Οι τέσσερις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ΝΑΤΟ στα 70ά του γενέθλια

Όταν οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ συναντηθούν στην Ουάσιγκτον στις 4 Απριλίου για να γιορτάσουν την 70η επέτειο του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, οι αμφιβολίες για το μέλλον της Συμμαχίας θα αντιπαρατεθούν με τις υπενθυμίσεις για τα εντυπωσιακά επιτεύγματα του παρελθόντος.

Έχει διασφαλίσει όχι μόνο την εδαφική ακεραιότητα των μελών του, αλλά διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στην προστασία και προώθηση των αρχών και αξιών της διεθνούς τάξης μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει το ΝΑΤΟ καθώς προετοιμάζεται για αυτές τις εορταστικές εκδηλώσεις δεν είναι τόσο λειτουργική – παρόλο που βελτιώσεις εξακολουθούν να απαιτούνται, το ΝΑΤΟ είναι, τουλάχιστον φαινομενικά, αναμφισβήτητα σε τόσο καλή υγεία όπως και εδώ και πολλά χρόνια.Είναι μάλλον πολιτική.

Μέχρι τον Απρίλιο, τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ θα αντιμετωπίσουν αρκετές σημαντικές πολιτικές προκλήσεις. Αυτές πηγαίνουν πέρα από την προσωπικότητα του σημερινού Αμερικανού προέδρου ή ακόμα και την ανταπόκριση των μελών της Συμμαχίας στις μακροχρόνιες ανησυχίες των ΗΠΑ σχετικά με την κατανομή των βαρών και τις ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες, αν και σίγουρα αυτά τα θέματα δεν θα εξαφανιστούν.

Οι συλλογικές απαντήσεις των κρατών μελών σε αυτές τις πιεστικές προκλήσεις θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των απόψεων γύρω από τις εορταστικές εκδηλώσεις του Απριλίου και τις μελλοντικές προοπτικές της Συμμαχίας.

1) Διατήρηση μιας ενιαίας στάσης στο INF

Τον Οκτώβριο του 2018, ο Πρόεδρος Trump ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συνθήκη για τα πυρηνικά όπλ ενδιάμεσης εμβέλειας (INF) ως απάντηση σε χρόνια επαναλαμβανόμενων παραβιάσεων της συνθήκης από τη Ρωσία. Το φρενήρες ευρωπαϊκό lobbying στα τέλη του 2018, ιδίως από την πλευρά της Γερμανίδας καγκελαρίου angela Merkel, απέτρεψε με επιτυχία μια άμεση ρήξη μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ σχετικά με τον τρόπο ανταπόκρισης στη σχεδιαζόμενη απόσυρση των ΗΠΑ.

Ενώ οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ συμφώνησαν ομόφωνα κατά τη συνεδρίασή τους τον Δεκέμβριο ότι η Ρωσία ουσιαστικά παραβίασε τη Συνθήκη, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo έδωσε στη Ρωσία προθεσμία 60 ημερών για να αποδείξει την πλήρη και επαληθεύσιμη συμμόρφωσή της με την INF, και αν δεν το πράξει, οι ΗΠΑ θα αναστείλουν τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τη συνθήκη.

Η προθεσμία αυτή λήγει στις 2 Φεβρουαρίου. Αν δεν υπάρξει καμία πρόοδος στις τρέχουσες συνομιλίες, οι ΗΠΑ είναι πιθανό μετά την αναστολή των υποχρεώσεων από την INF να ανακοινώσουν την επίσημη αποχώρησή τους από τη Συνθήκη, μέσω της προβλεπόμενης διαδικασίας απόσυρσης των έξι μηνών.

Παραμένει σε εκκρεμότητα ένα ερώτημα σχετικά με το πώς τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ θα αντιδράσουν στην κατάρρευση μιας συνθήκης που για περισσότερα από 30 χρόνια κατόρθωσε να απομακρύνει από την Ευρώπη πυρηνικούς και συμβατικούς επίγειους βαλλιστικούς πυραύλους και πυραύλους κρουζ με εύρος από 500 έως 5.500 χιλιόμετρα.

2) Ο ρόλος του ΝΑΤΟ στα Δυτικά Βαλκάνια

Στα τέλη του 2018, η κυβέρνηση της Πρίστινα ενέκρινε την αμφιλεγόμενη νομοθεσία για την έναρξη του μετασχηματισμού της Δύναμης Ασφαλείας του Κοσσυφοπεδίου με δυναμικότητα 4.000 στελεχών σε έναν τακτικό στρατό.

