Στα 23 της, η Marina Abramović ξάπλωσε πάνω σε ένα τραπέζι και κάλεσε το κοινό να κάνει ό,τι ήθελε πάνω της. Διάφορα αντικείμενα και εργαλεία τέθηκαν σε ετοιμότητα: λουλούδια, ένα φτερό μποά, ένα μαχαίρι, ένα πιστόλι. Οι πρώτοι συμμετέχοντες ήταν ντροπαλοί. Αλλά αρκετά σύντομα, κάποιος έκοψε τα ρούχα της. Ένας άλλος έμπηξε το αγκάθι ενός τριαντάφυλλου στη σάρκα της. Το όπλο είχε στόχο το κεφάλι της. Μετά από έξι ώρες, η Abramović λέει, σηκώθηκε, κακοποιημένη, ματωμένη, και κουτσαίνοντας, με μια τρομερή γνώση σχετικά με το κακό που θα προκαλέσουν οι άνθρωποι, ο ένας στον άλλον.
Περίπου 40 χρόνια αργότερα ήρθε ένα διαφορετικό είδος πειράματος. Στο «The Artist Is Present» (Ο καλλιτέχνης είναι παρών), μια τρίμηνη παράσταση στο «Museum of Modern Art» της Νέας Υόρκης, η Abramović κάθισε για οκτώ ώρες σε μια απλή καρέκλα. Απέναντι της, λίγο πιο μακριά, κάθισαν άγνωστοι, οι οποίοι περίμεναν ώρες για να καθίσουν απέναντι από την αυστηρή Σέρβα με τα κατάμαυρα μαλλιά στην μεγαλύτερη και ίσως την πιο απαιτητική, παράσταση που έγινε ποτέ σε μουσείο. Δεν έγινε κάτι περισσότερο από μια οπτική επαφή μεταξύ αγνώστων – και, όπως η Abramović αφηγείται σε ένα «TED Talk» που έκανε πρεμιέρα στο «OZY», άλλαξε τη ζωή της.
«Όταν δίνετε στο κοινό, πράγματα για να κάνει κακό, το κοινό μπορεί πραγματικά να κάνει κακό. Αλλά αν τους δώσετε πράγματα για να γίνουν καλύτεροι, θα γίνουν καλύτεροι», είπε στο «OZY» σε μια συνέντευξή της την περασμένη εβδομάδα. Η επαφή που ένιωσε σε εκείνη την καρέκλα, της ενεργοποίησε την ολοένα αυξανόμενη «ανάγκη των ανθρώπων να βιώσουν πραγματικά κάτι διαφορετικό» σε έναν κόσμο στον οποίο τα online δίκτυα και οι ηλεκτρονικές συσκευές, μας έχουν απομονώσει από τους εαυτούς μας. Και έτσι το τελευταίο και πιο φιλόδοξο πείραμα της Abramović προκαλεί και προσκαλεί το κοινό της να ανακαλύψει τον εαυτό του, όπως δεν το έχει κάνει ποτέ πριν – σε ένα είδος spa πολιτισμού όπου οι επισκέπτες εξαγνίζουν τον εαυτό τους για έξι ώρες πριν έρθουν σε επαφή με την «άυλη» τέχνη.
Οι φόβοι της Abramović, καθώς και η δίψα της για μια σχέση, πηγάζει από τη νιότη της στη μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία, όπου οι γονείς της, της έδωσε μια εκπαίδευση πρώτης τάξεως στις τέχνες, αλλά όχι μια τρυφερή παιδική ηλικία. Βρήκε την αγάπη το 1975, στην ηλικία των 28, στη μορφή ενός ψηλού, επιδεικτικού καλλιτέχνη με το όνομα Ulay (Frank Uwe Laysiepen). Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά, και η Abramović, παντρεμένη ούσα, έμεινε στο κρεβάτι του Ulay για 10 ημέρες. Οι δύο καλλιτέχνες έγιναν γρήγορα εραστές και συνεργάτες. Το πρώτο της έργο με τον Ulay, λέει η Peggy Phelan, μια ειδική στην Παρουσίαση Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, δείχνει μια “δέσμευση στην παρουσίαση ως ένα τρόπο κατανόησης της αγάπης και της δύναμης που παραμένουν … αξεπέραστα στην ιστορία της ζωντανής τέχνης”.
