Από τα ερείπια στην ελπίδα: Η ιστορική ανακωχή Ισραήλ – Χαμάς, ο Τραμπ και οι φόβοι

Ίσως να μην είναι ακόμη στην τελική της μορφή, αλλά η συμφωνία που επιτεύχθηκε τις προηγούμενες ημέρες μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς αποτελεί το πρώτο βήμα του σχεδίου του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για την ειρήνη στη πολύπαθη Μέση Ανατολή, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο για τη Γάζα.

Η στιγμή που ο ισραηλινός στρατός ξεκίνησε την απόσυρση των δυνάμεών του από τις θέσεις μάχης και τα χαλάσματα στη Λωρίδα της Γάζας, σήμανε και το τέλος ενός εφιάλτη που κράτησε περίπου δύο χρόνια. Από το μεσημέρι της Παρασκευής, η αντίστροφη μέτρηση για την απελευθέρωση των εναπομεινάντων ζωντανών Ισραηλινών ομήρων —περίπου είκοσι άτομα— έχει ήδη αρχίσει, ενώ η παράδοση των σορών των νεκρών αναμένεται να ακολουθήσει μέσα από έναν πιο περίπλοκο μηχανισμό.

Αυτός ο μηχανισμός, ο οποίος περιλαμβάνει διεθνείς εμπειρογνώμονες από διάφορες χώρες, αποσκοπεί στον εντοπισμό και την ταυτοποίηση των θυμάτων —μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει μήνες, λόγω των ιδιαίτερων δυσκολιών στην περιοχή. Οι οικογένειες στο Ισραήλ λαμβάνουν ήδη ενημερώσεις, ενώ τα ΜΜΕ της χώρας εστιάζουν σε προσωπικές ιστορίες επιβίωσης, υπενθυμίζοντας το ανθρώπινο κόστος ενός πολέμου που άφησε πίσω του ερείπια και χιλιάδες θύματα.

Πίσω όμως από αυτές τις εξελίξεις στην ανακωχή και την ειρηνευτική διαδικασία, βρίσκεται —όπως ήταν αναμενόμενο— η αποφασιστική παρέμβαση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τραμπ κατάφερε να λύσει έναν γόρδιο δεσμό που για μήνες οδηγούσε όλες τις διπλωματικές επαφές σε αδιέξοδο. Η κυβέρνηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπεντζαμίν Νετανιάχου επικύρωσε τελικά το σχέδιο μετά από μαραθώνιες συνεδριάσεις, ενώ η Χαμάς, υπό την πίεση διαμεσολαβητών, αποδέχθηκε τους βασικούς όρους.

Κλειδί στην επιτυχία φαίνεται να αποτέλεσαν οι απεσταλμένοι του Τραμπ. Η επιλογή τους εξέπληξε πολλούς —αν και, για να είμαστε ειλικρινείς, ο κ. Τραμπ σπάνια σταματά να μας εκπλήσσει με τις επιλογές του. Ο λόγος για τον Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρό του προέδρου και έμπειρο διαπραγματευτή από την πρώτη του θητεία, και τον Στιβ Γουίτκοφ, έναν δισεκατομμυριούχο που εξελίχθηκε σε διπλωμάτη.

Οι δυο τους, από ένα αυτοσχέδιο κέντρο επιχειρήσεων στη Φλόριντα, συντόνισαν τηλεφωνικές επικοινωνίες με ηγέτες και πίεσαν για αμοιβαίους συμβιβασμούς —γιατί αυτό είναι το κλειδί στις διαπραγματεύσεις—, όπως η σταδιακή απόσυρση ισραηλινών δυνάμεων πριν από την πλήρη απελευθέρωση των ομήρων.

Όπως ήταν φυσικό, τα νέα αυτά έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό. Ολόκληρη η διεθνής κοινότητα χαιρέτισε την εξέλιξη, ενώ αρκετές έγκριτες εφημερίδες του εξωτερικού μίλησαν για «θαύμα», αποδίδοντας στον Τραμπ την επίτευξη του «αδύνατου».

