Περισσότεροι από 7 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι το χρόνο “πιστώνονται” στην ατμοσφαιρική ρύπανση, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.
Για το μείζον αυτό θέμα υγείας, η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία προσκάλεσε επιλεγμένους επιστήμονες, οι οποίοι ανέπτυξαν το ζήτημα και κατέθεσαν τις προτάσεις τους για την επιτυχή διαχείρισή του και την προστασία της δημόσιας υγείας. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες ανέφεραν:
Σπύρος Πανδής, καθηγητής Μηχανικής Διεργασιών και Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Πατρών
- Τα νανοσωματίδια είναι το μεγαλύτερο άμεσο ατμοσφαιρικό πρόβλημα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.
- Τα μέσα μεταφοράς και η βιομηχανία δεν είναι πλέον οι κυρίαρχες πηγές. Υπάρχουν όμως ακόμα περιθώρια βελτίωσης (super-emitters, αέριες ενώσεις, τοπικά προβλήματα)
- Μέρος της ρύπανσης εισάγεται από άλλες περιοχές. Οι ρύποι από τις ελληνικές πόλεις εξάγονται επίσης. Η κάθε περιοχή πρέπει να μειώσει την συνεισφορά της στο κοινό πρόβλημα. Χρειάζεται πανελλήνια και βαλκανική στρατηγική.
- Η καύση βιομάζας είναι ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα.
- Η καύση ξύλων για θέρμανση τον χειμώνα είναι πλέον πρόβλημα για σχεδόν όλες τις ελληνικές πόλεις.
- Η καύση αγροτικών αποβλήτων είναι σημαντικό πρόβλημα για πολλές ελληνικές πόλεις εκτός Αθηνών. Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια χρησιμοποίησής τους.
- Μεγάλη έκπληξη η σημαντική συνεισφορά του μαγειρέματος (κυρίως ψήσιμο κρέατος). Σχετικά εύκολο να ελαττωθούν οι εκπομπές με κατάλληλα φίλτρα στα εστιατόρια.
Ευάγγελος Γερασόπουλος, δ/ντής Ερευνών Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών
- Υπάρχει βελτίωση της ποιότητας του αέρα την τελευταία δεκαετία ως αποτέλεσμα των μέτρων μείωσης εκπομπών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, με εξαίρεση το όζον
- Παρά τη συμμόρφωση με τα όρια, τα λεπτά σωματίδια εξακολουθούν να αποτελούν παράγοντα υψηλής διακινδύνευσης (π.χ. τοξικότητα, βραχυπρόθεσμη έκθεση, μη αυστηρά όρια)
- Η ρύπανση στις ελληνικές πόλεις αποκτά νέα χαρακτηριστικά π.χ. αιθαλομίχλη
- Απαιτούνται πλέον εξειδικευμένες μετρήσεις, υψηλής χρονικής ανάλυσης για τον πληρέστερο χαρακτηρισμό της έκθεσης του πληθυσμού
- Προκύπτει ότι η καύση βιομάζας για οικιακή θέρμανση, ως απόρροια της οικονομικής κρίσης, εξακολουθεί να είναι πρόβλημα για τις πόλεις – κίνητρα πρέπει να δοθούν για άλλες μορφές θέρμανσης (π.χ. φυσικό αέριο)
- Υπάρχει σαφές αποτύπωμα της καύσης βιομάζας σε παραμέτρους που συνδέονται με την υγεία (π.χ. αιθάλη, ΠΑΥ και άλλες οργανικές ενώσεις, οξειδωτικό δυναμικό)
- Σε πόλεις της βόρειας Ελλάδας η συνεισφορά της καύσης βιομάζας στην αιθάλη μπορεί να αγγίξει το 80% το χειμώνα, όπως για παράδειγμα στα Ιωάννινα, όπου παρατηρήθηκε υπέρβαση του ημερήσιου ορίου τωνPM10 τις μισές χειμερινές ημέρες
- Η περίοδος του περιορισμού κυκλοφορίας (lockdown) λόγωcovid-19 την άνοιξη του 2020, κατέδειξε τις σημαντικές δυνατότητες βελτίωσης της αστικής ρύπανσης, μέσα από τον μετριασμό των εκπομπών από τις οδικές μεταφορές
- Αυτό με τη σειρά του καταδεικνύει τις θετικές προοπτικές από στοχευμένα μέτρα όπως η ηλεκτροκίνηση (εθνικός στόχος συμμετοχής 30% μέχρι το 2030), ζώνες χαμηλών εκπομπών, βελτίωση των υποδομών ΜΜΜ κλπ
- Συνέργεια μεταξύ αρμοδίων φορέων (συμπεριλαμβανομένων ερευνητικών και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων) σε θέματα χάραξης κοινής στρατηγικής και διασύνδεσης των περιβαλλοντικών πιέσεων με την δημόσια υγεία (π.χ. κοινές βάσεις δεδομένων παραμέτρων ρύπανσης, υγείας και κοινωνικοοικονομικών στοιχείων)
Παναγιώτης Μπεχράκης, καθηγητής Πνευμονολογίας-Εντατικολόγος και δ/ντης Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος
- Ο αριθμός των πρόωρων θανάτων είναι πολύ υψηλός.
