Ένα υποτιμημένο πρόβλημα με μεγάλες συνέπειες

Το άρθρο 11 του ν. 3471/2006 ρυθμίζει στην Ελλάδα τη λειτουργία των μητρώων τηλεφωνικών αριθμών προσώπων που έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν να εξαιρούνται από κλήσεις εμπορικής προώθησης — των λεγόμενων μητρώων «opt-out».

Αν και τα μητρώα «opt-out» θεσπίστηκαν για να προστατεύουν τους πολίτες από ανεπιθύμητες κλήσεις, η αρχική αυτή πρόθεση έχει στην πράξη μετατραπεί σε ένα πλαίσιο κατακερματισμένο, ανεπαρκές και συχνά αδιαφανές. Το αποτέλεσμα είναι ότι χιλιάδες καταναλωτές αποκλείονται από ενημερώσεις που θα ήθελαν — και από τις οποίες θα μπορούσαν να ωφεληθούν οικονομικά.

1

Το πρόβλημα ξεκινά από το γεγονός ότι το ισχύον πλαίσιο αφήνει περιθώριο για την καταχώριση του τηλεφωνικού αριθμού στο μητρώο «opt-out» χωρίς πλήρη γνώση ή συνειδητή επιλογή εκ μέρους του πολίτη.

Παρότι οι συνέπειες είναι ουσιαστικές, το σύστημα των μητρώων «opt-out» σπάνια βρίσκεται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου. Πίσω από μια φαινομενικά τεχνική διαδικασία κρύβεται ένας μηχανισμός που επηρεάζει άμεσα τα δικαιώματα ενημέρωσης των πολιτών και τη λειτουργία ολόκληρων αγορών.

Σύμφωνα με μελέτη για λογαριασμό του ΕΣΠΕΝ, 9 στους 10 εγγεγραμμένους στα μητρώα του άρθρου 11 δεν γνωρίζουν ότι βρίσκονται σε αυτά. Αγνοούν, δηλαδή, ότι έχουν στερηθεί τη δυνατότητα να λαμβάνουν τηλεφωνική ενημέρωση για προϊόντα και υπηρεσίες που τους αφορούν, όπως για παράδειγμα η επικειμένη έναρξη εφαρμογής της δυναμικής τιμολόγησης

Αυτό το πρόβλημα δεν είναι διαχειριστικό. Είναι βαθιά θεσμικό και σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο η Πολιτεία αντιλαμβάνεται την προστασία του καταναλωτή, την ενημέρωση και –τελικά– τον ανταγωνισμό.

Όταν η προστασία μετατρέπεται σε αποκλεισμό

Η αγορά ενέργειας αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σε μια περίοδο που οι προκλήσεις του ενεργειακού κόστους παραμένουν έντονες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει την ενίσχυση της κινητικότητας των καταναλωτών στην κορυφή των πολιτικών της. Η λογική είναι απλή: ενημερωμένος καταναλωτής σημαίνει καλύτερες επιλογές και χαμηλότερους λογαριασμούς.

Ωστόσο, στην Ελλάδα, ένα μεγάλο μέρος των καταναλωτών βρίσκεται σήμερα εκτός της τηλεφωνικής ενημέρωσης για νέες προσφορές ή οικονομικότερα τιμολόγια, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό για την ενίσχυση της κινητικότητας. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ενημέρωση — βασική προϋπόθεση για την επιλογή και τη σύγκριση — δεν φτάνει σε όσους θα μπορούσαν να επωφεληθούν περισσότερο από αυτήν.

Στο πλαίσιο αυτό, ο ΕΣΠΕΝ επισημαίνει ότι αυτή η κατάσταση περιορίζει ουσιαστικά τον ανταγωνισμό και εμποδίζει τους καταναλωτές να επωφεληθούν από τις διαθέσιμες επιλογές της αγοράς ενέργειας.

Ένα κατακερματισμένο σύστημα που δεν λειτουργεί

Σε αντίθεση με την πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών, όπου λειτουργούν ενιαία ψηφιακά μητρώα, η Ελλάδα έχει επιλέξει ένα ιδιότυπο μοντέλο:

• κάθε τηλεπικοινωνιακός πάροχος τηρεί το δικό του μητρώο και δεν υπάρχει κοινή βάση δεδομένων,
• οι διαδικασίες διαφέρουν από πάροχο σε πάροχο,
• οι διαφημιζόμενοι δεν μπορούν να γνωρίζουν με βεβαιότητα ότι συμμορφώνονται με τον νόμο,
• οι πιθανότητες λαθών είναι υψηλές, με τεχνικές αστοχίες που έχουν ήδη επισημανθεί από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων.

Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που δεν εξυπηρετεί ούτε την προστασία ούτε την ενημέρωση των καταναλωτών.

Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την πλήρη ψηφιοποίηση των καταναλωτικών διαδικασιών και τη διευκόλυνση της ενημέρωσης των πολιτών. Στο ίδιο πνεύμα, στην Ελλάδα έχουν ήδη γίνει ορισμένα βήματα: έχει ενεργοποιηθεί η δυνατότητα άντλησης βασικών στοιχείων ταυτοποίησης μέσω της υπηρεσίας e.gov KYC με συγκατάθεση του πελάτη, ενώ —βάσει του αρ. 21 του ν. 5104/2024 και πρόσφατης εφαρμοστικής υπουργικής απόφασης— ο ΔΕΔΔΗΕ μπορεί πλέον να αντλεί απευθείας από την ΑΑΔΕ τα αναγκαία στοιχεία για την ταυτοποίηση των χρηστών και την αντιστοίχισή τους με τους μετρητές.

Πρόκειται για ουσιαστικές ψηφιακές βελτιώσεις που δείχνουν ότι οι τεχνολογικές δυνατότητες υπάρχουν και εφαρμόζονται ήδη στην πράξη. Ωστόσο, το πλαίσιο των μητρώων «opt-out» παραμένει σε λογική δεκαπενταετίας, χωρίς αντίστοιχη ψηφιοποίηση, με αποτέλεσμα να περιορίζει την ενημέρωση, την κινητικότητα και την ενδυνάμωση του καταναλωτή.

Τι κάνουν οι άλλες χώρες – και τι σημαίνει αυτό για εμάς

Στη Γαλλία, την Ιταλία και το Βέλγιο λειτουργούν ενιαία ψηφιακά μητρώα opt-out υπό ανεξάρτητο ή δημόσιο φορέα, με απλές διαδικασίες εγγραφής/διαγραφής, σαφή εποπτεία και υψηλό επίπεδο διαφάνειας.

Ο πολίτης γνωρίζει τα δικαιώματά του, τα ασκεί εύκολα και δεν αποκλείεται από την ενημέρωση. Και ο ανταγωνισμός λειτουργεί με καθαρούς κανόνες για όλους.

Στην Ελλάδα, αντίθετα, το σημερινό μοντέλο:
• δυσχεραίνει τις εταιρείες,
• δεν εγγυάται διαφάνεια,
• οδηγεί σε λανθασμένες ή άκυρες εγγραφές,
• και τελικά αποδυναμώνει τον καταναλωτή.

Ώρα για θεσμική επανεκκίνηση – οι προτάσεις του ΕΣΠΕΝ

Ο ΕΣΠΕΝ υπογραμμίζει ότι η αναθεώρηση του άρθρου 11 δεν αποτελεί πια απλή βελτίωση διαδικασιών, αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για μία σύγχρονη, λειτουργική και δίκαιη αγορά. Προτείνει:

• Ενιαίο ψηφιακό μητρώο, στα πρότυπα της Ε.Ε.
• Διαχείριση από ανεξάρτητο φορέα, όχι από παρόχους με εμπορικό συμφέρον.
• Ηλεκτρονική εγγραφή/διαγραφή μέσω gov.gr, με αξιόπιστη ταυτοποίηση.
• Επανασύσταση του μητρώου, με υποχρεωτική επιβεβαίωση όλων των υφιστάμενων εγγραφών.

Η ουσία είναι ξεκάθαρη: η σημερινή κατάσταση αποκλείει τον καταναλωτή, περιορίζει τον ανταγωνισμό και κινείται αντίθετα στις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις. Η μεταρρύθμιση του άρθρου 11 αποτελεί όχι μόνο θεσμική ανάγκη, αλλά και βασική προϋπόθεση για την ενδυνάμωση των καταναλωτών και τη λειτουργία μιας πραγματικά υγιούς αγοράς ενέργειας.