Παγίδες

Ωστόσο, όσο αισιόδοξα κι αν είναι τα νέα, ο δρόμος προς μια μόνιμη ειρήνη παραμένει μακρύς και γεμάτος παγίδες. Η πρώτη φάση —η κατάπαυση του πυρός και η ανταλλαγή Παλαιστινίων κρατουμένων— είναι ιδιαίτερα εύθραυστη και μπορεί να καταρρεύσει με την παραμικρή παραβίαση.

Αν προσπαθήσουμε να ρίξουμε μια ματιά στο μέλλον, θα δούμε πως η επόμενη φάση του σχεδίου Τραμπ εστιάζει στη διακυβέρνηση και την ασφάλεια της Γάζας. Γιατί, όπως όλοι γνωρίζουμε, ειρήνη δεν μπορεί να υπάρξει όταν η βάση της είναι μια διαλυμένη κοινωνία.

Διάφορες ιδέες βρίσκονται στο τραπέζι: από τη συγκρότηση μιας μεταβατικής τεχνοκρατικής ομάδας Παλαιστινίων ειδικών υπό διεθνή εποπτεία, έως τη δημιουργία ενός διεθνούς φορέα εμπνευσμένου από παρεμβάσεις όπως στο Κόσοβο, που θα συνεργάζεται με την Παλαιστινιακή Αρχή. Άλλες προτάσεις προβλέπουν μεικτά σχήματα ή αποκεντρωμένες ζώνες διοίκησης. Το πιο ρεαλιστικό, ωστόσο, φαίνεται να είναι ένα μικτό μοντέλο με διεθνή δύναμη σταθεροποίησης —αστυνόμευσης και εποπτείας.

Ο αφοπλισμός

Παρά ταύτα, ένα σοβαρό αγκάθι παραμένει: ο αφοπλισμός της Χαμάς και άλλων ενόπλων ομάδων. Η οργάνωση αρνείται να παραδώσει τα όπλα χωρίς πολιτικά ανταλλάγματα, όπως η αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους, ενώ το Ισραήλ απαιτεί πλήρη αποστρατικοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής των υπόγειων σηράγγων που διατρέχουν ολόκληρη τη Γάζα.

Δεν ξέρω ποια θα είναι η τελική έκβαση, αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο —και το μαθαίνουν όλοι οι φοιτητές διεθνών σχέσεων: το μονοπώλιο της βίας σε ένα κράτος πρέπει να ανήκει αποκλειστικά στο κράτος. Με απλά λόγια, τα όπλα και οι δυνάμεις που τα χρησιμοποιούν —όπως ο στρατός και η αστυνομία— πρέπει να βρίσκονται υπό τον έλεγχο μιας ενιαίας, νόμιμης αρχής. Επομένως, χώρος για τη Χαμάς σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να υπάρξει.

Με το καλό να γίνουν όλα, γιατί η ειρήνη είναι πολύτιμη και μόνο καλό φέρνει. Ωστόσο, με τις αλλαγές αυτές στο γεωπολιτικό τοπίο, προκύπτουν νέες ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις για τη χώρα μας. Τις πρώτες οφείλουμε να τις εκμεταλλευτούμε και τις δεύτερες να τις αντιμετωπίσουμε με προσοχή, έχοντας ως γνώμονα την ενίσχυση της θέσης μας στην Ανατολική Μεσόγειο, πάντα στη βάση του διεθνούς δικαίου και των στρατηγικών μας συμμαχιών.

Η συμφωνία φέρνει ελπίδα ύστερα από δύο χρόνια καταστροφής, όμως η βιωσιμότητά της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και σε καμία περίπτωση δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Η πραγματική δουλειά —και η πρόκληση— μόλις αρχίζει. Αν όμως επιτύχει, μπορεί να αλλάξει την πορεία ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.

Και για να κλείσουμε με μια πιο ελαφριά νότα, η εκεχειρία Ισραήλ–Γάζας ίσως φέρει μια ανάσα ειρήνης όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, αλλά και… στις ελληνικές παραλίες και τα πανηγύρια! Αν όλα πάνε καλά, οι στολίσκοι («flotilla», από το ισπανικό flota, που σημαίνει στόλος ή συλλογή πλοίων) των ιστιοπλοϊκών ίσως κατακλύσουν ξανά τα ελληνικά νησιά, ενισχύοντας και τον τουρισμό μας.