Σημαντικές είναι οι συνέπειες που μπορεί να έχουν τα χαμηλά επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό (σιδηροπενία), εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά. Η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι εξουθενωτική, να επιδεινώσει μια υποκείμενη χρόνια πάθηση και να οδηγήσει σε αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα.
Παρότι μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε, η εμφάνιση της σιδηροπενίας είναι πιο συχνή στις προεμμηνοπαυσιακές και τις έγκυες γυναίκες καθώς και στα παιδιά κάτω των πέντε ετών.
Στην Ευρώπη, αφορά έως και 33% των γυναικών πριν την εμμηνόπαυση, έως και 77% των έγκυων γυναικών και έως το 48% των παιδιών. Επίσης, συχνά έχει επιπτώσεις και τους ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες (37-61%).
Η ταυτότητα της νόσου
Η σιδηροπενία ορίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχει αρκετός σίδηρος στο σώμα για να μπορεί να λειτουργήσει σωστά. Όταν οι διαθέσιμες αποθήκες σιδήρου του οργανισμού είναι χαμηλές (έλλειψη σιδήρου), μπορεί να επηρεαστούν σχεδόν όλες οι λειτουργίες του σώματος, όπως ο μεταβολισμός, η ψυχική και σωματική υγεία, η παραγωγικότητα στην εργασία ακόμα και η σεξουαλική λειτουργία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η σιδηροπενία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της ικανότητας για σωματική εργασία έως και 30%.
Εάν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να εξελιχθεί σε σιδηροπενική αναιμία, η οποία εμφανίζεται όταν τα επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό είναι τόσο χαμηλά ή ανύπαρκτα, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να παράγει αρκετή αιμοσφαιρίνη που απαιτείται για την ανάπτυξη υγιών ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η αιμοσφαιρίνη είναι η πρωτεΐνη που βρίσκεται μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια που μεταφέρουν οξυγόνο σε ιστούς και όργανα σε όλο το σώμα, κάτι που είναι απαραίτητο για να λειτουργούν σωστά.
Με ή χωρίς αναιμία, η σιδηροπενία, εκτιμάται ότι επηρεάζει έναν στους τρεις ανθρώπους παγκοσμίως. Εντούτοις, παρά τη σοβαρή επίδρασή της στην υγεία και την υψηλή συχνότητά της, παραμένει μια νόσος που υποδιαγιγνώσκεται. Τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους, είναι δύσκολο να διαγνωστούν και ενδέχεται να συνδέονται με άλλες παθήσεις.
Οι επιπτώσεις της σιδηροπενίας μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά συνδέονται με μια συνολική διαταραχή της υγείας και ευεξίας του ατόμου.
«H σιδηροπενία χαρακτηρίζεται ως το συχνότερο αίτιο αναιμίας στο γενικό πληθυσμό καθώς και στις γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία, με ιδιαίτερα αυξημένο ποσοστό εμφάνισης στην περίοδο της εγκυμοσύνης και της λοχείας. Μπορεί να οφείλεται σε διάφορα αίτια, χαμηλή πρόσληψη από τη διατροφή, χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα, κακοήθειες, αιμορραγίες κτλ και έχει αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των ασθενών. Δεδομένου ότι οι αλλαγές στον τρόπο διατροφής δεν μπορούν στις περισσότερες περιπτώσεις να διορθώσουν το πρόβλημα της σιδηροπενίας, η θεραπεία με σίδηρο, πάντα υπό την καθοδήγηση του θεράποντος ιατρού, είναι απαραίτητη για την αναπλήρωση των αποθηκών σιδήρου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών», ανέφερε ο Δρ. Παναγιώτης Τσιριγώτης, αναπληρωτής Καθηγητής Αιματολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Αττικό Νοσοκομείο, σε συνέντευξη τύπου με αφορμή την Ημέρα Σιδηροπενίας (26η Νοεμβρίου).
Οι αιτίες της σιδηροπενίας
Απώλεια αίματος: Λόγω της απώλειας αίματος κατά τη διάρκεια της περιόδου, οι γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση χρειάζονται έως και διπλάσιο σίδηρο στη διατροφή τους ώστε να αποφευχθεί η εμφάνιση σιδηροπενίας. Οι γυναίκες που έχουν ιδιαίτερα παρατεταμένη απώλεια αίματος κατά την περίοδο είναι πιο επιρρεπείς σε εμφάνιση σιδηροπενίας. Η απώλεια αίματος συμβάλλει επίσης στην ανάπτυξη εμφάνισης σιδηροπενίας σε ασθενείς με ορισμένες χρόνιες νόσους.
