθρωπος (ο Ντε Γκολ)

    – Το έχει πάρει επάνω του!

    -Κι άλλοι το έχουν πάρει επάνω τους, χωρίς να είναι μεγάλοι!

    -Ποιον εννοείτε;

    -Εσύ ποιον λες;

    (συζήτηση σε δημοσιογραφικό «πηγαδάκι» κατά την επίσκεψη του Γάλλου προέδρου στην Αθήνα το 1963. «Ακατονόμαστος» ήταν, βεβαίως ο Κ. Καραμανλής)

    (Τα αποφθέγματα και οι διάλογοι έχουν αντληθεί από τις δύο βιογραφίες του ( Βρ. Σωτηρόπουλος «Μποδοσάκης», Κ. Χατζιώτης «Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης», το «Αναμνηστικόν Λεύκωμα» της ΠΥΡΚΑΛ, όπως και από δημοσιεύματα του Τύπου)

    Πρόδρομος (Μποδοσάκης) Αθανασιάδης 1890-1979



    ΣΧΟΛΙΑ