Μετά από τον χωρισμό της με τον Ulay το 1988, η Abramović έχει ξεκινήσει μια νέα φάση στην καριέρα της. Καθώς η φήμη της έχει μεγαλώσει, έχει γίνει μια διασημότητα της τέχνης αλλά και καλλιτέχνιδα, που αποσπά τα likes των Jay Z, Lady Gaga και James Franco.
Η εξέλιξη της Abramović δεν έχει θαμπώσει τη φιλοδοξία της. Η ιδέα της καρέκλας που εμπνεύστηκε έχει πυροδοτήσει τα σχέδια για ένα κέντρο 33.000 τετραγωνικών μέτρων στο Hudson, της Νέας Υόρκης, σχεδιασμένο από τον Rem Koolhaas. Το Ινστιντούτο «Marina Abramović Institute» (MAI), δεν αντιπροσωπεύει μόνο μια ευκαιρία για να εδραιώσει τη δική της καλλιτεχνική κληρονομιά, αλλά και να επιστρέψει στο κοινό της, σε ένα πιο μόνιμο τρόπο. Ακόμα, το «ΜΑΙ» είναι βασικά για την αϋλότητα. Οι επισκέπτες, οι οποίοι δεσμεύονται να μείνουν για έξι ώρες και να φορούν λευκές ρόμπες εργαστηρίου, θα κάνουν το δρόμο τους μέσα από μια σειρά ασκήσεων, από την καταμέτρηση κόκκων ρυζιού μέχρι το να πίνουν νερό γουλιά-γουλιά, σχεδιασμένο από την Abramović για να τους βοηθήσει να επαναφέρουν την απλότητα στη δική τους ζωή.
Επιφανειακά, ένα τέτοιο πολιτιστικό spa φαίνεται πολύ μακριά από το επίπεδο των συναντήσεων, που σκηνοθετούσε η Abramović, οι οποίες βρίσκονταν στην κόψη του ξυραφιού. Αν η αντιμετώπιση του φόβου και της μοναξιάς απαιτεί ένα αιχμηρό όργανο, είναι αρκετό για τους υπόλοιπους από εμάς να απειλούμαστε με την απουσία των κινητών μας; Ο James Westcott, ένας βιογράφος της Abramović καθώς και πρώην βοηθός, λέει ότι πάντα έβλεπε τον εαυτό της ως δημόσια περιουσία, κάτι σαν σαμάνος ή ιερέας – τώρα με το «ΜΑΙ» ως ναό της – και δεν πρόκειται να βάλει τους followers της στον ίδιο κίνδυνο, που θα έβαζε τον εαυτό της. «Όσο μπορεί να πηγαίνει τους ανθρώπους σε ένα ανώτερο επίπεδο της συνείδησης», λέει ο Westcott, «δεν έχει σημασία αν οι μέθοδοι δεν είναι τόσο ακραίες ή τόσο προσωπικές, όσο ήταν για την ίδια στη δεκαετία του ’70».
Οι καλλιτέχνες δεν υπάρχουν μόνο για να απαντούν σε ερωτήσεις, αλλά και για να «σας δώσουν ένα διαφορετικό όραμα, που συμπεριλαμβάνει την ομορφιά και την αγάπη που βρίσκεται ακριβώς μπροστά σας», είπε η Abramović στο «OZY». «Σε τελική ανάλυση, το μήνυμά μου είναι πολύ απλό», λέει. «Ο μόνος τρόπος για να αλλάξετε τον κόσμο, είναι να αλλάξετε τον εαυτό σας».