Φλεγμονή: Η φλεγμονή που σχετίζεται με ορισμένες μακροχρόνιες παθήσεις, όπως η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, η χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια και η χρόνια νεφρική νόσος, ενδέχεται να μειώσει την ποσότητα του σιδήρου που απορροφάται από το έντερο και ως εκ τούτου να οδηγήσει σε εμφάνιση σιδηροπενίας.
Φάρμακα: Ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας και της χρόνιας νεφρικής νόσου μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια αίματος, μείωση απορρόφησης του σιδήρου ή αύξηση των αναγκών για σίδηρο.
Ανάπτυξη: Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για τη σωστή σωματική ανάπτυξη, έτσι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης η ανάγκη για σίδηρο αυξάνεται. Τέτοιες περιπτώσεις περιλαμβάνουν την εγκυμοσύνη, την παιδική ηλικία (σε παιδιά κάτω των πέντε ετών) και την εφηβεία.
Διατροφή: Ο σίδηρος μπορεί να βρεθεί τόσο σε ζωικά προϊόντα όσο και σε φυτικές τροφές, αλλά ο σίδηρος από ζωικά προϊόντα απορροφάται καλύτερα από το σώμα. Τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο είναι τα κόκκινα κρέατα (συκώτι, μπριζόλα κλπ.), τα αυγά, τα όσπρια, τα φασόλια, οι ξηροί καρποί. Οι περιοριστικές δίαιτες από επιλογή όπως η χορτοφαγία (vegeterian ή vegan) είτε δίαιτες επιβαλλόμενες λόγω ύπαρξης χρόνιας ασθένειας μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη πρόσληψη σιδήρου.
Τα συμπτώματα
Η αναγνώριση των συμπτωμάτων της σιδηροπενίας και της σιδηροπενικής αναιμίας είναι συχνά το μεγαλύτερο εμπόδιο στη διάγνωση της νόσου. Τα συμπτώματα μπορούν να εκδηλωθούν με διαφορετικούς τρόπους, είναι δύσκολο να εντοπιστούν και μπορούν να συσχετιστούν με μια σειρά άλλων νοσημάτων.
Συμπτώματα που σχετίζονται με την κόπωση
- Πνευματική κόπωση: Η υπερβολική κούραση δεν επηρεάζει μόνο το σώμα, μπορεί να επιφέρει και πνευματική κόπωση. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου, οπότε αν δυσκολεύεστε να συγκεντρωθείτε ή έχετε εναλλαγές στη διάθεσή σας που δεν μπορείτε να διαχειριστείτε, θα μπορούσε να σημαίνει ότι έχετε σιδηροπενία.
- Αίσθημα εξάντλησης: Το αίσθημα μόνιμης εξάντλησης ή εξαιρετικής κούρασης, που συχνά το αναφέρουμε ως κόπωση, είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα έλλειψης σιδήρου. Εάν αισθάνεστε καταβεβλημένοι ή δεν έχετε ενέργεια και διάθεση να πραγματοποιήσετε τις καθημερινές σας εργασίες, μπορεί να έχετε έλλειψη σιδήρου. Η κόπωση μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στην κοινωνική σας ζωή και στην ψυχολογία σας, γι’ αυτό είναι σημαντικό να την αντιμετωπίσετε.
- Απώλεια ακοής: Εάν αντιμετωπίζετε ξαφνική δυσκολία στην ακοή, είναι σημαντικό να λάβετε σωστή διάγνωση, καθώς μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους. Ένας λόγος για ξαφνική απώλεια ακοής μπορεί να είναι η αναιμία ή η ανεπάρκεια σιδήρου.
Συμπτώματα που σχετίζονται με εμφάνιση
- Απώλεια μαλλιών: Για να διατηρήσετε μία υγιή τριχοφυΐα, το σώμα σας χρειάζεται σίδηρο. Εάν χάνετε τούφες μαλλιών ή περισσότερα μαλλιά από το κανονικό, θα μπορούσε να είναι ένδειξη σιδηροπενίας.
- Νύχια με μορφολογικές ανωμαλίες: Εάν έχετε νύχια με ανωμαλίες στο χρώμα, το σχήμα ή την υφή, θα μπορούσε να οφείλεται σε έλλειψη σιδήρου. Συγκεκριμένα, τα νύχια που βυθίζονται στη μέση, ανυψώνονται στις άκρες και έχουν μια στρογγυλεμένη εμφάνιση, όπως ένα κουτάλι, μπορεί να υποδηλώνουν αναιμία ή σιδηροπενία.
