Ντόρα Μάαρ: Η μυστηριώδης μούσα του Πικάσο και πώς βρέθηκε το κλεμμένο πορτρέτο της

Ένας Ολλανδός ντετέκτιβ έργων τέχνης, γνωστότερος ανά τον κόσμο ως ο «Ιντιάνα Τζόουνς της τέχνης», «χτύπησε» και πάλι, και αυτή τη φορά εντοπίζοντας έναν πίνακα του Πικάσο, αξίας 25 εκατ. ευρώ, ο οποίος είχε κλαπεί από τη θαλαμηγό ενός Σαουδάραβα σεΐχη στη Γαλλική Ριβιέρα το 1999. Ο Αρθουρ Μπραντ είπε ότι επέστρεψε το αριστούργημα του 1938 με τίτλο «Πορτρέτο της Ντόρα Μάαρ», γνωστό και ως «Γυναικείο μπούστο (Ντόρα Μάαρ)», σε ασφαλιστική εταιρεία νωρίτερα αυτόν τον μήνα.

Η ανακάλυψη αυτής της σπάνιας προσωπογραφίας της Μάαρ, μιας από τις ερωμένες του Πικάσο με μεγάλη επιρροή πάνω του, είναι το επιστέγασμα της τετραετούς έρευνας σχετικά με την κλοπή στην πολυτελή θαλαμηγό «Coral Island», όταν αυτή βρισκόταν αγκυροβολημένη στο θέρετρο Αντίμπ της Γαλλικής Ριβιέρας.

Δύο δεκαετίες μετά την κλοπή και χωρίς καμία πληροφορία για την τύχη του έργου, η γαλλική αστυνομία έφθασε σε αδιέξοδο, και το πορτρέτο, το οποίο κάποτε κοσμούσε το σπίτι του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου –μέχρι τον θάνατό του το 1973– θεωρήθηκε ότι χάθηκε για πάντα. Ωστόσο, έπειτα από αναζήτηση τεσσάρων ετών, η οποία οδήγησε στον ολλανδικό υπόκοσμο, δύο μεσάζοντες εμφανίστηκαν πριν από δέκα ημέρες στο σπίτι του Μπραντ στο Αμστερνταμ με το κλεμμένο έργο.

«Είχαν τον Πικάσο, που σήμερα εκτιμάται στα 25 εκατ. ευρώ, τυλιγμένο με κόλλες χαρτί μέσα σε μαύρες σακούλες σκουπιδιών», είπε ο Μπραντ.

Οι επιτυχίες του Μπραντ

Αυτή ήταν μία ακόμη επιτυχία για τον Μπραντ, ο οποίος τον περασμένο χρόνο απασχόλησε τον Τύπο όταν παρέδωσε στις κυπριακές αρχές ψηφιδωτό του 6ου αιώνα μ.Χ. που απεικονίζει τον Ευαγγελιστή Μάρκο και είχε αποτοιχιστεί κάποια στιγμή μετά την τουρκική εισβολή από τον ναό της Παναγίας της Κανακαριάς, στην κατεχόμενη Λυθράγκωμη της επαρχίας Αμμοχώστου.

Οπως προέκυψε, ο πίνακας κυκλοφορούσε επί χρόνια και άλλαζε χέρια ανάμεσα σε μέλη κυκλωμάτων εμπορίου όπλων και ναρκωτικών.

Το 2015, εξάλλου, ο Μπραντ απέκτησε διεθνή φήμη όταν επέστρεψε τα «Αλογα του Χίτλερ», δύο χάλκινα αγάλματα που αναπαριστούν άλογα σε φυσικό μέγεθος και τα οποία φιλοτέχνησε ο Γιόζεφ Θόρακ κατ’ απαίτηση του ναζιστή ηγέτη. Τα αγάλματα βρίσκονταν τοποθετημένα στην είσοδο του νέου κτιρίου της καγκελαρίας της χιτλερικής Γερμανίας.

Το 2015, ο Μπραντ πληροφορήθηκε για πρώτη φορά ότι ένας «Πικάσο ο οποίος είχε κλαπεί από ένα πλωτό μέσο» κυκλοφορούσε στην Ολλανδία, παρότι «σε εκείνο το στάδιο δεν γνώριζα ποιος ακριβώς ήταν». Οπως προέκυψε, ο πίνακας κυκλοφορούσε επί χρόνια και άλλαζε χέρια ανάμεσα σε μέλη κυκλωμάτων εμπορίου όπλων και ναρκωτικών.

