Ίμια: 24 χρόνια από την ελληνοτουρκική κρίση που παραλίγο να οδηγήσει σε πόλεμο

Η νύχτα της 30 Ιανουαρίου του 1996 χαράχθηκε για πάντα στην ελληνική συλλογική μνήμη ως μία από τις μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της χώρας

Ακριβώς 24 χρόνια κλείνουν σήμερα από την νύχτα που λίγο έλειψε να μετατραπεί σε πολεμική σύρραξη ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, σε μία κόντρα που υφίσταται εδώ και αιώνες και επανατροφοδοτείται διαρκώς με διάφορες αφορμές, αλλά και προκλητικές ενέργειες. Το φιτίλι καίει ακόμα και δεν θέλει πολύ για να αναζωπυρώσει μία επικίνδυνη κόντρα ανάμεσα στα δύο γειτονικά κράτη, όπως μαρτυρούν τόσο οι πρόσφατες εξελίξεις, όσο και η μνήμη όσων έγιναν τη νύχτα της 30ης Ιανουαρίου 1996.

Όλα ξεκίνησαν από μία ακόμη ευκαιρία που «είδε» η Τουρκία να δημιουργήσει αναστάτωση στην Ελλάδα, εκμεταλλευόμενη μια δύσκολη πολιτική συγκυρία που αντιμετώπιζε η χώρα μας το διάστημα εκείνο. Η υπόθεση έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «κρίση στα Ίμια», παίρνοντας δηλαδή την ονομασία του χώρου όπου διεξήχθη η ένταση ανάμεσα στις δύο χώρες.

Τα Ίμια

Τα Ίμια είναι δύο μικροσκοπικές βραχονησίδες στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, άγνωστα για τον περισσότερο κόσμο μέχρι τον Ιανουάριο του 1996, γνωστά πλέον σε όλους τους Έλληνες, μετά το επεισόδιο που παραλίγο να μετατραπεί σε πολεμική σύρραξη. Βρίσκονται μεταξύ του νησιωτικού συμπλέγματος των Δωδεκανήσων και των νοτιοδυτικών ακτών της Τουρκίας. Απέχουν 3,8 ναυτικά μίλια από το Μποντρούμ (Αλικαρνασσός) της Τουρκίας, 5,5 ν.μ. από την Κάλυμνο και 2,5 ν.μ. από το πλησιέστερο ελληνικό έδαφος, τη βραχονησίδα Καλόλιμνος.

Μοναδικός επισκέπτης τους ήταν ένας κάτοικος της Καλύμνου, που έφτανε καθημερινά στις βραχονησίδες για να φροντίσει τα κατσίκια που βοσκούσαν εκεί, αλλά και να ψαρεύει.

Τα Ίμια παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από την Ιταλία το 1947 με τη Συνθήκη των Παρισίων, ακολουθώντας την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το τουρκικό κράτος είχε αποδεχτεί το καθεστώς επικυριαρχίας της Ελλάδας στα νησιά αυτά. Η ελληνική κυριαρχία επί των βραχονησίδων αμφισβητείται για πρώτη φορά τον χειμώνα του 1995-1996, όταν οι Τούρκοι, αλλάζοντας, κατά το συμφέρον τους, την ερμηνεία της Συνθήκης της Λωζάννης, με την οποία είχαν παραχωρηθεί τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία στο σύνολό τους και όχι ονομαστικά, γεννούν ζήτημα αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας επί κάποιων βραχονησίδων.

Έτσι, αυτά τα δύο άλλοτε άγνωστα στους περισσότερους μικρά κομμάτια γης έμελλε να μετατραπούν σε σύμβολο εθνικής ήττας, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο, καθώς ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε η παραβίαση των Τούρκων θα μπορούσε να έχει αποβεί μοιραίος για την Ελλάδα.

Το χρονικό της κρίσης

Η κρίση στα Ίμια ξεκινά ανήμερα των Χριστουγέννων του 1995, όταν το τουρκικό φορτηγό πλοίο Φιγκέν Ακάτ εκπέμπει σήμα κινδύνου, έχοντας προσαράξει σε αβαθή ύδατα, κοντά στην Μικρή Ίμια. Το λιμεναρχείο Καλύμνου, που είναι και το πλησιέστερο στην περιοχή, ανταποκρίνεται άμεσα, στέλνοντας ρυμουλκό για να αποκολλήσει το τουρκικό πλοίο. Ωστόσο, ο Τούρκος πλοίαρχος αρνείται να συνεργαστεί, ισχυριζόμενος ότι βρίσκεται σε τουρκική θαλάσσια περιοχή και, επομένως, αποτελεί αρμοδιότητα των τουρκικών Αρχών να του προσφέρουν βοήθεια.

