Η Χάλκη στο επίκεντρο: Οι αμερικανικές πιέσεις, ο Ερντογάν και οι κόκκινες γραμμές Μπαχτσελί – Ο Αντώνης Δεριζιώτης στο mononews

Περίπου πενηνταπέντε χρόνια μετά το κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης δημιουργείται μια πιθανή ευκαιρία για την επαναλειτουργία της μέσω της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Αντώνης Δεριζιώτης, επίκουρος καθηγητής Πολιτικής και Διπλωματικής Ιστορίας της Τουρκίας στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών μιλάει στο mononews για όλες τις εξελίξεις γύρω από την επαναλειτουργία της Σχολής.

Η όλη συζήτηση αναζωπυρώθηκε όταν ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, αποκάλυψε στον ανταποκριτή του ΣΚΑΙ στην Τουρκία, Μανώλη Κωστίδη την πιθανότητα επαναλειτουργίας της σχολής.

«Όταν η Παναγιότητά του επισκέφθηκε την Αμερική και τον πρόεδρο στο Οβάλ Γραφείο, έθιξε το ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, το οποίο είναι υψίστης σημασίας, τόσο για τον πρόεδρο Τραμπ όσο και για τον πρόεδρο Ερντογάν.

Θέλαμε λοιπόν να παρακολουθήσουμε την πρόοδο και να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε ώστε να διευκολύνουμε, να επιταχύνουμε, να στηρίξουμε τις συζητήσεις, με στόχο να οδηγηθούμε σε μια πιθανή επαναλειτουργία της Σχολής τον Σεπτέμβριο του 2026», δήλωσε ο Τομ Μπάρακ.

Μια σύντομη ιστορία της Σχολής της Χάλκης

Ο κ. Δεριζιώτης μας αναφέρει το ιστορικό υπόβαθρο γύρω από την Σχολή λέγοντας ότι η Θεολογική Σχολή ιδρύθηκε στη Χάλκη το 1844 και λειτούργησε ως η κύρια θεολογική σχολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέχρι το 1971, όταν η τουρκική εθνοσυνέλευση ψήφισε νόμο που απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων και κατέστησε τη λειτουργία της αντισυνταγματική. Τονίζει πως η Σχολή παραμένει κλειστή από τότε παρά τις διεθνείς προσπάθειες για την επαναλειτουργία της.

Από το 1971 στο 2025 – Η εμπλοκή των ΗΠΑ και οι κινήσεις της Τουρκίας

«Είναι ίσως άτοπο να μιλήσουμε για γρήγορες και ήρεμες διαδικασίες στο θέμα της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, όταν το θέμα αυτό παραμένει σε εκκρεμότητα από το 1971 όταν και έκλεισε η σχολή» απαντάει ο κ. Δεριζιώτης στο ερώτημα αν οι διαδικασίες γύρω από την επαναλειτουργία της Σχολής μπορούν να είναι γρήγορες και ομαλές.

Ο καθηγητής προσθέτει πως «από το 1998 γίνονται σοβαρές πολιτικές και διπλωματικές κινήσεις, ειδικά στο διεθνές επίπεδο, για να λυθεί (το θέμα)» και αναφέρει ενδεικτικά την παρέμβαση του αμερικανικού Κογκρέσου το 1998, την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Κλίντον στη Χάλκη το 1999 και την αναφορά του στον Τούρκο πρόεδρο Σ. Ντεμιρέλ για την επαναλειτουργίας της, την σύνδεσή του ζητήματος με την τουρκική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.α.

Πηγαίνοντας στο πιο σύγχρονο παρελθόν ο κ. Δεριζιώτης προσθέτει στις κινήσεις που έχουν γίνει το διάταγμα του τότε Πρωθυπουργού Ερντογάν το 2011, για την επιστροφή ακινήτων και θρησκευτικών κτιρίων, τα οποία είχαν κατασχεθεί στο παρελθόν, στο Πατριαρχείο, η πρώτη επίσκεψη εν ενεργεία Έλληνα πρωθυπουργού, του Αλέξη Τσίπρα, στη Σχολή της Χάλκης το 2019, αλλά και τα έργα αναστήλωσης και επέκτασης της σχολής που ξεκίνησαν το 2023.