Αν και αυτό το μέτρο θα χρειαστεί πιθανότατα πάνω από μία δεκαετία για να τεθεί σε επιχειρησιακή ισχύ, το ΝΑΤΟ είχε επανειλημμένα εκφράσει την ενόχλησή του με μια τέτοια κίνηση, εκφράζοντας ανησυχίες σχετικά με τη χρονική συγκυρία και την πιθανότητα να προκαλέσει εντάσεις με τη γειτονική Σερβία.

Ωστόσο, οι πολιτικές διαφορές του ΝΑΤΟ αποκαλύφθηκαν δημόσια όταν, μετά την απόφαση της Πρίστινα, οι ΗΠΑ εξέφρασαν την υποστήριξή τους στο κυριαρχικό δικαίωμα του Κοσσυφοπεδίου να αναπτύξει μια δύναμη με εντολή την εδαφική υπεράσπιση της χώρας.

Καθώς το ΝΑΤΟ συζητά τις αλληλεπιδράσεις του στο μέλλον, σημαντικά κράτη μέλη είναι πιθανό να πιέσουν για συμφωνία της Συμμαχίας ότι αυτή είναι μία στιγμή για να ενισχυθεί η δέσμευση του ΝΑΤΟ στην Πρίστινα, παρά μια στιγμή για να αποδεσμευθεί. Αυτό ασφαλώς θα ήταν ένα θετικό αποτέλεσμα, αλλά δεν θα ήταν όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ διατεθειμένα να συμφωνήσουν.

Αλλού στα Βαλκάνια, παρά το ότι το ΝΑΤΟ προετοιμάζεται να καλωσορίσει το 30ο μέλος του με τη μορφή της Βόρειας Μακεδονίας, συνεχίζονται οι ανησυχίες για την πολιτική σταθερότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Τον Δεκέμβριο του 2018, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε ότι ήταν έτοιμο να προχωρήσει στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης για την ένταξη στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ωστόσο, παραμένει ασαφές εάν τα πλεονεκτήματα της στενότερης συνεργασίας με το ΝΑΤΟ θα θεωρηθούν επαρκή για να ξεπεραστούν οι εγχώριες πολιτικές διαιρέσεις της χώρας.

Αν και η Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης επιδιώκει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο Σέρβος εκπρόσωπος στην τριμελή εκ περιτροπής προεδρία της χώρας και ηγέτης του ισχυρότερου πολιτικού κόμματος στην άλλη αυτόνομη οντότητα της χώρας, τη Republika Srpska, παραμένει ανοιχτά αντίθετος στην ένταξη στο ΝΑΤΟ, προτιμώντας να καλλιεργηθούν στενοί δεσμοί με τη Σερβία και τη Ρωσία.

Οι ΗΠΑ έχουν πρωτοστατήσει μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ για να απωθήσουν τις ανησυχίες των Σερβοβόσνιων ότι η αυξανόμενη στρατιωτική συνεργασία με το ΝΑΤΟ μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις περιφερειακές σχέσεις της Republika Srpska. Ωστόσο, η ανέλιξη του Ντόντικ στην προεδρία μιας χώρας την οποία χαρακτηρίζει ως «αδύνατο κράτος» χρησιμεύει ως ανεπιθύμητη υπενθύμιση των συνεχιζόμενων απειλών για την ειρήνη και τη σταθερότητα που συνεχίζουν να προέρχονται από τη χώρα αυτή και των αναταράξεων που απειλούνται για την ευρύτερη περιοχή.

3) Πολιτικές εντάσεις στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ

Οι ΗΠΑ επί του παρόντος φέρονται να βρίσκονται στη διαδικασία αναθεώρησης της φύσης και της έκτασης των δεσμεύσεών τους στο Αφγανιστάν. Η προοπτική σοβαρών περικοπών στην αμερικανική συνεισφορά στην καθοδηγούμενη από το ΝΑΤΟ αποστολή Resolute Support αποτελεί αιτία σοβαρής ανησυχίας μεταξύ των συμμάχων και των εταίρων του ΝΑΤΟ. Αν και οι συνέπειες οποιασδήποτε απόφασης των ΗΠΑ να εφαρμόσουν περικοπές θα είναι ουσιαστικά επιχειρησιακές, η διαχείριση αυτής της διαδικασίας θα είναι ιδιαίτερα πολιτική.

Εν τω μεταξύ, η νεώτερη αποστολή του ΝΑΤΟ στο Ιράκ (NMI) θέτει περαιτέρω πολιτικές προκλήσεις, καθώς η Συμμαχία επιδιώκει να προσφέρει μη πολεμική εκπαίδευση και ανάπτυξη δεξιοτήτων στις ιρακινές δυνάμεις. Τα μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να διατηρήσουν την ενότητά τους καθώς διαχειρόιζονται τις εντάσεις μεταξύ των κυβερνήσεων της Βαγδάτης και της Άγκυρας.

