Είχε μήκος περί τα οκτώ χιλιόμετρα _από τη μία ακτή ως την άλλη_ αν και η πορεία του είναι γνωστή σήμερα μόνον στο ένα χιλιόμετρο και κατασκευάστηκε πιθανότατα στον 6ο π.Χ. αιώνα. Ο Δίολκος, ο πλακόστρωτος δρόμος δηλαδή, που συνέδεε δύο μεγάλα λιμάνια, τις Κεχρεές στον Σαρωνικό και το Λέχαιον στον Κορινθιακό κόλπο ήταν ένα από τα σπουδαιότερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας, και ως προς την κατασκευή του αλλά και στην σημασία του. Κι αυτό γιατί δια μέσου αυτού του δρόμου σύρονταν τα πλοία πάνω σε πλατφόρμες, αποφεύγοντας τον μακρύ και δύσκολο περίπλου της Πελοποννήσου. Χρόνια αναμένεται η αποκατάσταση του τμήματος που έχει διασωθεί, αφού η καταστροφή του είναι ταχύτατη στη σύγχρονη εποχή, έτσι αισιόδοξο είναι το γεγονός, ότι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε τις μελέτες για την αποκατάστασή του.
Ως ενιαία κατασκευή και όχι ως πολλαπλά διακοπτόμενα τμήματα αντιμετωπίζεται το μνημείο με αυτήν την πρόταση ενώ προβλέπεται ακόμη η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου, προκειμένου να αποτελέσει έναν σύγχρονο και οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο. Η μελέτη εξάλλου αποτελεί συνέχεια της εγκεκριμένης ήδη προκαταρκτικής που περιλαμβάνει την αρχαιολογική τεκμηρίωση, την αρχιτεκτονική και γεωτεχνική μελέτη, αλλά και τη χημική ανάλυση των φυσικών λίθων.
Να σημειωθεί, ότι η γειτνίαση του μνημείου με τη Διώρυγα της Κορίνθου έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στον Δίολκο λόγω της διάβρωσης που επιφέρουν τα υποθαλάσσια ρεύματα, κάτι που επιτείνεται από τη διέλευση των πλοίων. Έτσι ένα τμήμα του έργου έχει υποστεί σε καθίζηση με σημαντική απώλεια αυθεντικού υλικού.
Οι εργασίες
Σύμφωνα με την μελέτη έτσι θα πραγματοποιηθούν εργασίες επίχωσης, ανάσυρσης και συντήρησης των βυθισμένων λιθόπλινθων και η επανατοποθέτησή τους. Στα χερσαία τμήματα του μνημείου προβλέπονται και επεμβάσεις αισθητικής αναβάθμισης και προστασίας, όπως, επίσης, στερέωσης, συντήρησης και αποκατάστασης.
Όσον αφορά την διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου προβλέπεται η δημιουργία ζώνης προστασίας, διαδρομής περιήγησης των επισκεπτών μεταξύ των μνημείου και του λιμενοβραχίονα, η διαμόρφωση και ομαλοποίηση των κεκλιμένων πρανών. Τέλος,η πρόσβαση στον χώρο θα είναι κατάλληλη και για ΑμεΑ, ενώ προβλέπεται η τοποθέτηση καθιστικών, πινακίδων και η έκδοση ενημερωτικού υλικού και σε γραφή Braille.
«Πρόκειται για ένα τεχνολογικό θαύμα της προκλασικής περιόδου και την πρώτη συστηματική προσπάθεια μεταφοράς εμπορευμάτων και πολεμικών πλοίων από το Σαρωνικό προς τον Κορινθιακό κόλπο, και αντίστροφα», όπως είπε άλλωστε για το αρχαίο αυτό τεχνικό έργο η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη προσθέτοντας ότι «το μνημείο προσεγγίζεται ολιστικά και οι προτεινόμενες επεμβάσεις έχουν ως στόχο να αντιμετωπιστούν οι όποιες παθογένειες, να οργανωθεί και να διαμορφωθεί ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος και να αναδειχθεί το μνημείο συνολικά».