- Υφίσταται σύγχυση σ’ ό,τι αφορά τα ανώτερα επιτρεπόμενα όρια των ρυπαντών, όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει υψηλότερα τις τιμές.
- Σε κάθε περίπτωση το ανθρώπινο κόστος είναι υψηλό αφού στην Ε.Ε χάνονται πρόωρα κάθε χρόνο 491.00 άνθρωποι και στην Ελλάδα 13.810.
- Ο βασικός μηχανισμός πρόκλησης νόσου είναι η διατάραξη της ομοιοστασίας μεταξύ του βιολογικού «εγώ» και του περιβάλλοντος.
- Αν υπολογίσουμε ότι αναπνέουμε περί τα 10.000 λίτρα αέρα και πως η τεράστια σε έκταση επιφάνεια των πνευμονικών κυψελίδων και η άμεση επαφή τους με το κυκλοφορικό σύστημα, είναι προφανές πόσο εύκολα οι ατμοσφαιρικοί ρύποι μπορούν να προσβάλλουν όλο το σώμα. Το διοξείδιο του Αζώτου, του θείου, το Ο3, το μονοξείδιο του άνθρακα και τα μικροσωματίδια PM προκαλούν βλάβες σε εγκέφαλο , οφθαλμούς, πνεύμονες, στο καρδιαγγειακό σύστημα κ.α.
- Τα PM2,5 είναι ιδιαίτερα τοξικά μέσω σειράς μηχανισμών στο κυκλοφορικό σύστημα, το Κ.Ν.Σ. Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι για τις εγκύους και τα μικρά παιδιά ( γεγονός που πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής).
- Για τον καρκίνο του πνεύμονα αξίζει να σημειωθεί ότι έχει εκτιμηθεί πως 21,6mg/m3 PM 2,5 ισοδυναμούν με το κάπνισμα ενός τσιγάρου.
- Με βάση τη θεώρηση ότι οι επιπτώσεις της ρύπανσης εξαρτώνται από τον τύπο και τον βαθμό της έκθεσης , το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο, την ηλικία και του ιδιαίτερους παράγοντες κινδύνου του κάθε ατόμου. Προτείνει την επιστημονική συνεργασία για τη συσχέτιση αυτών των παραμέτρων.
- Υπάρχει, δε πιθανός ρόλος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη μετάδοση του SAARS-Cov-2 και στην χειρότερη πρόγνωση όσων μολυνθούν και ζουν υπό ατμοσφαιρική ρύπανση
Ευάγγελος Φιλόπουλος, πρόεδρος της Ε..Α.Ε
- Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και η αντιμετώπιση του χρειάζεται πολλαπλές προσεγγίσεις. Είναι ένα επείγον πρόβλημα δημόσια υγείας
- Η Π.Ο.Υ. (IARC) χαρακτήρισε την εξωτερική ατμοσφαιρική ρύπανση και τα αερομεταφερόμενα σωματίδια ως καρκινογόνα κατηγορίας 1 για τον άνθρωπο.