- Χλωμή όψη: Εάν έχετε σιδηροπενία, μπορεί να υπάρχει λιγότερη αιμοσφαιρίνη η οποία έχει ως συνέπεια τη χλωμή όψη. Αυτό είναι πιο εμφανές στο πρόσωπο, τα νύχια, το εσωτερικό του στόματος και τα μάτια. Εάν τραβήξετε το κάτω βλέφαρό σας και δείτε μία χλωμή ροδακινί ή κίτρινη όψη, τότε μπορεί να έχετε σιδηροπενία.
- Μώλωπες: Εάν μελανιάζετε εύκολα, αυτό μπορεί να προκαλείται λόγω έλλειψης σιδήρου. Μία μελανιά εμφανίζεται όταν έχουν καταστραφεί τα αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα, αρκετά για να διαρρεύσει μια μικρή ποσότητα αίματος. Αν το σώμα σας δεν έχει αρκετό σίδηρο, είναι πιο πιθανό να υποστεί μώλωπες.
- Στοματικά έλκη: Τα στοματικά έλκη μπορεί να προκληθούν από πολλά αίτια, από ένα απλό δάγκωμα στο εσωτερικό του στόματος, από στρες ή και έντονη κόπωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα έλκη στο στόμα μπορούν επίσης να αναπτυχθούν εξαιτίας της σιδηροπενίας.
- Ευερεθιστότητα: Εξάντληση, μεταβολές της διάθεσης και αδυναμία συγκέντρωσης είναι ενδείξεις σιδηροπενίας. Εάν αισθάνεστε ευερέθιστοι, μπορεί να είναι ένα σημάδι έλλειψης σιδήρου.
- Απώλεια μνήμης: Ξεχνάτε πιο συχνά; Συζητήστε με τον γιατρό σας για το τι θα μπορούσε να προκαλέσει τη βραχυπρόθεσμη απώλεια μνήμης σας. Μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου.
- Επιθυμία για περίεργες γεύσεις: Εάν αποζητάτε περίεργες γεύσεις και θέλετε να καταναλώσετε πράγματα που δεν είναι φαγώσιμα, όπως πηλό, χώμα ή στάχτη, θα πρέπει να αναζητήσετε θεραπεία, καθώς αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη σιδηροπενίας.
- Επιθυμία για να μασήσετε πάγο: Ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα της έλλειψης σιδήρου είναι η επιθυμία να φάμε ή να μασήσουμε πάγο. Η συχνή κατανάλωση κομματιών πάγου μπορεί να προκαλέσει βλάβη στα δόντια και στα ούλα, γι’ αυτό είναι σημαντικό να αναζητήσετε θεραπεία.
- Αίσθημα κρύου: Εάν δυσκολεύεστε να παραμείνετε ζεστοί και τα χέρια και τα πόδια σας κρυώνουν εύκολα, μπορεί να έχετε ανεπάρκεια σιδήρου. Ο σίδηρος είναι σημαντικός για μια σειρά λειτουργιών που εμπλέκονται στη διατήρηση της σωστής θερμοκρασίας του σώματός μας. Είναι σημαντικό να διατηρούμε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία σώματος και η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να την απορρυθμίσει.
- Σύνδρομο ανήσυχου ποδιού: Εάν όταν βρίσκεστε σε φάση ξεκούρασης, αισθάνεστε την ανάγκη να κουνάτε διαρκώς τα πόδια σας προκειμένου να απαλλαγείτε από μια δυσάρεστη ή περίεργη αίσθηση, μπορεί να υποφέρετε από σύνδρομο ανήσυχου ποδιού. Η αίσθηση που συνοδεύει αυτό το σύνδρομο μερικές φορές περιγράφεται ως φαγούρα ή αίσθημα καύσου και ενδέχεται να επηρεάσει τον ύπνο σας. Αυτό μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα σιδηροπενίας.
- Αίσθημα λαχανιάσματος: Η σιδηροπενία μπορεί να μειώσει την ικανότητά σας για άσκηση. Εάν διαπιστώσετε ότι δεν μπορείτε να ασκηθείτε όσο θέλετε ή λαχανιάζετε κάνοντας απλά πράγματα, όπως το ανέβασμα στις σκάλες, μπορεί να έχετε σιδηροπενία.