Ο Μπραντ διέδωσε στην πιάτσα ότι αναζητεί το «Γυναικείο μπούστο (Ντόρα Μάαρ)» και στις αρχές Μαρτίου χτύπησε φλέβα χρυσού. «Δύο εκπρόσωποι ενός Ολλανδού επιχειρηματία επικοινώνησαν μαζί μου λέγοντας ότι ο πελάτης τους είχε τον πίνακα. Είχε άνοια. Θεωρούσε ότι ο Πικάσο ήταν προϊόν νόμιμης συμφωνίας. Προέκυψε ότι η συμφωνία ήταν νόμιμη – ο τρόπος πληρωμής δεν ήταν», σχολιάζει αστειευόμενος ο Μπραντ.

Δύο εκπρόσωποι ενός Ολλανδού επιχειρηματία επικοινώνησαν μαζί μου λέγοντας ότι ο πελάτης τους είχε τον πίνακα. Είχε άνοια. Θεωρούσε ότι ο Πικάσο ήταν προϊόν μιας νόμιμης συμφωνίας. Προέκυψε ότι η συμφωνία ήταν νόμιμη ― ο τρόπος πληρωμής δεν ήταν”, σχολιάζει αστειευόμενος ο Brand.

Ο Brand κάλεσε την ολλανδική και τη γαλλική αστυνομία ―που τότε όμως είχαν κλείσει την υπόθεση― και οι οποίες είπαν ότι δεν μπορούσαν να ασκήσουν δίωξη εις βάρος του σημερινού ιδιοκτήτη.

″Μετά την αρχική κλοπή, ο πίνακας πρέπει να είχε αλλάξει χέρια τουλάχιστον δέκα φορές”. ”Είπα στους ενδιάμεσους ‘ή τώρα ή ποτέ’ γιατί ο πίνακας είναι πιθανόν σε πολύ κακή κατάσταση… Πρέπει να ενεργήσουμε το συντομότερο δυνατόν”, είπε εξηγώντας ότι αν δεν ενεργούσαν ακαριαία, το έργο πιθανόν να επέστρεφε στον υπόκοσμο.

Κρέμεται στον τοίχο μου

Στη συνέχεια, μόλις πριν από μια εβδομάδα, χτύπησε το κουδούνι του Brand στο λιτό διαμέρισμά του στο Άμστερνταμ και εμφανίστηκαν οι μεσάζοντες με τον πίνακα.

“Όταν τον έβγαλα από τη σακούλα τον κρέμασα στον τοίχο μου και τον άφησα όλη την νύχτα, μετατρέποντας έτσι το διαμέρισμά μου, έστω για μια ημέρα, στο διαμέρισμα με τη μεγαλύτερη αξία στο Άμστερνταμ”, αστειεύτηκε ο Brand.

Την επόμενη ημέρα, ένας ειδικός εκτιμητής σε έργα του Picasso από την Pace Gallery της Νέας Υόρκης, επιβεβαίωσε τη γνησιότητα του έργου προσερχόμενος σε μια αποθήκη με αυστηρά μέτρα ασφαλείας στην ολλανδική πόλη.

Παρών ήταν και ο συνταξιούχος αστυνομικός Dick Ellis, ο ιδρυτής της ομάδας έργων τέχνης και αρχαιοτήτων της Scotland Yard, εκπροσωπώντας μια μη κατονομαζόμενη ασφαλιστική εταιρεία.

″Αναμφίβολα πρόκειται για έναν κλεμμένο Πικάσο ”, είπε στο AFP ο Ellis, ο οποίος είναι σήμερα επικεφαλής μιας επιχείρησης συμβούλων έργων τέχνης με έδρα το Λονδίνο.

Ο Ellis είναι γνωστός από τον εντοπισμό πολλών κλεμμένων έργων τέχνης. Ανάμεσά τους και ”Η Κραυγή” του εξπρεσιονιστή Νορβηγού Edvard Munch, η οποία είχε κλαπεί από την Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας το 1994.

Ο Μπραντ κάλεσε την ολλανδική και τη γαλλική αστυνομία –που τότε όμως είχαν κλείσει την υπόθεση– οι οποίες είπαν ότι δεν μπορούσαν να ασκήσουν δίωξη εις βάρος του σημερινού ιδιοκτήτη. Σήμερα ο πίνακας βρίσκεται στα χέρια ασφαλιστικής εταιρείας που θα κρίνει ποια θα είναι η επόμενη κίνηση.

