Οι δεσμοί της Τουρκίας με τη Χαμάς, άλλοτε βάρος για την Ουάσιγκτον, έχουν πλέον μετατραπεί σε γεωπολιτικό πλεονέκτημα.

Πείθοντας τη Χαμάς να αποδεχθεί τη συμφωνία του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα, η Άγκυρα επανεπιβεβαίωσε τον ρόλο της στη σκακιέρα της Μέσης Ανατολής, προς απογοήτευση του Ισραήλ και των Αράβων αντιπάλων της.

1

Αρχικά, οι ηγέτες της Χαμάς αντιστάθηκαν στο τελεσίγραφο του Αμερικανού προέδρου – να απελευθερώσουν τους Ισραηλινούς ομήρους ή να υποστούν περαιτέρω καταστροφή – αλλά τελικά υποχώρησαν μόνο όταν η Τουρκία, την οποία θεωρούν πολιτικό προστάτη, τους παρότρυνε να συμφωνήσουν με το αμερικανικό σχέδιο. Δύο πηγές από την περιοχή και δύο αξιωματούχοι της Χαμάς δήλωσαν στο Reuters ότι το μήνυμα της Άγκυρας ήταν ξεκάθαρο: Ήρθε η ώρα να αποδεχθείτε.

«Αυτός ο κύριος από ένα μέρος που λέγεται Τουρκία είναι από τους πιο ισχυρούς στον κόσμο», δήλωσε ο Τραμπ την περασμένη εβδομάδα, αναφερόμενος στον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μετά τη συμφωνία της παλαιστινιακής οργάνωσης για κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση ομήρων.

«Είναι αξιόπιστος σύμμαχος. Είναι πάντα εκεί όταν τον χρειάζομαι.»

Η υπογραφή του Ερντογάν στο έγγραφο για τη Γάζα ενίσχυσε την τουρκική επιδίωξη για κεντρικό ρόλο στη Μέση Ανατολή — μια θέση που ο ίδιος προσπαθεί όλο και περισσότερο να ανακτήσει, συχνά επικαλούμενος την οθωμανική κληρονομιά και ηγεσία. Πλέον, μετά τη συμφωνία, η Τουρκία επιδιώκει να αποκομίσει οφέλη, συμπεριλαμβανομένων διμερών ζητημάτων με τις ΗΠΑ, όπως ανέφεραν οι ίδιες πηγές.

Ο Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής του ινστιτούτου EDAM στην Κωνσταντινούπολη και ανώτερος συνεργάτης του Carnegie Europe, δήλωσε ότι η επιτυχία της Άγκυρας να πείσει τη Χαμάς να αποδεχθεί το σχέδιο Τραμπ για τη Γάζα της προσφέρει νέα διπλωματικά πλεονεκτήματα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Η Τουρκία, είπε, είναι πιθανό να αξιοποιήσει τη νέα εύνοια της Ουάσιγκτον για να προωθήσει τις παγωμένες πωλήσεις μαχητικών F-35, να επιδιώξει χαλάρωση των αμερικανικών κυρώσεων και αμερικανική υποστήριξη στις τουρκικές στρατηγικές επιδιώξεις στη γειτονική Συρία.

«Αν αυτές οι επαινετικές δηλώσεις του Τραμπ μεταφραστούν σε διαρκή εύνοια, η Άγκυρα θα μπορούσε να αξιοποιήσει αυτή τη δυναμική για να επιλύσει μακροχρόνιες διαφωνίες», δήλωσε ο Ουλγκέν στο Reuters.

Συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν: Μια αναθεώρηση των σχέσεων 

Η διπλωματική αναπροσαρμογή μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον, σύμφωνα με αξιωματούχους, ξεκίνησε κατά την επίσκεψη του Ερντογάν στον Λευκό Οίκο τον Σεπτέμβριο — την πρώτη του μετά από έξι χρόνια. Η συνάντηση επικεντρώθηκε σε άλυτα ζητήματα, όπως η προσπάθεια της Τουρκίας να αρθούν οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν το 2020 για την αγορά των ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400, πράξη που είχε εξοργίσει τις ΗΠΑ και οδήγησε και στον αποκλεισμό της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35.

Ένα ακόμη βασικό θέμα ήταν η Συρία. Η Τουρκία επιθυμεί να ασκήσει πίεση στις κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), οι οποίες υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, ώστε να ενσωματωθούν στον συριακό στρατό. Η Άγκυρα θεωρεί τις SDF απειλή λόγω των δεσμών τους με το PKK, που χαρακτηρίζει τρομοκρατική οργάνωση.

Αυτή η επιδίωξη φαίνεται πως αποδίδει. Ο διοικητής των SDF, Μαζλούμ Άμπντι, επιβεβαίωσε την ύπαρξη μηχανισμού για συγχώνευση με τον συριακό στρατό — αποτέλεσμα που η Τουρκία βλέπει ως στρατηγική νίκη.

Η συμφωνία για τη Γάζα ακολούθησε και άλλες κινήσεις που ενίσχυσαν το κύρος της Τουρκίας. Ο Τραμπ επαίνεσε τον Ερντογάν για τη διοργάνωση συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας νωρίτερα φέτος, ενώ η επιρροή της Άγκυρας αυξήθηκε μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία το 2024, όπου η Τουρκία είχε υποστηρίξει τις αντιπολιτευτικές δυνάμεις.

Η φιλοδοξία της Τουρκίας να ανακτήσει ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή ξυπνά, για ορισμένους σκεπτικιστές, μνήμες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία κυριαρχούσε στην περιοχή. Η κατάρρευσή της πριν από έναν αιώνα οδήγησε σε μια εσωστρεφή Τουρκία, προσανατολισμένη στον εκσυγχρονισμό και τον κοσμικό χαρακτήρα της, και σε σχετική απομάκρυνσή της από τις διπλωματικές εξελίξεις της περιοχής.

