Η παγκόσμια τάξη, όπως την γνωρίσαμε στην περίοδο περίπου από το 1945 μέχρι το 2020, δεν υπάρχει πια.

Η κοινότητα των ανθρώπων μεταφέρεται σε μία αχαρτογράφητη περιοχή όσον αφορά τους κανόνες συμπεριφοράς των ισχυρών παικτών – που κατ’ ανάγκη ακολουθούσαν τα αδύναμα κράτη. Τώρα, οι κανόνες θα χρειαστεί να οριστούν από την αρχή. Μέχρι να γίνει αυτό, η ανθρωπότητα θα βιώσει διαδοχικές κρίσεις και την κυριαρχία της αβεβαιότητας σε διεθνικό, εθνικό και ατομικό επίπεδο.

Ιστορικά, η σε μεγάλο βαθμό συγκρίσιμη περίοδο είναι αυτή της αρχής του 19^ου αιώνα και του καθεστώτος που επέβαλε στην επαναστατημένη Ναπολεόντεια Ευρώπη το Κογκρέσο της Βιέννης με αρχιτέκτονα τον αυστριακό καγκελάριο Metternich. Όχι πως κι αυτή η περίοδος δεν γνώρισε προκλήσεις και ανατροπές. Ουσιαστικά, όμως, οι κρίσιμες παράμετρες της άντεξαν έως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο—δηλαδή περίπου ένα αιώνα. Το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ξεπέρασε στην ουσία ούτε τα 50 χρόνια. Το έτος 2025 μπορεί να σημαδευτεί ως αυτό της οριστικής αποδημίας του.

Τρεις είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στην σημερινή ανατροπή. Πρώτος παράγων ήταν η κατάρρευση του διπολισμού (ΗΠΑ/ΕΣΣΔ) με την ταυτόχρονη ανάδυση ενός νέου πόλου (Κίνα) καθώς και δευτερεύουσας σημασίας αλλά παραταύτα ισχυρών παικτών (Ρωσία, Ινδίες, Πακιστάν, Ισραήλ, Τουρκία) με «αυτοκρατορικές»  (δηλαδή αναθεωρητικές) βλέψεις. Στον διπολισμό, η ισορροπία του πυρηνικού τρόμου χρησίμευσε ως συγκολλητική  ουσία στα αντίστοιχα στρατόπεδα και ταυτόχρονα ως κόκκινη γραμμή που με αμοιβαία συμφωνία δεν επρόκειτο να ξεπεραστεί. Έτσι και συνέβη. Αυτό, όμως, που επέβαλε η λογική το κατάστρεψε η οικονομική απληστία και η θρησκεία.

Δεύτερος παράγων ήταν ο εκμαυλισμός του Κεϋνσυανού καπιταλισμού από το κυνήγι του άμεσου κέρδους, καταλήγοντας στην αντικατάσταση του από τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό. Για περίπου 30-40 χρόνια ο καπιταλισμός είχε ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Όταν το έχασε στο όνομα του αλόγιστου κέρδους, τότε ήρθαν στην επιφάνεια όλες οι εσωτερικές αντινομίες του, όλες οι εγγενείς συγκρούσεις που τον χαρακτηρίζουν και που με σχετική ακρίβεια επισήμανε ο Μαρξ. Το ανελέητο κυνήγι του κέρδους  που δεν υπολογίζει το κοινωνικό κόστος οδηγεί στην διάρρηξη της κοινωνικής και της θεσμικής συνοχής, στην αμφισβήτηση της Πολιτείας και στην γεωπολιτική ανισορροπία.

Τρίτος παράγων, η σύγκρουση θρησκειών – ουσιαστικά η σύγκρουση πολιτισμών. Η τεχνολογία έφερε τους ανθρώπους κοντά, και τότε ανακάλυψαν πως η συνύπαρξη δεν είναι δεδομένη. Διέφεραν ως προς τους κανόνες ηθικής που ακολουθούσαν—κι όταν το σύστημα αξιών διαφέρει τόσο όσο και το επίπεδο της οικονομίας, ο θρησκευτικός ζήλος και η ζήλεια αντικαθιστούν την λογική και τις καλές προθέσεις. Η τρομοκρατία ως μία ακραία μορφή άρνησης της συνύπαρξης είναι μία μόνο εκδήλωση του φαινομένου.

Δεν αναφέρομαι στην κλιματική κρίση, διότι το τεράστιο αυτό πρόβλημα δεν έχει ακόμη συνειδητοποιηθεί. Ούτε στο ορατό μέλλον όπου μπορεί να επιτρέψουμε στην τεχνητή νοημοσύνη να αποκτήσει συνείδηση – οπότε ο άνθρωπος με την Αριστοτελική έννοια του «πολιτικού ζώου» δεν έχει πλέον λόγο και ρόλο.

Με τον πόλεμο στην Μέση Ανατολή βιώνουμε την πράξη θανάτου της παγκόσμιας τάξης που οι περισσότεροι γνωρίσαμε. Διόλου τυχαία μαζί φεύγουν και οι γενιές που την εμπνεύστηκαν. Οι ακραίες φοβέρες που με ανενδοίαστη γελοιότητα εκστομίζουν δήθεν ηγέτες δεν είναι παρά ο επιθανάτιος ρόγχος μίας τάξης που μόνο η ιστορία (αν υπάρξει) θα κρίνει.  Στον τάφο της ίσως γραφτεί « Οι ταπεινωμένοι της Γης», παράφραση του γνωστού τίτλου του βιβλίου του Fannon «Οι καταφρονημένοι της Γης».

Διαβάστε επίσης

Σαμαράς – Καραμανλής: Επικήδειος εν ενεργεία ή όταν οι πρώην θρηνούν το παρόν που τους ξεπέρασε