Η κατασκευή του έργου
Ο Αρχαίος Δίολκος (ή και Η Δίολκος) που μάλλον κατασκευάστηκε, όταν τύραννος στην Κόρινθο ήταν ο Περίανδρος υπήρξε για αιώνες το ευκολότερο πέρασμα μεταξύ Αττικής και Πελοποννήσου, για το εμπόριο κυρίως, καθώς απάλλασσε τα πλοία από τον πολυήμερο τότε περίπλου της Πελοποννήσου και από τους κινδύνους που υπήρχαν από το πέρασμα των πολυτάραχων ακρωτηρίων Μαλέα και Ταινάρου.
Η λιθόστρωτη αυτή οδός είχε πλάτος από 3,5 ως 4 μέτρα ενώ η πορεία της δεν ήταν ευθεία αλλά είχε στροφές, επειδή το έδαφος παρουσιάζει αρκετή κλίση. Επίσης έφθανε σε υψόμετρο ως 90 μέτρα περίπου, οπότε είναι φανερό πόσο δύσκολη ήταν η μεταφορά των πλοίων. Στο μέσον της οδού υπάρχουν δύο παράλληλες αυλακώσεις, οι οποίες θεωρείται ότι αποτελούν μέρος της κατασκευής, αφού είχαν σκοπό να προφυλάξουν από εκτροπές τα πλοία σε σημεία που ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνα. Τα εμπορικά πλοία πάντως δεν μεταφέρονταν φορτωμένα, αλλά άφηναν τα εμπορεύματά τους στις Κεγχρεές ή το Λέχαιον.
Από την αρχαιότητα δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για το έργο, όταν όμως ο Θουκυδίδης γράφει «… και ολκούς παρεσκεύαζον των νεών εν τω Ισθμώ ως υπεροίσοντες εκ της Κορίνθου ες την προς Αθήνας θάλασσαν και ναυσί και πεζώ άμα επιόντες» θεωρείται ότι στον Δίολκο αναφέρεται. Αντίστοιχα ο Αριστοφάνης στις Θεσμοφοριάζουσες λέει ότι «επεί τας ναύς δια του Ισθμού είλκον ώστε μη περιέρχεσθαι, τούτο δε διισθμονίσαι εκάλουν». Τέλος και ο Παυσανίας πολύ αργότερα μας πληροφορεί ότι ένα τμήμα του έργου σωζόταν ως την εποχή του. Η παύση της λειτουργίας του ωστόσο δεν είναι γνωστή, αν και πιθανολογείται να έγινε στη Ρωμαϊκή εποχή.
Οι ανασκαφές
Η πρώτη αναφορά για ορατά τμήματα του Διόλκου έγινε το 1883 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Habbo Gerhard Lolling, ο οποίος ταύτισε ορατά κατάλοιπα του μνημείου στο δυτικό άκρο της υπό κατασκευή τότε Διώρυγας. Συστηματική ανασκαφική έρευνα για την αποκάλυψη του μνημείου έγινε όμως από τον Ν. Βερδελή μεταξύ των ετών 1957 και 1959. Από τις εργασίες αυτές έγινε γνωστή η όδευση του Διόλκου στην περιοχή της Ποσειδωνίας, που αποτελεί το ακραίο δυτικό του τμήμα. Τμήματά του, σώζονται ορατά στο δυτικό άκρο της σημερινής Διώρυγας τόσο στην πλευρά της Πελοποννήσουόσο και της Στερεάς. Η όδευση στο ανατολικό τμήμα δεν έχει εντοπιστεί αλλά ούτε το άκρο του προς το Σαρωνικό, το οποίο τοποθετείται στην περιοχή του αρχαίου Σχοινούντα (σημερινό Καλαμάκι).
Το έργο αποκατάστασης σήμερα εκπονείται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού σε συνεργασία με την Περιφέρεια Πελοποννήσου και εξελίσσεται παράλληλα με τα τεχνικά και τα έργα ασφαλείας, που εκτελούνται στην Διώρυγα.