Για χρόνια, η Άγκυρα δεν συμμετείχε σε υψηλού επιπέδου πρωτοβουλίες επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος. Η στήριξή της σε ισλαμιστικά κινήματα – συμπεριλαμβανομένης της διπλωματικής και πολιτικής υποστήριξης προς τη Χαμάς, ηγετικά στελέχη της οποίας φιλοξένησε – επιβάρυνε τις σχέσεις με το Ισραήλ και ορισμένα αραβικά κράτη, ενώ η αντιληπτή απομάκρυνση της Τουρκίας από τα νατοϊκά πρότυπα την αποξένωσε από τον ρόλο του ειρηνοποιού.

Όμως, για να σπάσει το αδιέξοδο στις συνομιλίες κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα, ο Τραμπ στράφηκε στον Ερντογάν, ποντάροντας στη δυνατότητα του Τούρκου ηγέτη να επηρεάσει τη Χαμάς. Τούρκοι αξιωματούχοι, υπό τον επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών Ιμπραήμ Καλίν, διαβεβαίωσαν τη Χαμάς ότι η κατάπαυση πυρός είχε την υποστήριξη της περιοχής και των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών εγγυήσεων του Τραμπ.

Επιστρατεύοντας τον Ερντογάν, ο Τραμπ έδωσε στην Άγκυρα τον ρόλο που επιζητούσε: να είναι η κυρίαρχη σουνιτική δύναμη στην περιοχή. Η κίνηση ενόχλησε το Ισραήλ και ανταγωνιστικές αραβικές χώρες, όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, που από καιρό είναι επιφυλακτικές απέναντι στις ισλαμιστικές φιλοδοξίες του Ερντογάν, σύμφωνα με δύο διπλωμάτες.

«Ο Ερντογάν είναι μάστορας στο να επεκτείνει την επιρροή του, να εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες, να μετατρέπει τις εξελίξεις προς όφελός του και να παίρνει τα εύσημα», είπε ο Άραβας πολιτικός σχολιαστής Αϊμάν Αμπντέλ Νουρ. «Προφανώς οι χώρες του Κόλπου δεν χάρηκαν με τον ηγετικό ρόλο της Τουρκίας στη Γάζα, αλλά ταυτόχρονα ήθελαν να λήξει η σύγκρουση, να επιτευχθεί συμφωνία και να περιθωριοποιηθεί η Χαμάς.»

Παρότι τα αραβικά κράτη συμμερίζονταν με την Τουρκία το συμφέρον να τερματιστεί ο πόλεμος, είπε ο Λιβανέζος αναλυτής Σάρκις Ναούμ, ο μεγαλύτερος ρόλος της Άγκυρας τα ανησυχούσε, θυμίζοντας την ιστορία της οθωμανικής κυριαρχίας στις χώρες τους.

Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών και η υπηρεσία πληροφοριών MIT δεν απάντησαν στα αιτήματα του Reuters για σχόλια. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ επίσης δεν ανταποκρίθηκε άμεσα.

Συντριπτική πίεση στη Χαμάς

Η συμμετοχή της Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις είχε αρχικά αποκλειστεί από το Ισραήλ, αλλά ο Τραμπ παρενέβη, ασκώντας πίεση στο Ισραήλ να επιτρέψει την εμπλοκή της Άγκυρας, σύμφωνα με δύο διπλωμάτες.

Δεν υπήρξε άμεσο σχόλιο από το ισραηλινό υπουργείο Εξωτερικών.

Ανώτερος αξιωματούχος της Χαμάς είπε ότι οι στρατιωτικοί ηγέτες της Γάζας αποδέχθηκαν την εκεχειρία όχι ως παράδοση, αλλά υπό την συντριπτική πίεση της συνεχούς διαμεσολάβησης, της ανθρωπιστικής κατάρρευσης και της κόπωσης του πληθυσμού από τον πόλεμο.

Η συμφωνία οδήγησε στην απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων που είχαν απαχθεί κατά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, η οποία είχε σκοτώσει 1.200 άτομα και πυροδότησε την ισραηλινή επίθεση που έχει έκτοτε αφήσει πάνω από 67.000 Παλαιστινίους νεκρούς, σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές της Γάζας.

Το κατά πόσο η συμφωνία για τη Γάζα θα ανοίξει τελικά τον δρόμο προς παλαιστινιακό κράτος παραμένει ασαφές. Η Τουρκία και αραβικές χώρες όπως το Κατάρ και η Αίγυπτος λένε ότι το σχέδιο δεν περιλαμβάνει οδικό χάρτη προς λύση δύο κρατών, πάγιο αίτημα των Παλαιστινίων.

Όταν ρωτήθηκε για πιθανή τουρκική ανάπτυξη στρατευμάτων στη Γάζα σε μετεμπόλεμο σενάριο και τρόπους διασφάλισης της ασφάλειας του θύλακα, ο Ερντογάν δήλωσε στις 8 Οκτωβρίου ότι οι συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός είναι κρίσιμες για να συζητηθούν λεπτομερώς αυτά τα ζητήματα, αλλά η προτεραιότητα είναι η πλήρης κατάπαυση του πυρός, η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και η ανοικοδόμηση της Γάζας.

Διαβάστε επίσης:

Ευρωκοινοβούλιο: Εγκρίθηκαν τα τρία νομοθετήματα για τα χημικά με εισηγητή τον Δημήτρη Τσιόδρα

Βουλή: Δείτε live τη σύγκρουση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για τον Άγνωστο Στρατιώτη

Γιώργος Αυτιάς σε Κομισιόν: «Το φθηνό ρεύμα είναι δικαίωμα, όχι πολυτέλεια»