- Οι αέριοι ρύποι, ιδίως τα PM2,5 δρουν σε πολλαπλά επίπεδα προσκολλώμενα και ενοχλώντας το DNA, οδηγώντας σε γονιδιακές μεταλλάξεις, σε αδρανοποίηση των ογκοκατασταλτικών γονιδίων, σε μεταγραφικές αλλαγές κ.λ.π. Αυτές οι αλλαγές οδηγούν σε μία χρονοεξαρτώμενη και πολλών βαθμίδων καρκινογόνο εξέλιξη των κυττάρων που πλέον έχουν αποκτήσει γενετική αστάθεια.
- Τα PM2,5 σχετίζονται με την αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, με τη θνησιμότητα από καρκίνους των νεφρών & της ουροδόχου κύστεως, ενώ η ρύπανση από ΝΟ2 σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου.
- Μελέτες λιγότερο ισχυρές συνδέουν την ατμοσφαιρική ρύπανση με καρκίνο του μαστού, του ανώτερου πεπτικού, του τραχήλου μήτρας, λευχαιμιών, παιδικών καρκίνων κ.α.
- Τέλος η ατμοσφαιρική ρύπανση σχετίζεται με μικρότερη επιβίωση σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και του μαστού.
- Σ’ ό,τι αφορά τα τζάκια σύμφωνα με γερμανικές κρατικές υπηρεσίες η καύση ξύλου παράγει 2.500 φορές περισσότερα μικροσωματίδια από εκείνη της θέρμανσης με γκάζι.
Οι προτάσεις των ειδικών
Οι ειδικοί επιστήμονες που συμμετείχαν στην εκδήλωση προτείνουν η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης να αποτελέσει θέμα πρώτης προτεραιότητας για την προστασία της δημόσιας υγείας, μία πρόταση που υιοθετεί και η Ε.Α.Ε.
Σ’ αυτό μπορεί να συμβάλει η Πολιτεία με :
- πλήρη μελέτη και καταγραφή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας, γεγονός που συνεπάγεται τη στήριξη των σχετικών φορέων και της έρευνας των ακαδημαϊκών κέντρων που ασχολούνται με αυτό τον τομέα.
- λήψη ουσιαστικών μέτρων από την πολιτική προστασία όταν οι μετρήσεις ή οι προβλέψεις των αντίστοιχων μοντέλων δείχνουν πως τα επίπεδα ρύπανσης θα είναι αυξημένα.
- δραστική μείωση της ρύπανσης από τα τζάκια και απαγόρευση κατασκευής τους σε νεοαναγειρόμενες οικοδομές μέσα στον αστικό ιστό. Εντατικότερη προώθηση της χρήσης φυσικού αερίου
- απόσυρση των παλαιάς τεχνολογίας αυτοκινήτων, ξεκινώντας από την αντικατάσταση του γερασμένου και εξαιρετικά ρυπογόνου στόλου των δημόσιων μέσων μεταφοράς ( λεωφορείων και ταξί) και αντικατάστασης του με σύγχρονα μέσα φιλικά στο περιβάλλον ( π.χ. ηλεκτροκίνητα)
- δραστική ελάττωση της ανεξέλεγκτης καύσης και επαναχρησιμοποίηση των αγροτικών αποβλήτων
- ενίσχυση της μετακίνησης των πολιτών στις μεγάλες πόλεις με Μ.Μ.Μ και παροχή κινήτρων για αντικατάσταση των παλαιών αυτοκινήτων
- ουσιαστικό έλεγχο καυσαερίων
- ελάττωση των εκπομπών ρύπων από τις ψησταριές στα εστιατόρια
Στη δημιουργία μιας πιο καθαρής ατμόσφαιρας μπορεί να συμβάλουν και οι πολίτες εφόσον:
- αποφεύγουν την καύση ξύλων για τη θέρμανση των σπιτιών τους (όσο «καθαρά» και αν είναι) και να προτιμούν το φυσικό αέριο ή ηλεκτρισμό αν είναι δυνατόν
- φροντίζουν για τη σωστή συντήρηση των αυτοκινήτων τους ιδίως αυτών με μεγαλύτερη ηλικία
- αποφεύγουν τις μη αναγκαίες μετακινήσεις με ιδιωτικά αυτοκίνητα και να χρησιμοποιούν Μ.Μ.Μ. ή ποδήλατα
- περιορίσουν δραματικά την αλόγιστη καύση απορριμμάτων στις αυλές και τα εξοχικά τους.