Το πραγματικό μήνυμα της έρευνας της διαΝέοσις και η ανέλπιστη ευκαιρία για την χώρα
Όπως υπογράμμισε ο διευθυντής της Metron Analysis, Στράτος Φαναράς, η αύξηση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς καθώς η ψυχολογική μεταστροφή της ελληνικής κοινωνίας οφείλεται πρωταρχικά στην διαχειριστική επάρκεια που έδειξε η κυβέρνηση και το κράτος.
Έτσι αιτιολογείται η άνοδος της αισιοδοξίας, της σιγουριάς, της αυτοπεποίθησης που νιώθουν οι πολίτες, σε αντιδιαστολή με τα αισθήματα της ανασφάλειας, του θυμού, της απογοήτευσης που κυριαρχούσαν μέχρι πρότινος.
Έχω υποστηρίξει σε άρθρα μου ότι στην πλειοψηφία της, η ελληνική κοινωνία επιδεικνύει μεγάλη πολιτική ωριμότητα—είναι συχνά μπροστά από τον πολιτικό κόσμο.
Δέσμιος, όμως, του κομματικού παιγνιδιού, οργανωμένων συνδικαλιστικών συμφερόντων και ποικίλων ομάδων πίεσης, το πολιτικό προσωπικό σταμάτησε να την αφουγκράζεται και έχασε την επαφή μαζί της.
Η έρευνα της διαΝέοσις έδειξε πως αυτή η αμφίδρομη σχέση μπορεί να αποκατασταθεί —η διαδικασία έχει ήδη αρχίσει. Το κρίσιμο θέμα, όπως και πάλι επισήμανε ο κ. Φαναράς, είναι να μετατραπεί η διαχειριστική εμπιστοσύνη σε θεσμική.
Διότι, θα πρόσθετα, διαχειριστική εμπιστοσύνη υποπτεύομαι πως ένιωθαν οι Έλληνες και το 2004.
Δυστυχώς, αυτή έμελλε να αποδειχτεί παροδικό φαινόμενο που πνίγηκε στην ανεπάρκεια των τότε κυβερνήσεων και της κρίσης του 2008.
Η Metron υποστήριξε ότι η διαδικασία μπορεί να ξεκινήσει από το χτίσιμο της δημόσιας υγείας.
Η κυβέρνηση δείχνει πως είχε ήδη πάρει το μήνυμα καθώς, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της 28ης Απριλίου, αυτή είναι μία από τις προτεραιότητες της.
Θα υποστηρίξω ότι, η ευκαιρία που προκύπτει τώρα είναι μοναδική και η κυβέρνηση οφείλει να την εκμεταλλευτεί για να προχωρήσει εκεί που όλες οι προηγούμενες δεν τόλμησαν να βαδίσουν, επεκτείνοντας την εμβέλεια των αλλαγών που οφείλει να επιδιώκει και που η χώρα έχει ανάγκη.
Στους έξη πρώτους μήνες της ζωής της η κυβέρνηση κατάφερε πολλά.
Αναπόφευκτα, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα — και όχι μόνο στην Ελλάδα — το εξάμηνο του μέλιτος θα είχε φτάσει στο τέλος του αν δεν είχε προκύψει ο Έβρος, που έδωσε στην κυβέρνηση πολιτική ανάσα.
Τώρα, ο κορωνοϊός της προσφέρει άπλετο πολιτικό οξυγόνο. Άπλετο αλλά όχι ατέλειωτο.
Το ερώτημα είναι, λοιπόν, αν η κυβέρνηση θέλει να αρπάξει την ευκαιρία και σε ποιες κατευθύνσεις θα πρέπει να στραφεί—πέρα από την δημόσια υγεία;
Το νέο περιβάλλον
Ποιο είναι, όμως, το νέο περιβάλλον στο οποίο θα κληθεί να λειτουργήσει η ελληνική κυβέρνηση;
Έχω υποστηρίξει ότι μόλις βρεθεί το φάρμακο (όπως με το AIDS) ή και το εμβόλιο θα επιστρέψουμε σχετικά γρήγορα στην συνηθισμένη μας ομαλότητα.
Ο κορωνοϊός θα φέρει αλλαγές με την μορφή της επιτάχυνσης τάσεων που έχουν ήδη εκδηλωθεί.
Συγκεκριμένα:
- Θα συνεχιστεί η επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης που είχε αρχίσει μετά το 2008. Το εμπορικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα του 21ου αιώνα έδειξε πως μπορεί να διαχειριστεί μόνο μικρά σοκ. Επομένως, τα κράτη θα αναζητήσουν μία διαφορετική ισορροπία ανάμεσα στην εξωτερική εξάρτηση και την εθνική επάρκεια. Θα υπάρξουν δραστηριότητες που θα χαρακτηριστούν ως εθνικά στρατηγικές και θα ενισχυθούν ανάλογα. Η Ε.Ε. θα υποχρεωθεί να αναθεωρήσει τους κανονισμούς για κρατική βοήθεια.
- Σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, θα ενισχυθεί το υπάρχων σύστημα της αμοιβαιότητας (multilateralism) καθώς τα κράτη θα υποχρεωθούν να συνεργαστούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις παγκόσμιες απειλές. Η Ε.Ε.: ή θα επιζήσει δυνατότερη ή θα εξαφανιστεί.
- Η πίεση προς τους δημοκρατικούς θεσμούς θα αυξηθεί – με κύριο ζητούμενο την ισορροπία μεταξύ της τεχνικής επάρκειας στην διαχείριση κρίσεων και της προστασίας της προσωπικής ελευθερίας.
- Οι χρεοκοπίες κρατών θα αυξηθούν, οι κεντρικές τράπεζες θα αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερες νεοφυείς πρωτοβουλίες και οι κυβερνήσεις θα προστρέχουν σε εργαλεία hyper-Keynesianism.
- Η λογική της διασποράς των φάσεων παραγωγής σε γεωγραφικά μήκη και πλάτη και η διατήρηση ελαχίστων αποθεμάτων (Just-in-time delivery) για πρώτες ύλες και τελικά προϊόντα θα υποχωρήσει. Αυτό θα αυξήσει κόστη και τιμές.
- Η χρήση αυτοματισμού, τεχνητής νοημοσύνης, υπολογιστών και νεών δικτύων θα ενισχυθεί. Αντίστοιχα θα αλλάξουν το ήθος και οι συνθήκες εργασίας και θα αυξηθεί η ανεργία και η άνιση κατανομή εισοδήματος. Ανάλογα, θα πρέπει να προσαρμοστούν τα συνταξιοδοτικά συστήματα – όπου ο εργαζόμενος θα έχει το δικαίωμα «μεταφοράς» τους σε επίπεδο εθνικό, εργοδοτικό και επαγγελματικό.
- Το λιανικό εμπόριο, ο τουρισμός, οι υπηρεσίες εστίασης και τα ταξίδια γενικά θα υποχωρήσουν. Θα αυξηθεί, όμως, η ζήτηση στους τομείς της ασφάλειας (αστυνομία πυροσβέστες, security γενικά), των logistics, της υγείας και των τροφίμων.
Το νέο μοντέλο ανάπτυξης
Το 1947, με διορατικότητα, ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (ακαδημαϊκός, οικονομολόγος και πολιτικός) είχε πει ότι η Ελλάδα μπορεί να αναπτυχθεί πάνω σε τρεις άξονες: την γεωργία, τον τουρισμό και την ελαφρά βιομηχανία.
Εγκαταλείψαμε την γεωργία, επιλέξαμε την βαριά βιομηχανία (ενώ δεν είχαμε ούτε πρώτες ύλες, ούτε ενέργεια, ούτε εκπαιδευμένο προσωπικό) και μαγαρίσαμε τον τουρισμό –με τα δωμάτια προς ενοικίαση.
Το μοντέλο μας επέζησε στην περίοδο 1952-1974 αλλά με την μεταπολίτευση κατέρρευσε.
Προσπαθούμε έκτοτε να το συντηρήσουμε με ενέσεις (δημοσιονομικά ελλείμματα και κοινοτικές επιδοτήσεις).
Τώρα, με τον cov-19 πνέει τα λοίσθια.
Η βαριά βιομηχανία έχει χαθεί έτσι κι αλλιώς, την ελαφριά την φρόντισαν τα συνδικάτα (π.χ. Pirelli), o τουρισμός δεν θα μπορεί πλέον να επικαλείται αυτόν τον χαρακτηρισμό, τα χιλιάδες καφενεία, εστιατόρια και μπαρ θα μειωθούν δραματικά και οι εισαγωγές λεμονιών από την Αργεντινή και σκόρδων από τη Ν. Κορέα θα περιοριστούν.
Το πετρέλαιο, τέλος, μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τα οράματα για την ενέργεια.
Αν η κυβέρνηση δεν αρπάξει την ευκαιρία να αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξης, θα οδηγήσει την ίδια και την χώρα στον κατήφορο.