Το Λιμεναρχείο Καλύμνου ενημερώνει το Υπουργείο Εξωτερικών και αυτό με τη σειρά του το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ότι, αν δεν παρέμβει ρυμουλκό, το τουρκικό πλοίο θα κινδυνεύσει. Δύο ημέρες αργότερα, φτάνει στην ελληνική πρεσβεία της Τουρκίας μία ενημέρωση από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, η οποία υποστηρίζει ότι, ανεξάρτητα με το ποιος θα αναλάμβανε τη διάσωση του πλοίου, υπάρχει γενικότερα θέμα με τα Ίμια.

Το τουρκικό πλοίο αποκολλάται τελικά με τη βοήθεια δύο ελληνικών ρυμουλκών, που το συνοδεύουν έως το λιμάνι Κιουλούκ της Τουρκίας. Το πρωί της ίδιας ημέρας, ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος συντρίβεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, στην περιοχή της Λέσβου, ύστερα από εμπλοκή με ελληνικά μαχητικά. Με ελληνική βοήθεια, ο Τούρκος πιλότος διασώζεται.

Το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών εκμεταλλεύεται την κατάσταση και επιδίδει ρηματική διακοίνωση στο αντίστοιχο ελληνικό, στην οποία αναφέρεται ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι καταχωρημένες στο κτηματολόγιο Μουγκλά του νομού Μπουντρούμ (Αλικαρνασσού) και ανήκουν στην Τουρκία. Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών απαντά με καθυστέρηση, απορρίπτοντας τη διακοίνωση.

Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, αντιλαμβανόμενο το παιχνίδι των Τούρκων, ζητά αυξημένα μέτρα επαγρύπνησης στην περιοχή των Ιμίων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Λίγο αργότερα, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ανδρέας Παπανδρέου, που νοσηλεύεται στο «Ωνάσειο», παραιτείται και η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ εκλέγει νέο πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Σημίτη, η οποία, ωστόσο, δεν έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή.

Μετά την δήλωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών ότι υπάρχει αμφισβήτηση για την κυριότητα των Ιμίων, η ελληνική πλευρά θορυβείται και ξεκινά ο «πόλεμος της σημαίας».

Ο δήμαρχος Καλύμνου της εποχής, Δημήτρης Διακομιχάλης, παίρνει τότε μία καθοριστική, για τη συνέχεια, πρωτοβουλία. Συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή, έναν ιερέα και δύο κατοίκους του νησιού, μεταβαίνει στα Ίμια, όπου και υψώνει την ελληνική σημαία στα Ίμια. Αργότερα, ο Διακομιχάλης θα κατηγορηθεί από τους συντρόφους του στο ΠΑΣΟΚ ότι ήταν αυτός που έριξε λάδι στη φωτιά. Η αντίδραση της Τουρκίας είναι άμεση. Συγκεκριμένα, δύο «δημοσιογράφοι» της εφημερίδας Hurriyet μεταβαίνουν με ναυλωμένο ελικόπτερο στη Μικρή Ίμια, υποστέλλουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική.

 

Το όλο γεγονός βιντεοσκοπείται και κάνει τον γύρο του κόσμου.

Το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού «Αντωνίου» κατεβάζει την τουρκική σημαία και υψώνει την ελληνική. Το βράδυ, Έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τα παραπλέοντα τουρκικά πολεμικά. Η πολιτική εντολή προς τους Έλληνες στρατιωτικούς είναι να αποφευχθεί κάθε κλιμάκωση της έντασης.

Παράλληλα, ο νέος πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, προχωρά σε προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή, στέλνοντας ηχηρό μήνυμα προς την Τουρκία, ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση, η Ελλάδα θα αντιδράσει άμεσα και δυναμικά. Από την πλευρά του, η πρωθυπουργός της Τουρκίας, Τανσού Τσιλέρ ζητά διαπραγματεύσεις για το καθεστώς των βραχονησίδων του Αιγαίου.

Ακολουθεί παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων από τουρκικά πολεμικά, που πλησιάζουν τα Ίμια. Ταυτόχρονα, γίνονται διαβήματα από την Ελλάδα σε Ε.Ε. και ΗΠΑ, ενώ ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης τηλεφωνεί στον Αμερικανό πρόεδρο, Μπιλ Κλίντον. Του εκφράζει την ελληνική θέση ότι η χώρα μας δεν επιθυμεί την ένταση, προειδοποιώντας, ωστόσο, ότι, εφόσον προκληθεί, θα αντιδράσει δυναμικά.