«Το κατά πόσο η Σχολή θα επαναλειτουργήσει το 2026, εξαρτάται αφενός από την ολοκλήρωση των έργων και την προετοιμασία του Πατριαρχείου να την αναλάβει, καθώς και την διάθεση του τουρκικού κράτους να μην τη χρησιμοποιήσει διπλωματικά, όπως έχει κάνει επανειλημμένα στο παρελθόν στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.» καταλήγει ο κ. Δεριζιώτης.

Για τον ρόλο των ΗΠΑ μας αναφέρει ότι έχουν δείξει έντονο ενδιαφέρον και μετά τον πρόεδρο Κλίντον, όπως στην περίπτωση της ομιλίας του προέδρου Ομπάμα στην τουρκική εθνοσυνέλευση το 2009 και την αναφορά της Υπουργού Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον σε επίσημο δείπνο προς τιμήν του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Συμπληρώνει πως ο σημερινός πρόεδρος Τραμπ έχει δηλώσει το ενδιαφέρον του για την επαναλειτουργία της σχολής αναφέροντας την συνάντηση Τραμπ-Ερντογάν τον Σεπτέμβριο του 2025 όταν ο Ερντογάν δεσμεύτηκε να κάνει ότι αναλογεί στο τουρκικό κράτος για την επίλυση του ζητήματος και πριν δύο περίπου εβδομάδες, ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, σε συνέντευξή του αναφέρθηκε σε πιθανή επαναλειτουργία της σχολής τον Σεπτέμβριο του 2026.

«Η δήλωση του Τούρκου προέδρου θα μπορούσε να θεωρηθεί αρκετά αόριστη, ενώ από την άλλη η αναφορά του Αμερικανού πρέσβη μοιάζει σαν να επαναφέρει το θέμα στις πρώτες γραμμές της πολιτικής επικαιρότητας. Θεωρώ πάντως δύσκολο να προέβαινε σε τέτοια δήλωση ο Αμερικανός πρέσβης χωρίς να υπάρχει προηγούμενη συνεννόηση ή καθοδήγηση από την Ουάσιγκτον.» καταλήγει ο καθηγητής.

«Ο Τραμπ θέλει να παρουσιάζεται ως διεθνής problem-solver»

Αναφορικά με το τι έχει να κερδίσει ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ από την επαναλειτουργία της Σχολής και για τι το έθεσε ως θέμα υψίστης σημασίας ο καθηγητής μας γνωστοποιεί πως ο Αμερικανός πρόεδρος:

1. Έχει τη βάση των ψηφοφόρων του σε μια δεξαμενή συντηρητικών χριστιανών ψηφοφόρων και ως εκ τούτου οποιαδήποτε κίνησή του υπέρ μιας χριστιανικής κοινότητας, θα ενισχύσει το προφίλ του απέναντι στο συντηρητικό-θρησκευτικό κοινό των ΗΠΑ, ενόψει και των ενδιάμεσων εκλογών το 2026.
2. Στο ίδιο πλαίσιο, επιθυμεί να συσφίξει τις σχέσεις του με την ελληνοαμερικανική κοινότητα, δείχνοντας ότι στηρίζει τις επιθυμίες της.
3. Επιπλέον, η επαναλειτουργία της σχολής θα ενισχύσει το προφίλ που ο ίδιος θέλει να παρουσιάζει ως διεθνής «problem-solver», καθώς θα έχει συμβεί κατά τη θητεία του ως πρόεδρος των ΗΠΑ.

Πολιτικά και διπλωματικά οφέλη του Ερντογάν από την επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης

Ο κ. Δεριζιώτης μας αναλύει τα ιστορικά γεγονότα γύρω από το κλείσιμο της Σχολής λέγοντας πως αυτό ήταν μια πολιτική απόφαση, σε μια εποχή που ο Πατριάρχης Αθηναγόρας προσπαθούσε να αναδείξει τον οικουμενικό ρόλο που είχε το Φανάρι, ενώ την ίδια περίοδο συνδέθηκε και με τις έντονες διπλωματικές διεργασίες που αφορούσαν στο Κυπριακό ζήτημα. Τονίζοντας πως η Σχολή έχει χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο μιας κακώς νοούμενης αμοιβαιότητας μεταξύ των δύο μειονοτήτων, της ελληνορθόδοξης στην Κωνσταντινούπολη και της μουσουλμανικής στη Θράκη.