Ποια ήταν η Dora Maar (Ντόρα Μάαρ)

Η πιο μυστηριώδης απ’ όλες τις γυναίκες του Πικάσο (Picasso), η μούσα που τον ενέπνευσε να ξαναζωγραφίσει σε μια δύσκολη για εκείνον περίοδο, κατά την οποία απείχε ολοκληρωτικά από τη ζωγραφική και που παρέμεινε μυστηριώδης μέχρι το τέλος της ζωής της, δεν είναι άλλη από την Dora Maar (Ντόρα Μάαρ). Η μικρή ιστορία πίσω από τη γνωριμία τους λέει πως γνωρίστηκαν το 1936 στο περίφημο καφέ του Παρισιού, Cafe des Deux Magots. Εκείνη, νέα και πολλά υποσχόμενη φωτογράφος, μέλος της παρέας των υπερρεαλιστών και ερωμένη του Georges Bataille. Εκείνος, ο γνωστός Pablo Πικάσο, που τρέχει να ξεφύγει από ένα γάμο που τον κάνει να ασφυκτιά εξαιτίας της ανυπόφορης ζήλιας της χορεύτριας γυναίκας του Olga Khoklova. Έχει ήδη ξεκινήσει η παράλληλη σχέση του με την Marie-Therese Walter και έχει μόλις αποκτήσει μαζί της μια κόρη, τη Maya.

Η διπλή προσωπική του ζωή, εκτός από περίπλοκη, έχει γίνει ανυπόφορη. Σταματά να ζωγραφίζει και τριγυρνά στα καφέ του Saint-Germain-des-Prés.

Σε μια από αυτές τις περιηγήσεις του “πέφτει” πάνω στην Dora Maar, που κάθεται σε ένα τραπέζι και συζητά, καρφώνοντας ταυτόχρονα ένα μικρό στιλέτο ανάμεσα στα δάκτυλα της ανοιχτής της παλάμης.

 

Τη σκηνή περιγράφει εντελώς κινηματογραφικά ο συγγραφέας Jean-Paul Crespelle: “Το νεανικό σοβαρό πρόσωπο της, φωτίζονταν από τα ανοικτά μπλε μάτια της, που έμοιαζαν ακόμη πιο ωχρά λόγω των έντονων φρυδιών της. Ένα ευαίσθητο πρόσωπο, με το φως και την σκιά να εναλλάσσονται πάνω του. Κάρφωνε ένα μικρό μυτερό στιλέτο, ανάμεσα στα δάχτυλά της, στο ξύλο του τραπεζιού. Μερικές φορές αστοχούσε και εμφανιζόταν μια σταγόνα αίματος ανάμεσα στα τριαντάφυλλα, που ήταν κεντημένα στα μαύρα γάντια της…”.

Ο 54ΧΡΟΝΟΣ ΤΌΤΕ Πικάσο ΘΑ ΖΗΤΟΥΣΕ ΑΠΟ ΤΗΝ 29ΧΡΟΝΗ DORA ΝΑ ΤΟΥ ΔΩΣΕΙ ΤΑ ΓΆΝΤΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΘΑ ΤΑ ΚΛΕΙΔΩΝΕ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ, ΟΠΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣΕ ΤΑ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΑ ΤΟΥ

Η συνάντηση αυτή, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ήταν μοιραία και οδηγεί σε μια θυελλώδη σχέση που κρατά εννέα χρόνια. Ο Πικάσο εγκαταλείπει την Olga, εξομολογείται τον έρωτά του στην Dora, αλλά αδυνατεί να εγκαταλείψει την Marie-Therese. Η Dora γίνεται συνένοχός του και σε αυτή του την αδυναμία, του παραδίδεται άνευ όρων. Ο Ισπανός  ξεκινά να ζωγραφίζει την Guernica και η Dora φωτογραφίζει όλα τα στάδια της δημιουργίας της. Γίνεται η σύντροφος, η μούσα και η έμπνευσή του.

Αλλά ποια είναι η Dora Maar;

Είναι η Henriette Theodora Markovitch (22 November 1907 – 16 July 1997), μοναχοκόρη του διάσημου στην εποχή του Κροάτη αρχιτέκτονα Joseph Markovitch. Το ψευδώνυμο Dora Maar το επιλέγει, όταν αποφασίζει να κάνει καλλιτεχνικές σπουδές στο Central Union of Decorative Arts και στη Σχολή Φωτογραφίας του Παρισιού, ενώ παράλληλα κάνει την εγγραφή της στην École des Beaux-Arts και την Académie Julian, για το λόγο του ότι προσφέρει στις γυναίκες σπουδάστριες ακριβώς την ίδια εκπαίδευση με αυτή των ανδρών.