- Επιρρέπεια σε λοιμώξεις: Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι η άμυνα του οργανισμού σας από τις λοιμώξεις και τις ασθένειες, αλλά για να λειτουργήσει σωστά απαιτεί σίδηρο. Εάν δεν υπάρχει αρκετός σίδηρος στο σώμα σας, τότε μπορεί να γίνετε επιρρεπείς σε υποτροπιάζουσες λοιμώξεις, όπως τα κοινά κρυολογήματα.
- Πονοκέφαλοι: Πονοκέφαλοι και ημικρανίες μπορεί να προκληθούν από πολλά αίτια όπως η αφυδάτωση ή το κρύωμα, αλλά η σιδηροπενία μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων. Εάν έχετε πολλούς πονοκεφάλους ή οι πονοκέφαλοι γίνονται πιο έντονοι, θα πρέπει να μιλήσετε με τον γιατρό σας.
- Σεξουαλική δυσλειτουργία: Η σιδηροπενία μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή σεξουαλική διάθεση και στυτική δυσλειτουργία. Εάν αντιμετωπίζετε οποιοδήποτε σύμπτωμα απώλειας της σεξουαλικής σας διάθεσης ή στυτική δυσλειτουργία, μιλήστε με τον γιατρό σας.
Χρόνια Νεφρική και Καρδιακή Ανεπάρκεια
Η φετινή Ημέρα Σιδηροπενίας εστιάζει ιδιαίτερα στη σημασία του σιδήρου για την υγεία των γυναικών, αλλά και στην εμφάνιση της νόσου σε ασθενείς με Χρόνια Νεφρική και Καρδιακή Ανεπάρκεια. Όπως ανέφεραν οι ομιλητές, ένας στους δύο ασθενείς με Χρόνια Καρδιακή Ανεπάρκεια και 6 στους 10 ασθενείς με Χρόνια Νεφρική Νόσο, εμφανίζουν χαμηλά επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό τους.
«Η σιδηροπενία σε οποιαδήποτε μορφή της αποτελεί ένα συχνό πρόβλημα σε ασθενείς με Χρόνια Νεφρική Νόσο. Απαντάται σε όλα τα στάδια της Νεφρικής Νόσου και μπορεί να είναι συμπτωματική, ανεξάρτητα από την παρουσία ή μη της αναιμίας. Τα συμπτώματα της σιδηροπενίας συχνά είναι παρόμοια με εκείνα της αναιμίας και μπορεί να επηρεάσουν σοβαρά την ικανότητα του ασθενή να πραγματοποιήσει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η θεραπεία με σίδηρο σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το αίτιο της νόσου», ανέφερε ο Δρ. Ιωάννης Μπολέτης, Καθηγητής Παθολογίας-Νεφρολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος ΔΣ Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου.
Ο Δρ. Χαράλαμπος Βλαχόπουλος, Καθηγητής Καρδιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Α’ Καρδιολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, αναφερόμενος στη σιδηροπενία στη Χρόνια Καρδιακή Ανεπάρκεια, σημείωσε: «Η σιδηροπενία επηρεάζει 1 στους 2 ασθενείς με Χρόνια Καρδιακή Ανεπάρκεια και αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας, το οποίο σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με το χαμηλό προσδόκιμο επιβίωσης, την επιδείνωση της ποιότητας ζωής και την αυξημένη νοσηρότητα. Η σιδηροπενία υποδιαγιγνώσκεται και υποθεραπεύεται στους ασθενείς με Χρόνια Καρδιακή Ανεπάρκεια καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις δεν γίνεται αξιολόγηση του βασικού διαγνωστικού δείκτη (φερριτίνη ορού), όπως επίσης τα συμπτώματά της -δύσπνοια, κόπωση και άλλα- είναι σε πολλές περιπτώσεις κοινά με εκείνα της χρόνιας καρδιακής ανεπάρκειας. Η έγκαιρη διάγνωση και η θεραπεία της σιδηροπενίας με χορήγηση σιδήρου μπορεί να ωφελήσει σημαντικά την υγεία των ασθενών αυτών».
Info
Η ενημερωτική ιστοσελίδα irondeficiencyday.com, περιλαμβάνει μια εύχρηστη λειτουργία Ελέγχου Συμπτωμάτων, που καταγράφει και επεξηγεί τα πιο συχνά συμπτώματα της σιδηροπενίας και σιδηροπενικής αναιμίας με τη χρήση cartoons, προκειμένου να βοηθήσει το κοινό να τα αναγνωρίσει και να αναζητήσει ιατρική βοήθεια εφόσον αυτό απαιτείται.