Ο καθηγητής δηλώνει ότι ο Ερντογάν έχει δείξει το ενδιαφέρον του για το ζήτημα της επαναλειτουργίας της Σχολής. «Προφανώς στοχεύει σε πολιτικά και διπλωματικά οφέλη, κυρίως, σε σχέση με την εικόνα της Τουρκίας αλλά και του ίδιου, σχετικά με τις θρησκευτικές ελευθερίες στην Τουρκία.» λέει προσθέτοντας πως η επαναλειτουργία της σχολής:

1. θα του προσδώσει τον μανδύα του πολιτικού ηγέτη που αφουγκράζεται τα αιτήματα της μειονότητας και σέβεται τις θρησκευτικές ελευθερίες, όταν στο παρελθόν έχει δεχθεί σφοδρή κριτική για την μετατροπή βυζαντινών ναών-μουσείων, όπως η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας, σε τζαμιά.
2. Επίσης, για τους ίδιους λόγους θα βελτιώσει την εικόνα του τόσο προς τις ΗΠΑ, όσο και προς την ΕΕ.
3. Επιπλέον, θα δείξει ότι είναι καλός γείτονας της Ελλάδας και δεν αποκλείεται να προσπαθήσει να συνδέσει πιθανά αιτήματα της Τουρκίας για την μειονότητα της Θράκης.

Η μεγάλη σημασία της επαναλειτουργίας της Σχολής για την Ελλάδα και το Πατριαρχείο

Ο κ. Δεριζιώτης μας υπογραμμίζει την μεγάλη σημασία της Σχολής της Χάλκης καθώς αποτέλεσε την κύρια θεολογική σχολή που εκπαίδευσε κορυφαίους κληρικούς, τουλάχιστον 12 εκ των οποίων έγιναν οικουμενικοί πατριάρχες, όπως ο Αθηναγόρας και ο Βαρθολομαίος, δύο πατριάρχες Αλεξανδρείας και δύο Αντιοχείας, αρχιεπίσκοποι, μητροπολίτες κ.α. «Ουσιαστικά, αποτελούσε το φυτώριο για την στελέχωση των μητροπόλεων και του Πατριαρχείου.» μας αναφέρει προσθέτοντας ότι «Η παύση της λειτουργίας της και η απαίτηση του τουρκικού κράτους να έχει την τουρκική υπηκοότητα ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης, περιορίζουν σημαντικά τις επιλογές σε περιόδους διαδοχής.»

Εξίσου ο καθηγητής συμπεραίνει ότι η επαναλειτουργία της θα αμβλύνει σημαντικά «αυτά τα πρακτικά μεν, αλλά ουσιαστικά προβλήματα».

«Με δεδομένη την πολύ στενή πνευματική σχέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την Ελλάδα και τις Νέες Χώρες, αντιλαμβάνεται κανείς τη μεγάλη σημασία της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής για την Ελλάδα.» μας αναφέρει προσθέτοντας ότι από εκεί και πέρα, η σχολή έχει τη δυναμική να εξελιχθεί σε θρησκευτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα διεθνούς ακτινοβολίας, ενώ θα ενισχύσει και τον οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου, κάτι που προωθείται από την εποχή του Πατριάρχη Αθηναγόρα.

Οι «κόκκινες γραμμές» Μπαχτσελί

Αναφορικά με την αντίθεση του Μπαχτσελί στις δηλώσεις του Τομ Μπάρακ  και αν αυτό προμηνύει πιθανή εσωτερική σύγκρουση στον κυβερνητικό συνασπισμό της Τουρκίας ο κ. Δεριζιώτης ξεκαθαρίζει ότι η σχέση μεταξύ του Τούρκου προέδρου και του ηγέτη του εθνικιστικού κόμματος της Τουρκίας «δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως απόλυτα αρμονική». Τονίζει ότι είναι μια σχέση βαθιάς συνεργασίας και με μεγάλη διάρκεια, αλλά υπήρχαν και θα υπάρχουν σημεία διαφωνίας.