Τρεις είναι οι κατευθύνσεις που θα όφειλαν να υιοθετηθούν:
- Η αναβάθμιση του υπουργείου γεωργίας από διαχειριστή κοινοτικών και εθνικών επιδοτήσεων σε επιτελικό όργανο σχεδιασμού και εφαρμογής σύγχρονης πολιτικής για την εκ βάθρων αναμόρφωση της γεωργίας με την υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας (π.χ. υδροπονία) οργάνωσης (συμβολαιακή γεωργία, εξειδικευμένες μετεωρολογικές υπηρεσίες, ποιοτικά πρότυπα, συγχωνεύσεις), διανομής (e-commerce B2B & B2C) και εκπαίδευσης (π.χ. Ινστιτούτο Γεωργικής Έρευνας). Στην πενταετία 1985-1990 τρεις γαλακτοβιομηχανίες εκσυγχρονίσανε την κτηνοτροφία σε ευρωπαϊκά επίπεδα. Το ίδιο μπορεί να γίνει και σήμερα για το σύνολο σχεδόν της ελληνικής γεωργίας. Έχουμε ένα τεράστιο πλεονέκτημα, που ο κορωνοϊός το ενισχύει, και οφείλουμε να το εκμεταλλευτούμε. Η γεωργία οφείλει να αποκτήσει ξανά οικονομική ισχύ και κοινωνική προβολή.
- Ο σχεδιασμός πολιτικής προσέλκυσης βιομηχανιών της 3ης βιομηχανικής και της 4ης τεχνολογικής επανάστασης, (π.χ. γενόσημα) που έχουν χαμηλό περιβαλλοντολογικό αποτύπωμα και υψηλές απαιτήσεις γνώσεων. Θα ενισχυθεί έτσι η μετάβαση από χαμηλά σε υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και αντίστοιχα θα ενθαρρυνθεί η ποιοτική αναβάθμιση όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Η κυβέρνηση λαμβάνει ήδη μέτρα για την βελτίωση του δικονομικού πλαισίου (rule of law), των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας (property rights) σε συνδυασμό με το περιβάλλον και την μείωση του κόστους ενέργειας. Θα πρέπει να προχωρήσει στην περαιτέρω απλοποίηση της γραφειοκρατίας και στην σταθεροποίηση του φορολογικού και εργατικού πλαισίου—είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για να δούμε την εισροή ξένων άμεσων επενδύσεων (foreign greenfield investment) και την αναζωογόνηση της ελληνικής βιομηχανίας.
- Η αλλαγή πλεύσης στον τουρισμό, από την μαζική προσέλευση στις εξειδικευμένες υπηρεσίες για αγροτικό, ιατρικό, πολιτιστικό και συνταξιοδοτικό τουρισμό, καθώς και για άτομα με υψηλή και εξαιρετικά υψηλή καθαρή περιουσία (ultra-high and high net worth individuals). Με την αλλαγή αυτή, περιοχές και «επιχειρήσεις» (της μορφής rooms to let) θα υποφέρουν. Αλλά, ο κορωνοϊός θα τις καταστρέψει έτσι κι αλλιώς. Ας υλοποιηθεί, λοιπόν, η αλλαγή τουλάχιστον με βάση δομημένη πολιτική, ώστε να απαλυνθεί και το ανθρώπινο κόστος της μετάβασης. Η επανίδρυση υψηλών προδιαγραφών σχολής (ων) τουριστικών επαγγελμάτων, η αναμόρφωση της πολιτικής χρηματοδότησης του τομέα, η αλλαγή στις χρήσεις γης, η επιβολή νέων ποιοτικών προτύπων και δεξιοτήτων είναι μερικά από τα πολλά πρόσθετα τα οποία θα πρέπει να γίνουν για να υλοποιηθεί η αλλαγή.
Το 2010, πίσω από την προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης, υπήρχε και η φιλοδοξία της αλλαγής του μοντέλου ανάπτυξης.
Αυτή σκόνταψε στις αστοχίες των προγραμμάτων και χάθηκε στην βοή της μάταιης αντιμνημονιακής μάχης.
Καταφέραμε έτσι, να γελοιοποιηθούμε και να αυτό-υποβαθμιστούμε.
Σήμερα, μας παρουσιάζεται μοναδική ευκαιρία να ξεφύγουμε από 70 έτη λαθεμένων επιλογών. Ίσως, τώρα, να παίζουμε το τελευταίο μας χαρτί.
Η κοινωνία εμπιστεύεται τούτη την κυβέρνηση. Ας μην διστάσει. Και ας μην την προδώσει.