Αρχίζει, να συχνάζει στα στέκια των σουρεαλιστών, όπως το cafe de la Place Blanche και ταξιδεύει στο Λονδίνο και τη Βαρκελώνη για να φωτογραφίσει με τη μικρή της Rolleiflex, τις οικονομικές επιπτώσεις του αμερικάνικου κραχ του 1929 στην Ευρώπη.

Αν και από το 1930 έχει δικό της φωτογραφικό studio με τον Pierre Kéfer και αναλαμβάνουν φωτογραφίσεις για διαφημίσεις σε μεγάλα περιοδικά, αρκετές από τις φωτογραφίες του προσωπικού της έργου είναι επηρεασμένες από την αριστερή πολιτική της εποχής. Και κάπου εκεί έρχεται η συνάντηση της με τον Picasso.

Όπως είδαμε, φωτογραφίζει όλα τα στάδια της δημιουργίας της Guernica, συνολικά 28 φωτογραφίες που κάποιες από αυτές δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Μουσείο Reina Sofia, το 2013.

Γίνεται το μοντέλο του για πολλά από τα διάσημα έργα του, όπως Η Ντόρα Μάαρ και ο μινώταυρος (1936), Η Ντόρα Μάαρ με πράσινα νύχια (1936), Πορτρέτο της Ντόρας με στεφάνι από λουλούδια (1937), Η Ντόρα με ψάθινο καπέλο (1938) και άλλα. O Picasso ζει μια από της πιο δημιουργικές περιόδους του.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έρχεται να ανατρέψει την κανονικότητα και τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στη Γαλλία. Ο Picasso και η Maar καταφεύγουν στη Royan, όπου παραμένουν μέχρι το τέλος του πολέμου. Επιστρέφοντας στο Παρίσι, τίποτε δεν θυμίζει την πόλη που άφησαν. Τους υποδέχεται μια πόλη ερειπωμένη και θλιβερή.

Παρόλα αυτά η Maar γίνεται περιζήτητο μοντέλο ανάμεσα στους καλλιτέχνες της εποχής. Δεν συμβαίνει,όμως το ίδιο και με τη σχέση τους και το 1945 έρχεται η ρήξη.

Ο Picasso είχε ήδη βρει την αντικαταστάτριά της, σε μια έκθεση ζωγραφικής της Maar, τη νεαρή Françoise Gilot. Ο χωρισμός τους τη βυθίζει σε κατάθλιψη, από την οποία δεν ξεφεύγει ποτέ.

Αν και νοσηλεύεται σε ψυχιατρική κλινική και παρ’όλες τις προσπάθειες του φίλου της Paul Éluard και του διάσημου ψυχαναλυτή Jacques Lacan, τα αποτελέσματα δεν είναι θεαματικά και η Maar επιστρέφει στο σπίτι της, σπίτι που της έχει χαρίσει ο Picasso, στη Μενέρμπ. Ο ζωγράφος είχε αποκτήσει το σπίτι ανταλλάσσοντάς το με μια “νεκρή φύση”.

Group of friends in Paul Cuttoli’s garden in Mougins, left to right: Ady, Marie and Paul Cuttoli, Man Ray, Pablo Picasso and Dora Maar, photographed by Man Ray 1937

Στις 5 Ιουνίου 2019, το Centre Georges Pompidou, εγκαινιάζει την έκθεση «Dora Maar», προσπαθώντας μέσα από αυτή να απαντήσει στην ερώτηση “Ποια είναι πραγματικά η Dora Maar… ;” και να φωτίσει τη ζωή και το έργο της μυστηριώδους μούσας ενός από τους πιο διάσημους ζωγράφους του 20^ου αιώνα και -γιατί όχι;- να αποκαταστήσει την θέση της στο χώρο της τέχνης, όπου μέσα από τη δουλειά της άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της.

Οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να δουν να ξετυλίγεται μπροστά τους μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες, που έζησε και αλληλεπίδρασε με κάποιες εξίσου ιδιαίτερες διασημότητες της τέχνης και της λογοτεχνίας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα στο Παρίσι, όπως ο Paul Eluard, ο George Bataille, η Jacqueline Lamba, ο Nusch ακόμη και ο Man Ray.

Σε συνεργασία με το Μουσείο J. Paul Getty του Λος Άντζελες και την Tate Modern του Λονδίνου, θα παρουσιασθεί το μεγάλο σε όγκο αρχειακό υλικό, που, σε μεγάλο βαθμό, παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε έκθεση, για να δώσει τις ακριβείς διαστάσεις της ζωγράφου, φωτογράφου και ηθοποιού, που άφησε αποτυπωμένο το ίχνος της στην παρισινή πρωτοπορία και μάλιστα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 29 Ιουλίου 2019.