Μας λέει ότι οι σημαντικότερες από τις διαφωνίες του Μπαχτσελί με τον Ερντογάν σχετίζονται με πολιτικές και δικαστικές εξελίξεις όπως οι συλλήψεις δημάρχων της αντιπολίτευσης, και ειδικά του Αχμέτ Οζέρ, δημάρχου στο Εσενγιούρτ της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος πρόσκειται πολιτικά στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα και είχε ψηφιστεί και από το φιλοκουρδικό κόμμα DEM. «Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν αποφυλακίστηκε, έσπευσε να ευχαριστήσει τον Μπαχτσελί για το ρόλο που έπαιξε σε αυτό» τόνιζει ο καθηγητής. Μια άλλη διαφωνία που μας παραθέτει ο κ. Δεριζιώτης αφορά στην συνεχιζόμενη κάθειρξη του Σελαχατίν Ντεμιρτάς, πρώην συν-προέδρου του φιλοκουρδικού HDP, παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ότι η φυλάκιση του κούρδου πολιτικού αποτελεί παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου. Ο Μπαχτσελί θεωρεί ότι η αποφυλάκιση του Ντεμιρτάς θα ανοίξει το δρόμο για νέες συνομιλίες με το PKK.

Ο κ. Δεριζιώτης εξηγεί πως πέρα από τα ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, υπάρχουν διαφωνίες και στην εξωτερική πολιτική, από το Κυπριακό ζήτημα μέχρι τον γενικότερο προσανατολισμό της τουρκικής διπλωματίας. Στο Κυπριακό, μετά την εκλογική νίκη στα κατεχόμενα του υποστηρικτή της λύσης στο πλαίσιο μιας ομοσπονδίας, Τουφάν Ερχιουρμάν, ο Ερντογάν συνεχάρη τον τουρκοκύπριο ηγέτη, στοχεύοντας σε μεγαλύτερη ευελιξία στις συζητήσεις για την επίλυση του κυπριακού ζητήματος, ενώ ο Μπαχτσελί ζήτησε την προσάρτηση των κατεχόμενων εδαφών της Κύπρου αναφέρει ο κ. Καθηγητής.

Αναφορικά με τον προσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής ο καθηγητής μας γνωστοποιεί ότι ο Μπαχτσελί δεν τρέφει ιδιαίτερη συμπάθεια προς την πολιτική των ΗΠΑ και εξέφρασε αυτή τη θέση του καλώντας για μια στρατηγική συνεργασία Τουρκίας, Ρωσίας και Κίνας, ακριβώς τις ημέρες της επίσημης επίσκεψης του προέδρου Ερντογάν στον Λευκό Οίκο.

«Γενικότερα όμως ο Μπαχτσελί έχει δείξει μια αυξανόμενη ενόχληση από την φιλοδυτική στροφή του Ερντογάν μετά την επανεκλογή του το 2023» επισημαίνει ο κ. Δεριζιώτης προσθέτοντας πως σε αυτό το πλαίσιο πιθανόν να εντάσσεται και η επίθεση του στον Αμερικανό πρέσβη Μπάρακ μετά τη δήλωση του τελευταίου για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής. «Ο Μπαχτσελί μίλησε για ‘αλαζονεία’, ‘παράβαση αρμοδιοτήτων’, ‘ανεύθυνη υπερβολή’ και αναρωτήθηκε αν την απόφαση θα τη λάβει ο Μπάρακ ή η Τουρκική Δημοκρατία».

Ολοκληρώνοντας την ανάλυση του ο καθηγητής εξηγεί πως όλα τα παραπάνω όμως δεν σημαίνουν ότι Ερντογάν και Μπαχτσελί είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους. «Η συνεργασία των δύο πολιτικών προσωπικοτήτων είναι ένας πολιτικός ‘γάμος’ ο οποίος δεν θα διαλυθεί εν μια νυκτί, αλλά σίγουρα δεν είναι τα πράγματα τόσο ρόδινα όσο παρουσιάζονταν παλιότερα. Θα τολμήσω μια υπόθεση: δεδομένου ότι το 2028 ακολουθούν  προεδρικές εκλογές, και ότι το AKP και ο τούρκος πρόεδρος εμφανίζουν έντονη παρασκηνιακή δραστηριότητα, ενδεχομένως ο Μπαχτσελί να θέτει τις ‘κόκκινες γραμμές’ του για τη συνέχιση της συνεργασίας.» καταλήγει.

Διαβάστε επίσης:

Τουρκία: Σύννεφα στις σχέσεις Ερντογάν – Μπαχτσελί λόγω της Σχολής της Χάλκης

Αλέξης Τσίπρας: Το μανιφέστο της «Ιθάκης» – Έρχεται νέο κόμμα στον ορίζοντα;

Η επόμενη μέρα στα ελληνοτουρκικά – Ο Σωτήρης Σέρμπος μιλάει στο mononews για ενεργητική και εξωστρεφή διπλωματία