Η κυβέρνηση δηλώνει έτοιμη να αποσύρει το άγημα, όχι όμως και την ελληνική σημαία.

Στα Ίμια σπεύδουν τα πολεμικά πλοία «Ναυαρίνο» και «Θεμιστοκλής». Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ότι υπάρχουν και άλλα νησιά του Αιγαίου με ασαφές νομικό καθεστώς και δεν αποδέχεται την ελληνική πρόταση. Συγκαλείται σύσκεψη στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, φθάνει καθυστερημένα, επειδή παίρνει μέρος σε τηλεοπτική εκπομπή.

 

Την νύχτα της 30ης προς την 31η Ιανουαρίου 1966, η Τουρκία αποβιβάζει κομάντος στην μία εκ των δύο βραχονησίδων στα Ίμια.

Η ελληνική πλευρά ενημερώνεται για την απόβαση Τούρκων κομάντος στα Ίμια και ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, σε συνεργασία με το ΚΥΣΕΑ δίνουν εντολή στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη να στείλει ένα ελικόπτερο σε αποστολή αναγνώρισης, για να διαπιστωθεί εάν πράγματι είχε αποβιβαστεί στη μία βραχονησίδα ομάδα Τούρκων.

Στις 04.25 π.μ., η φρεγάτα «Ναβαρίνο» F-461 αναφέρει ότι έχει ήδη απογειώσει το ελικόπτερο της AB-212ASW ΠΝ21. Το ελικόπτερο με τα τρία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, Χριστόδουλο Καραθανάση, Έκτορα Γιαλοψό και Παναγιώτη Βλαχάκο βρίσκεται ήδη πάνω από την βραχονησίδα, ενώ η φρεγάτα αναμένει την αναφορά της αναγνώρισης από το πλήρωμά του.

Το πλήρωμα του ελικοπτέρου αναφέρει ότι εντόπισε περί τους 10 τούρκους κομάντος με τη σημαία τους. Δίνεται εντολή να επιστρέψει στη βάση του κι ενώ πετά μεταξύ των βραχονησίδων Πίτα και Καλόλιμνος αναφέρει βλάβη. Αυτό, όμως, ήταν και το τελευταίο σήμα που εξέπεμψε το ελικόπτερο. Στη συνέχεια, το στίγμα του ελικοπτέρου χάνεται από τα ραντάρ, ενώ λίγο αργότερα το ελικόπτερο κατέπεσε στην θάλασσα και οι τρεις επιβάτες έχασαν τη ζωή τους.

Το ατύχημα αποδόθηκε επίσημα από την ελληνική πλευρά σε τεχνικά αίτια, καθώς επικρατούσαν στην περιοχή δυσμενείς καιρικές συνθήκες, αποπροσανατολισμό του πιλότου, αλλά και, γενικότερα, στην κόπωση του πληρώματος, ωστόσο επικρατεί πάντοτε η υποψία της κατάρριψής του από το Τουρκικό Ναυτικό ή τα πυροβόλα όπλα των Τούρκων κομάντος και ότι το γεγονός αποκρύφθηκε, προκειμένου να λήξει η κρίση και να μην οδηγηθούν οι δύο χώρες σε γενικευμένη σύρραξη ή ακόμα και σε πόλεμο. Η εν λόγω θεωρία υφίσταται ακόμη και σήμερα, ωστόσο δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ επίσημα.

Καθ΄όλη τη διάρκεια της επιχείρησης, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον παρεμβαίνει τηλεφωνικά, ώστε να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής στην κόντρα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ωστόσο, παρά τις επίμονες και επαναλαμβανόμενες τηλεφωνικές κλήσεις που πραγματοποιεί προς την πρωθυπουργό της Τουρκίας, Τανσού Τσιλέρ, δεν καταφέρνει να έρθει σε επικοινωνία μαζί της, παρά μόνο όταν όλα έχουν πια τελειώσει.

Η αμερικανική πλευρά, διά του Υφυπουργού Εξωτερικών, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, καταφέρνει ωστόσο τελικά να επιβάλλει την πολιτική της και στις δύο πλευρές και έτσι φτάνουμε στην συμφωνία «No ships, no troops, no flags» («όχι πλοία, όχι στρατιώτες, όχι σημαίες») ή, σε πιο κομψή διπλωματική γλώσσα, status quo ante.

Μέχρι το μεσημέρι της 31ης Ιανουαρίου 1996, τα πλοία, οι στρατιώτες και οι σημαίες είχαν αποσυρθεί από τα Ίμια. Η κίνηση αυτή εκ Τουρκίας προκάλεσε μία πρωτοφανούς έντασης ελληνοτουρκική κρίση, που οδήγησε τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολέμου.

