Γιώργος Λάππας: Έκθεση αναφοράς για τον σπουδαίο γλύπτη

Ο Γιώργος Λάππας (1950-2016) σε μία post mortem έκθεση, με Αλαφροΐσιωτο Βάδισμα, όπως ονομάζεται. Πρόκειται για την τέταρτη φορά που διανύει τις πύλες της Citronne. Αυτή τη φορά μάλιστα τρεις διακεκριμένοι επιμελητές διαχειρίζονται το στήσιμο της έκθεσής του. Τατιάνα Σπινάρη Πολλάλη (ιδιοκτήτρια της Citronne), Αφροδίτη Λίτη, Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Η Τατιάνα Σπινάρη Πολλάλη προσθέτει μία ιδιαίτερη χροιά στην έκθεση «προσκαλώντας» τον καθηγητή αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικό σύμβουλο στο ΔΕΣΤΕ Γιώργο Τζιρτζιλάκη σε αυτό το εγχείρημα. Όσο για την Αφροδίτη Λίτη, σωστά μαντεύει κανείς ότι πρόκειται για τη γνωστή γλύπτρια και καθηγήτρια στην ΑΣΚΤ.

Ο θεατής μπροστά στο ορατό και το αθέατο

Αλλά και καθεαυτή η επιμελητική προσέγγιση αποτελεί ιδιάζουσα γραφή.

Οι επιμελητές φαντάζονται ότι υφίστανται νοερές διασυνδέσεις ανάμεσα στα έργα και τον νοηματικό πυρήνα τους. Στη συγκεκριμένη έκθεση προσπαθούν να ιχνηλατίσουν τα «αόρατα» μονοπάτια της σκέψης του, όπως αποτυπώθηκαν στο έργο του. En masse πυκνό και «πλούσιο σε νοητικά και αισθητηριακά ερεθίσματα».

Η έκθεση προσκαλεί το θεατή στο «ανεξάντλητο» και πολυεπίπεδο έργο του Γιώργου Λάππα ανοίγοντας μία θέα στον τρόπο δουλειάς του, που με σύγχρονη γλώσσα εν πολλοίς φανέρωσε ότι η πιο δυνατή παρουσία εμπεριέχει την απουσία, ή αλλιώς, αυτό που δεν φαίνεται. Πίσω από κάθε «λέξη» στο έργο του Γιώργου Λάππα κρυβόταν η ηχώ της.

Η έκθεση επιχειρεί να φωτίσει τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης του.

Την καλλιτεχνική διαδικασία που ακολουθούσε, τον τρόπο που συχνά κατακερμάτιζε τα έργα του για να ανασυνθέσει μέσα από τα κομμάτια τους καινούρια έργα. Εν ολίγοις, την οργανική εξέλιξη της δουλειάς του, με χαρακτήρα συνοχής αλλά και ανατροπής την ίδια στιγμή.

Στην έκθεση αναδεικνύεται το ανθρωποκεντρικό του ενδιαφέρον, η προσπάθειά του να συλλάβει την έννοια της κίνησης, της ακινησίας και της ισορροπίας. Παράλληλα, αποκαλύπτει πως το φως απέκτησε ρόλο και ύλη στο έργο του Γιώργου Λάππα.

«Η σημασία του όγκου και της μάζας αντικαθίσταται από την υποδήλωση “της σκιάς” με την έννοια ενός άυλου, μη παρόντος και αόρατου στοιχείου. Ταυτόχρονα όμως τα έργα προκαλούν μία “ενσώματη εμπειρία”, ενεργοποιούν το χώρο και την αμφίδρομη όραση ανάμεσα στο ίδιο και τον θεατή», διαπιστώνουν οι τρεις επιμελητές. Εξού, iter alia, και η σημασία του θεωρητικού της αρχιτεκτονικής.

Αποδιάρθρωση και επαναδιάταξη

Στον εκθεσιακό χώρο δεσπόζει το έργο Ανδρική Φιγούρα, ένας σκελετός μεταλλικών ράβδων ύψους σχεδόν δυόμιση μέτρων. Πρόκειται για έργο ημιτελές ή εν δυνάμει σε εξέλιξη, που ο Γιώργος Λάππας άρχισε να φιλοτεχνεί το 2015. Μοιάζει με τρισδιάστατο σχέδιο μέσα στον εκθεσιακό χώρο, «σαν μονοκοντυλιά και ζωγραφική χειρονομία, σκληρό και ταυτόχρονα “εύθραυστο”, αποκαλύπτοντας την εσωτερική δομή του γλυπτού».