Η ανακοίνωση του Donald Trump τον Δεκέμβριο του 2018 σχετικά με την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων στη Συρία μετά την «ήττα» του ISIS ήρθε ως έκπληξη για τους εταίρους των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ, το οποίο είναι μέλος του Παγκόσμιου Συνασπισμού κατά του ISIS. Για αρκετό καιρό, η Συρία αποτελεί πηγή αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ, κυρίως (αλλά όχι αποκλειστικά) μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ.

Παρόλο που οι συνθήκες εμφανίζονται τώρα να εξαρτώνται από την αμερικανική απόσυρση, οι πολιτικές εντάσεις είναι πιθανό να επιμείνουν, κυρίως όσον αφορά στη μελλοντική προσέγγιση της Τουρκίας προς τους Κούρδους συμμάχους των ΗΠΑ. Εν τω μεταξύ, οι αλληλοσυγκρουόμενες προσεγγίσεις στη Συρία εκ μέρους άλλων μελών του ΝΑΤΟ εξακολουθούν να υφίστανται, παρόλο που οι διαφορές αυτές έχουν ελάχιστη επίδραση πέραν της υπογράμμισης της έλλειψης συναίνεσης της Συμμαχίας στην τραγωδία που έχει εκτυλιχθεί.

4) Εξισορρόπηση των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών για στρατηγική αυτονομία

Ακολουθώντας το αμφιλεγόμενο όραμά της για «στρατηγική αυτονομία», όπως ορίζεται στην παγκόσμια στρατηγική της του 2016, τα τελευταία χρόνια η ΕΕ έχει αναπτύξει μια σειρά πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής συνεργασίας και στην ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων. Καθώς αυτά τα σχέδια έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται, φαίνεται ότι τουλάχιστον κάποιοι στην Ουάσιγκτον γίνονται πιο επιφυλακτικοί σχετικά με ορισμένους από τους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται αυτό το αυξημένο ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η Ουάσιγκτον φοβάται πως παραβλέπονται οι βασικές προϋποθέσεις για την υποστήριξη των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ενιαία άμυνα. Όπως ανέφερε η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ το 1999, η αμυντική συνεργασία της ΕΕ δεν πρέπει ούτε να εκμεταλλεύεται περιουσιακά στοιχεία του ΝΑΤΟ, ούτε να εισάγει διακρίσεις εις βάρος των μελών του ΝΑΤΟ που δεν είναι μέλη της ΕΕ, ούτε να έχει ως αποτέλεσμα την αποσύνδεση της ΕΕ από τη διατλαντική συμμαχία.

Ωστόσο, το lobbying των ΗΠΑ που ασκούν πιέσεις ώστε να χορηγηθεί σε εταιρείες με έδρα την ΕΕ και αμερικανική προέλευση, πρόσβαση στη χρηματοδότηση από το νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, αντιμετωπίζεται με εμφανώς περιορισμένο ενθουσιασμό. Γενικότερα, τέτοιου είδους συνθήκες δεν ταιριάζουν με πολλές ερμηνείες της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ.

Το θέμα της ευρωπαϊκής αμυντικής συνεργασίας είναι πιθανό να βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη της επόμενης υπουργικής συνόδου του ΝΑΤΟ στα μέσα Φεβρουαρίου. Αν και η έμφαση θα δοθεί στη στήριξη της συνεργασίας ΝΑΤΟ-ΕΕ, βαθύτερα δεν θα πρέπει να είναι δύσκολο να εντοπίσουμε υπολείμματα ανησυχίας, τροφοδοτούμενα από τα ανταγωνιστικά εμπορικά συμφέροντα.

Αμήχανοι εορτασμοί

Όταν οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ συναντηθούν τον Απρίλιο για να γιορτάσουν την 70η επέτειο της Συμμαχίας, θα θέλουν να αφήσουν πίσω τους τις διατλαντικές πολιτικές δυσαρμονίες των συνόδων κορυφής του 2017 και του 2018 και, αντίθετα, να προβάλουν το μήνυμα ότι είναι τόσο ενωμένοι πολιτικά, όσο και λειτουργικά. Η Συμμαχία, όπως ισχυρίζονται, είναι τόσο απαραίτητη όσο και επίκαιρη με τις σημερινές προκλήσεις, όπως ήταν τα χρόνια που ακολούθησαν τη διαμόρφωση του ΝΑΤΟ.

Ο τρόπος με τον οποίο οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ περιηγούνται στις πολιτικές προκλήσεις των επόμενων μηνών θα αποδειχθούν κρίσιμος για τον προσδιορισμό του πόσο ουσιαστικοί ή κούφιοι είναι αυτοί οι ισχυρισμοί.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο world economic forum.org σε συνεργασία με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών