Καθηγήτρια Δ. Χατζηπαύλου-Λίτινα στο mononews: Τα υβριδικά φάρμακα είναι περισσότερο αποτελεσματικά

Μια νέα θεραπευτική τάση αρχίζει να εδραιώνεται την  τελευταία  δεκαετία σε παγκόσμιο επίπεδο, ανοίγοντας νέους, πιο αποτελεσματικούς και ασφαλείς δρόμους στη διαχείριση ορισμένων ασθενειών. Ο λόγος για τα πολυλειτουργικά – υβριδικά φάρμακα, τα οποία έρχονται για να αλλάξουν σελίδα στην αντιμετώπιση των πολυπαραγοντικών νόσων (στην  εκδήλωσή τους εμπλέκονται πολλοί παράγοντες).

Με αφορμή την ομιλία της στην 1^η Φαρμακευτική Ημερίδα του Φαρμακευτικού Συλλόγου Κοζάνης, η καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας και πρόεδρος του Τμήματος Φαρμακευτικής ΑΠΘ, Δήμητρα Χατζηπαύλου-Λίτινα, μιλάει στο mononews.gr για το προφίλ και τη δράση τους, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή και την πορεία των πασχόντων από πολυπαραγοντικές ασθένειες, όπως τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα (π.χ. Αλτσχάιμερ), ο διαβήτης, ο καρκίνος κ.ά.

«Τα περισσότερα φάρμακα περιέχουν μια δραστική ουσία που στοχεύει σε έναν μοριακό στόχο, δηλαδή σε μία αιτία που προκαλεί μία παθολογική κατάσταση. Η τάση της τελευταίας 20 ετίας, ωστόσο, η οποία άρχισε να είναι ιδιαίτερα έντονη μετά το 2014, είναι τα πολυλειτουργικά φάρμακα, τα οποία δρουν σε περισσότερους από έναν στόχο, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την αντιμετώπιση των πολυπαραγοντικών ασθενειών», αναφέρει η κα Χατζηπαύλου-Λίτινα  και εξηγεί: «Γι΄αυτούς τους πάσχοντες, τόσο από άποψη ποιότητας ζωής όσο και από άποψη αποτελέσματος, είναι προτιμότερο να πάρουν ένα φάρμακο που μπορεί να αντιμετωπίσει περισσότερους στόχους στο πρόβλημα που έχουν, παρά να λαμβάνουν πολλά φάρμακα για να αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα».

Πολλές φορές, μάλιστα, τα πολλά φάρμακα μπορεί να μην είναι αποδοτικά σε ασθενείς με σύνθετα προβλήματα υγείας, εξαιτίας πολυπαραγοντικών ασθενειών, δεδομένου ότι εξαιτίας της γενικότερης κατάστασης των ασθενών αυτών μπορεί να εκδηλωθούν τοξικά φαινόμενα ή ανεπιθύμητες ενέργειες.  Αυτό ακριβώς ήταν και το «εφαλτήριο» για την ανάπτυξη των πολυλειτουργικών –  υβριδικών φαρμακομορίων: η καλύτερη αντιμετώπιση των πολυπαραγοντικών ασθενειών.

Τα υβριδικά φάρμακα

Στην λειτουργία και τα πλεονεκτήματα των πολυλειτουργικών μορίων στηρίχθηκε η ανάπτυξη των υβριδικών φαρμάκων.

Τα υβριδικά φάρμακα δρουν σαν πολυλειτουργικά μόρια και προέρχονται από την με «χημικό τρόπο συνένωση δύο ή περισσότερων διαφορετικών φαρμακομορίων  ή φαρμακοφόρων ομάδων». Σε αντίθεση με την χρήση «κοκτέϊλ» φαρμάκων ή συνδυασμού διαφορετικών δραστικών μορίων σε μια φαρμακομορφή (π.χ.δισκίο)  που χρησιμοποιήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, από το 2010 και μετά, τα υβριδικά φάρμακα, λειτουργούν σαν ένα ενιαίο αυτοδύναμο μόριο που εκδηλώνει τη δράση του χωρίς να διασπάται και χωρίς να λειτουργεί σαν προφάρμακο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ναι μεν το μόριο έχει διάφορες φαρμακοφόρους ομάδες  που ‘κουμπώνουν’ σε διάφορους στόχους, που εμπλέκονται στην εκδήλωση μιας πολυπαραγοντικής ασθένειας,  μπορεί όμως και σαν ολότητα, σαν ένα τελείως καινούριο μόριο, να παρέχει επιπλέον δράση», εξηγεί η κα Χατζηπαύλου-Λίτινα .

Αποτελεσματικότητα και ασφάλεια

Ένα βασικό πλεονέκτημα των υβριδικών φαρμάκων είναι η βιοδιαθεσιμότητα και οι φαρμακοκινητικές τους ιδιότητες. «Όταν λαμβάνουμε ένα φάρμακο θα πρέπει να μπορεί να φτάσει στο στόχο και στη συνέχεια να φύγει από τον οργανισμό και όχι  να συσσωρεύεται στο σώμα, γιατί μπορεί να λειτουργήσει τοξικά. Θα πρέπει να δώσει υδατοδιαλυτά μεταβολικά προϊόντα που θα απομακρυνθούν από τον οργανισμό με τα ούρα ή τα κόπρανα. Οι δύο αυτοί στόχοι επιτυγχάνονται με τα υβριδικά φάρμακα, λόγω της καλύτερης  βιοδιαθεσιμότητας και των φαρμακοτεχνικών τους ιδιοτήτων. Κατά συνέπεια, τα υβριδικά φάρμακα είναι περισσότερο αποτελεσματικά και απομένει να αποδειχθεί η μικρότερη  τοξικότητα τους», αναφέρει η καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας  και παραθέτει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα:

«Στην περίπτωση της νόσου Αλτσχάιμερ, η τακρίνη  ήταν ένα φάρμακο που ήρθε τη δεκαετία του ’80. Τότε, εθεωρείτο σωτήριο και όντως ήταν πολύ αποτελεσματικό. Παρόλα αυτά, συν τω χρόνω, αποδείχθηκε ότι ήταν πάρα πολύ ηπατοτοξικό, οπότε ελαττώθηκε η συνταγογράφησή του και στη συνέχεια αποσύρθηκε. Εντούτοις, σήμερα έχουν γίνει πολλά υβρίδια της (π.χ. με την ριβαστιγμίνη), από συνδυασμό διαφορετικών φαρμάκων που έχουν δράση σε διαφορετικούς στόχους της νόσου και σε αυτήν την μορφή  δεν είναι ηπατοτοξική».

Καλύτερη συμμόρφωση

Σε γενικές γραμμές, τα πολυλειτουργικά – υβριδικά φάρμακα συμβάλλουν και στην καλύτερη συμμόρφωση στη θεραπεία, δεδομένου ότι είναι ευκολότερα διαχωρίσιμη μία αγωγή με ένα φάρμακο την ημέρα, απ’ ότι μια θεραπεία που απαιτεί τη λήψη πολλών φαρμάκων καθημερινά, συχνά από άτομα που παρουσιάζουν έκπτωση μνήμης.

Εντούτοις, σημαντικό ρόλο παίζει και ο ψυχολογικός παράγοντας, με ορισμένους ασθενείς να βλέπουν επιφυλακτικά τη μετάβαση από τη λήψη πολλών φαρμάκων στη θεραπεία με το ένα μόνο σκεύασμα.

«Υπάρχει και μία μερίδα του πληθυσμού που έχει συνδυάσει τη θεραπεία με πολυφαρμακία (πολλά φάρμακα άχρηστα πολλές φορές). Σε αυτήν την περίπτωση, οι ασθενείς χαρακτηρίζουν το γιατρό από το πόσο μεγάλη είναι η λίστα των σκευασμάτων που τους συνταγογραφεί, θεωρώντας ότι ο γιατρός που έγραψε ένα φάρμακο δεν αντιμετωπίζει σωστά την ασθένεια» σημειώνει η κα Χατζηπαύλου-Λίτινα .

Διευρύνεται η αγορά

Τα πολυπαραγοντικά – υβριδικά φάρμακα, είναι 3^ης γραμμής θεραπείες, δηλαδή απευθύνονται σε ανθρώπους που έχουν εξαντλήσει τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές, χωρίς να επιτυγχάνεται ο στόχος, οπότε η λήψη τους έρχεται εξελικτικά.

Πρόκειται για φάρμακα υψηλού κόστους (τα λεγόμενα ΦΥΚ), τα οποία τα διαχειρίζονται τα νοσοκομεία ή τα ασφαλιστικά ταμεία.

Τα τελευταία χρόνια, έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον της φαρμακοβιομηχανίας, γεγονός που «μεταφράζεται» σε διεύρυνση της ανάπτυξης, παραγωγής και κυκλοφορίας τους.

«Σύμφωνα με εργασίες δημοσιευμένες το 2018-2019, στις ΗΠΑ, ενώ μέχρι το 2014 η κυκλοφορία των πολυλειτουργικών – υβριδικών φαρμάκων ήταν στο 14-15%, από το 2015 έως το 2017, οι άδειες που λήφθηκαν από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), σχεδόν διπλασιάστηκαν», σημειώνει η κα Χατζηπαύλου-Λίτινα.

Στην Ευρώπη ο αριθμός των εγκεκριμένων υβριδικών φαρμάκων είναι πιο περιορισμένος. Όσον αφορά στην χώρα μας, κυκλοφορεί μόνο ένα, η  μιντοσταυρίνη, για δύο ενδείξεις σε σπάνιους και  δύσκολους στη θεραπεία καρκίνους. Εντούτοις, μέσα στο 2020 αναμένεται μεγαλύτερη κινητικότητα σε αυτό το πεδίο.

Η αύξηση στην κυκλοφορία των φαρμάκων αυτών  αποδίδεται κυρίως στην αντιμετώπιση σπάνιων και δύσκολων πολυπαραγοντικών ασθενειών και στη βελτίωση της ποιότητας και του προσδόκιμου ζωής το οποίο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, από το 2000 έως το 2016 αυξήθηκε παγκοσμίως κατά 5,5 χρόνια.