Αποτελείται από κομμάτια παλαιότερων έργων που ο Γιώργος Λάππας αποσυναρμολόγησε για να τα οργανώσει εκ νέου σε νέα σύνθεση. Έτσι, κάποια από τα μέρη που συνθέτουν την Ανδρική Φιγούρα ανήκαν σε προγενέστερο γλυπτό που διαλύθηκε.

«Η αποδιάρθρωση και η επαναδιάταξη αποτελούσε συχνή τακτική στο έργο του Γιώργου Λάππα. Αποτυπώνεται στον αρθρωτό χαρακτήρα της συναρμολόγησης που έχουν πολλά από τα γλυπτά του», σύμφωνα με την επιμελητική ομάδα.

Παρομοίως, σε άλλες συνθέσεις, η ίδια η δομή (το εσωτερικό ενός περιβλήματος) μπορεί να ιδωθεί ως αυτόνομο κομμάτι ή μέρος του τελειωμένου έργου.

Η έννοια της απόσπασης

Η μεγάλη, μπλε φωτιζόμενη Τσουγκράνα (2012), αποτελεί αυτοτελές κομμάτι, που έχει απομείνει. Η τοποθέτηση της Τσουγκράνας σε κάποια απόσταση από την Ανδρική Φιγούρα εκφράζει εμμέσως την έννοια της απόσπασης. Αντιστοιχεί στο «θραυσματικό χαρακτήρα» του μεγάλου, κεντρικού γλυπτού από το οποίο μόνο το κεφάλι, τα δύο παπούτσια και τα χέρια συνιστούν ολοκληρωμένα κομμάτια.

Κομμάτια ενός ετερογενούς συνόλου ή αλλιώς το κομματιασμένο, «πατσγουόρκ» και παραδόξως συμπαγές, ιδιαίτερης πλαστικότητας γλυπτό… Αντανακλούν, με εξπρεσιονιστικό σχεδόν τρόπο, τον κατακερματισμένο κόσμο μέσα στον οποίο ο Γιώργος Λάππας τα φιλοτέχνησε.

Ανατροπές κλίμακας και φαινομένων

Παραδίπλα, ένα σύνολο μικρών γλυπτών παρουσιάζεται ακριβώς όπως βρέθηκε στο εργαστήριο του καλλιτέχνη.

Η συνύπαρξη του μεγάλου έργου με τα «γλυπτικά σπαράγματα» παραπέμπει στη συνήθη πρακτική του να συνταιριάζει τη μεγάλη με τη μικρή κλίμακα. Με διάθεση σουρεαλιστική και ανατρεπτική: Διότι έτσι τάραζε τη συμβατική αίσθηση του «μέτρου», όπως στο γλυπτό Ζευγάρι (2013).

Πρόκειται για παράδοξη αλλά σύμφωνα με τον Γιώργο Λάππα φυσική ανάμειξη του μεγάλου με το μικρό, που αρύεται από την αιγυπτιακή τέχνη.

Αναφερόταν ουσιαστικά στις παιδικές του προσλαμβάνουσες, τα στοιβαγμένα έργα διαφορετικών μεγεθών που παρατηρούσε στο Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων στο Κάιρο.

 

Φωτεινά ποτάμια

Το έργο του Γιώργου Λάππα αναμετριέται διαρκώς με τα όρια της γλυπτικής προσεγγίζοντας άλλες τέχνες (πρόδηλα την αρχιτεκτονική).

Αυτή η παράμετρος αναδεικνύεται στην έκθεση με την παρουσία του φωτός και της σκιάς. Πρόκειται για το άυλο στοιχείο στο έργο του, εκείνο που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό, αν και δεσπόζει, όπως (και πάλι) η δομή.

Ο Γιώργος Λάππας δεν περιοριζόταν στη μάζα και τον όγκο, έπλαθε το χώρο και με το φως. Μάλιστα, το φως αποκτά χαρακτηριστικά μάζας αλλά ταυτόχρονα τη ρευστοποιεί. Χρησιμοποιεί το φως για πρώτη φορά στη σειρά Ποταμοφόδια στα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα. Δημιουργεί και στήνει δηλαδή φωτεινά ποτάμια (κατόψεις ποταμών που δημιούργησε από χάρτες) ανάμεσα σε αντίσκηνα.