Η «νίκη» των Τούρκων που κατόρθωσαν να αποβιβάσουν ομάδα κομάντος σε ελληνική βραχονησίδα αποτέλεσε μεγάλη ήττα για την Ελλάδα. Πρόκειται για μία θλιβερή στιγμή της ελληνικής στρατιωτικής ετοιμότητας, ενώ και η πολιτική ηγεσία φάνηκε εντελώς απροετοίμαστη και ανίκανη να χειριστεί άμεσα και αποτελεσματικά την κρίσιμη αυτή κατάσταση.

Τα Ίμια ήταν αφύλακτα όταν αποβιβάστηκαν οι Τούρκοι και ακόμη και σήμερα παραμένει αδιευκρίνιστο το γιατί.

Την ίδια ώρα, πλήρως αιφνιδιασμένη φάνηκε και η νεοσύστατη κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη. Ενδεικτικό γεγονός αποτελεί το ότι το ΚΥΣΕΑ συνεδρίαζε στη Βουλή και όχι στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, αντί να βρίσκεται μαζί με τον πρωθυπουργό και τη στρατιωτική ηγεσία, συμμετείχε σε εκπομπή στον τηλεοπτικό σταθμό Mega. Ο δε αρχηγός της ΕΥΠ περίμενε για ώρες έξω από την αίθουσα που συνεδρίαζε το ΚΥΣΕΑ να τον φωνάξουν.

H θεωρία της «Γκρίζας Ζώνης»

Η κρίση των Ιμίων δεν είχε πρακτικές συνέπειες ως προς το καθεστώς των νησιών, ωστόσο η επιτυχημένη, για τους Τούρκους, απόβαση των κομάντος στα Ίμια σήμανε την έναρξη μίας νέας περιόδου. Η Άγκυρα κατόρθωσε, με αυτό τον τρόπο, να «γκριζάρει» τις δύο βραχονησίδες. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ένα επίσημο ιστορικό προηγούμενο, το οποίο επικαλέστηκε στη συνέχεια η Τουρκία, ώστε να διευρύνει τις επεκτατικές διεκδικήσεις της, θέτοντας γενικότερα θέμα «Γκρίζων Ζωνών» στο Αιγαίο.

Έκτοτε, οι Τούρκοι βρήκαν έδαφος να υποστηρίξουν, για όλα τα χρόνια που ακολούθησαν, την θεωρία των «γκρίζων ζωνών», δημιουργώντας διάφορα ζητήματα αναφορικά με την εδαφική κυριαρχία της Ελλάδας. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία ανέπτυξε, μετά τα Ίμια, τη θεωρία περί «γκρίζων ζωνών», μία θεωρία που υποστηρίζει ότι υπάρχουν κομμάτια εδάφους, τα οποία είναι αδιευκρίνιστης εθνικής κυριαρχίας. Φυσικά, στόχοι της θεωρίας αυτής έγιναν κυρίως ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών βραχονησίδων, αλλά και κατοικημένων μικρών νησιών του ανατολικού Αιγαίου.

Έτσι, η Τουρκία έθεσε ένα ακόμη θέμα στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών διαφορών.

Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική πλευρά δεν αποδέχτηκε ποτέ την ύπαρξη τέτοιου θέματος, επικαλούμενη τις διεθνείς συνθήκες. Γενικότερα, η Ελλάδα αναγνωρίζει ως μόνη διαφορά της με τη γείτονα την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, ενώ η Τουρκία θέτει τα θέματα του εναερίου χώρου, αναγνωρίζοντας 6 και όχι 10 μίλια, του FIR Αθηνών, της αποστρατιωτικοποίησης των νήσων του Αιγαίου και, με την κρίση των Ιμίων, το καθεστώς κάποιων βραχονησίδων («Γκρίζες Ζώνες»). Μάλιστα, οι Τούρκοι ανέπτυξαν τόσο πολύ αυτή τη θεωρία, που σήμερα οι άλλοτε «γκρίζες ζώνες» έχουν φτάσει να αντιμετωπίζονται από τους Τούρκους ως ίδια εδάφη.

Τα Ίμια, όμως, όπως και να έχει, αποτελούν μία «μαύρη» σελίδα στην πολιτική και αμυντική ιστορία της Ελλάδας και μία μεγάλη προκλητική νίκη της Τουρκίας. Η κρίση που προκλήθηκε εκεί κλόνισε την αξιοπιστία της ελληνικής κυβέρνησης, ειδικά όταν ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης ευχαρίστησε από το βήμα της Βουλής τους Αμερικανούς για τον καταλυτικό τους ρόλο στην αποκλιμάκωση της έντασης.