Τα γλυπτά του Γιώργου Λάππα που πολλές φορές φωτίζονται όχι μόνο εσωτερικά αλλά και εξωτερικά με προβολείς, αποκτούν μία παλλόμενη παρουσία που προσομοιάζει σε ενεργειακό πεδίο. «Τα έργα εκπέμπουν, επικοινωνούν, συναντούν το βλέμμα του θεατή, δεν είναι μόνο αντικείμενο αλλά και υποκείμενο θέασης, υπερβαίνουν την σωματικότητα δια της σωματικότητας», επισημαίνουν οι επιμελητές.

Ο Γιώργος Λάππας δοκιμάζει ποικιλοτρόπως τα όρια του καλλιτεχνικού μέσου και της εικόνας, της θέασης του έργου τέχνης και του χώρου.

Τα δίπολα

Η κίνηση και η μεταβλητότητα, η ισορροπία και το νοητό πέρασμα από μία χρονική στιγμή στην άλλη, οι διαφορετικές στιγμές στο ίδιο στιγμιότυπο, ο προσδιορισμός του χώρου με σημεία όπου συναντήθηκαν διαφορετικές μορφές και διάφορα άλλα δίπολα, αποτελούν εκφάνσεις που αναδεικνύει το Αλαφροΐσκιωτο Βάδισμα (Εerie Walk).

Το γλυπτό Xαρούμενος Άνθρωπος (2010) ισορροπεί σε στάση δρασκελισμού. Αποτελεί εκδοχή του Ισορροπιστή ή του Ακροβάτη (2013), αρχετυπικές μορφές και ψυχικές καταστάσεις που ο Γιώργος Λάππας ταύτιζε με τον καλλιτέχνη.

Μετέωρο βήμα

Οι μορφές αυτές βρίσκονται σε μετέωρη συνθήκη ανάμεσα στην κίνηση και την αγκύλωση, την ανύψωση και την πτώση, τη σταθερότητα και την αστάθεια, τον κάθετο και τον οριζόντιο άξονα. Σηματοδοτούν την ενδιάμεση, αμήχανη κατάσταση -ένα μεταίχμιο. Αλλιώς, την απραξία, την ανυπαρξία…

Την κίνηση, τη μετακίνηση και τη μεταβλητότητα εκφράζει και ο Ταξιδιώτης (2014). Άλλη μία διακριτή μορφή, αυτοβιογραφική και πλήρης διαπολιτισμικές αναφορές.

Τη στατική, εσωτερική κίνηση με την έννοια της διανοητικής εγρήγορσης που υπάρχει στην παρατήρηση και τη συγκέντρωση (όπως συμβαίνει και με το φως), εκφράζει η Μπλε Ξαπλωτή Φιγούρα (2008). Η μορφή – μοτίβο επανέρχεται στη δουλειά του Γιώργου Λάππα παραπέμποντας, μεταξύ άλλων, στις ξαπλωτές, νωχελικές φιγούρες των Αιγύπτιων που ο καλλιτέχνης συναντούσε στη γενέτειρά του.

Ο Kηπουρός (2011), κρατά ράβδο (αντί τσουγκράνα) που καταλήγει σε φωτεινό κυκλικό σχήμα. Υποδηλώνει έτσι την καλλιέργεια και συμβολικά τη δημιουργία.

Άσαρκες μορφές

Έχει γίνει κατανοητό ως τώρα ότι η ανθρώπινη φιγούρα αποτελεί κεντρικό άξονα στην έκθεση.

Άλλοτε παραμένει «άσαρκη» (στην ακρότητά όπως στην Aνδρική Φιγούρα) και άλλοτε πάλι αναδεικνύει την εσωτερικότητά της -ώστε δομή και περίβλημα, μορφή και περιεχόμενο να ταυτίζονται. Χαρακτηριστικά αυτό συμβαίνει στις ντυμένες μορφές όπου το φως παρεισφρέει μέσα από τις πτυχώσεις των ρούχων, στρέφοντας την προσοχή του θεατή στο εσωτερικό του γλυπτού.

Το Αλαφρωΐσκιωτο Βάδισμα παραπέμπει στο άυλο, στην απουσία, στη σκιά, στην υπόμνηση της ρέουσας δημιουργίας, στην υπόνοια αδιόρατου συναισθήματος, στην αίσθηση ιλίγγου που το ανατρεπτικό έργο του καλλιτέχνη ενίοτε προκαλεί. Επίσης, επαναφέρει τον υπαρκτό «σπλαχνικό βόμβο» που ο Γιώργος Λάππας θεωρούσε ότι μόνο η μεγάλη τέχνη εν δυνάμει εκπέμπει.

Εξέχουσα περίπτωση

Όπως παρατηρούν οι επιμελητές, ο Γιώργος Λάππας άφησε τεράστιο πλούτο δουλειάς που έχει αποτιμηθεί ως εξέχουσα περίπτωση στη σύγχρονη τέχνη. Βαθιά στοχαστικός, πολίτης του κόσμου και πολυταξιδεμένος, στοιχείωσε λόγο ποιητικό και αινιγματικό.

Ο Γιώργος Λάππας γεννήθηκε στο Κάιρο.

Σπούδασε κλινική ψυχολογία στις Η.Π.Α. (στο Κολλέγιο Reed, στο Πόρτλαντ του Όρεγκον). Αργότερα παρακολούθησε μαθήματα αρχιτεκτονικής στο Λονδίνο (Architectural Association School of Architecture) για να μεταπηδήσει στη γλυπτική μέσα από τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1976-1981) με καθηγητές τον Γιάννη Παππά και τον Γιώργο Νικολαΐδη (1976-1981).

Κοσμοπολίτης

Το καλλιτεχνικό του ιδίωμα εμπλουτίζεται από την κοσμοπολίτικη ματιά του λόγω της αιγυπτιώτικης καταγωγής του και την ουμανιστική επικέντρωση στον ανθρώπινο ψυχισμό.

Αντλεί και μετασχηματίζει στοιχεία από την ιστορία της τέχνης και τους μύθους, συνταιριάζει το προσωπικό και βιωματικό με τη γενική ιστορία, στέκεται στη διασταύρωση των πολιτισμών.

Όλες οι εκφάνσεις του έργου του όμως συντείνουν προς μία κατεύθυνση: Την προσπάθειά του να συλλάβει τον ανθρώπινο ψυχισμό με διάθεση που ενίοτε διαπνέεται από το χιούμορ του αλλόκοτου.

Υπήρξε επίσης εμπνευσμένος δάσκαλος και μνημονεύεται για τη ριζοσπαστική μέθοδο διδασκαλίας που εφάρμοσε ως καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1992-2016).

Επιμελητικό tour de force

Έργα του παρουσιάστηκαν σε σημαντικές εκθέσεις σε όλο τον κόσμο. Στη «Μetropolis» στο Μartin Gropius Bau (1991) και στις μεγάλες Μπιενάλε -της Βενετίας, όπου ο καλλιτέχνης εκπροσώπησε την Ελλάδα (1990), της Αλεξάνδρειας όπου απέσπασε το πρώτο βραβείο (1984), και του Σάο Πάολο (1987).

Εκείνη τη χρονιά δημιούργησε το εμβληματικό έργο Mappemonde, Χάρτης του Κόσμου. Πρόκειται για ένα «πεδίο μνήμης» που αναβίωσε η CITRONNE Gallery στην έκθεση του καλλιτέχνη το 2018.

Ο Γιώργος Λάππας αποτελεί σε μεγάλο βαθμό «ανεξερεύνητη περίπτωση στην σύγχρονη ελληνική τέχνη», καταλήγουν οι επιμελητές. Η αναδρομική αυτή έκθεση αποτελεί μεστή και ριζοσπαστική ταυτόχρονα μελέτη στο έργο του σπουδαίου καλλιτέχνη. Ένα επιμελητικό tour de force που προσφέρει στον θεατή το δώρο της περιπέτειας της τέχνης.

Πληροφορίες

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΠΠΑΣ

ΕΕRIE WALK – AΛΑΦΡΟΪΣΚΙΩΤΟ ΒΑΔΙΣΜΑ

Επιμέλεια: Aφροδίτη Λίτη, Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, Γιώργος Τζιρτζιλάκης

Διάρκεια: έως 9 Δεκεμβρίου 2023

CITRONNE Gallery – Αθήνα

Πατριάρχου Ιωακείμ 19 (4ος όροφος)

10675 Κολωνάκι, Αθήνα.

Επικοινωνία: (+30) 210 7235 226,

[email protected]

Ώρες Λειτουργίας: Τρ, Πέμ, Παρ: 11.00-20.00

Την έκθεση συνοδεύει κατάλογος με φωτογραφικό υλικό και κείμενα των επιμελητών. Στην έκθεση προβάλλονται αποσπάσματα από την εκπομπή της Κατερίνας Ζαχαροπούλου ArtΦιλ στο τότε κανάλι SevenX, με την νυχτερινή περιφορά στους δρόμους της Αθήνας του γλυπτού του καλλιτέχνη Μαντεία με Συκώτι (1998).